POWSTANIE CHMIELNICKIEGO
Kozacy - ludność ruska nad dorzeczem Dniepru
Sicz - obóz główny kozaków
Kozacy Zaporowscy - zorganizowani na wzór wojskowy
Ataman - dowódca
Kozacy rejestrowi - spisani kozacy
Przyczyny konfliktu:
- chęć zwiększenia rejestru
- kwestie religijne
- odrabianie pańszczyzny
- konflikt Chmielnickiego z polskim, szlachcicem Czaplińskim
Wojska Chmielnickiego pokonały prywatne wojska magnackie pod Żółtymi wodami, Korsuniem i Piławicami.
Klęska pod zborowem - województwa kijowskie, Racławskie i czernichowskie dla Kozaków, a rejestr zwiększono do 40 tys.
1651 - bitwa pod Beresteczkiem
1651 - ugoda w Białej Cerkwi, zmniejszono rejestr do 20 tys
1654 - ugoda w Pierejesławiu, kozacy uznali zwierzchność cara Aleksego Michajłowicza, oddając pod rządy moskiewskie lewobrzeżną Ukrainę.
Jan Wyhowski nowym hetmanem kozackim
1658 - ugoda w Hadziaczu - księstwo Ruskie z tamtych 3 województw, na czele hetman ustanawiany przez króla polskiego, miejsca w senacie dla duchowieństwa, dla kozaków urzędy, trybunał, akademię, rejestr - 3 tys. Ugoda niezrealizowana.
WOJNY Z ROSJĄ
Dymitriady:
- zamieszki w Rosji po śmierci cara (Ivana IV Groźnego) - zaginięcie syna cara Dymitra
- pojawianie się Dymitra na dworze polskiego szlachcica Mniszcha
- interwencja króla polskiego i wojsk w Moskiwe, osadzenie Dymitra Samozwańca
1605-bitwa pod Kłuszynem
Fiodor Borysowicz Godunow, Wasyl Szujski - przeciwnicy Dymitra
Wejście Polaków do Moskwy
1610-bitwa pod Kłuszynem
Rozmowy dyplomatyczne Hetmana Żółkiewskiego - propozycja Rosjan (na tronie rosyjskim zasiada książę Władysław Waza, przechodzi na prawosławia, pod żadnym pretekstem nie połączy Polski z Rosją
Odrzucenie propozycji Rosjan przez Polaków, wybór powstania antypolskiego w Moskwie. W Moskwie obejmuje tron nowa dynastia - Romanowów.
W wyniku wojen tracimy: Ziemię Smoleńską i Żernichowską
Ostateczne pokoje kończące wojny z Rosją, to:
1667 - pokój w Andruszowie (tracimy wsch. Ukrainę z Kijowem i Zaporożem)
1686 - decyzje te zostają zatwierdzone przez Krzysztofa Grzymułtowskiego
WOJNY Z TURCJĄ
W XVI wieku rozpoczynają się konflikty polsko - tureckie:
- Najazdy tatarów i Polaków nawzajem
- Zbliżenie polityki polskiej i Habsburskiej przeciw Turcji
- Zygmunt III Waza wysyła lisowczyków na tereny Siedmiogrodu (tzw. 1. Odsiecz Wiednia)
- Turcy prowadzą świętą wojnę (dżihad)
1. Etap wojen:
- Klęska S. Żułkiewskiego pod Cecorą - 1620
- Obrona Chocimia (hetmat Chodkiewicz)
- 1621 - pokój w Chocimiu (obie str. mają hamować najazdy Tatarów i Kozaków, sułtan obiecuje, że stanowisko hospodara Mołdawi zawsze będzie obejmować człowiek sprzyjający Polsce)
- Władysław IV chce wojny z Turcją, ale sejm polski się nie zgadza
- 1643 - traktat pokojowy w Polanowie - uznanie postanowień pokoju dywilińskiego, Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego
2. etap wojen:
- 1672 - Turcy atakują tereny Polski, oblegają Kamieniec Podolski (Jan Kazimierz rezygnuje z tronu Polski, zasiada Michał Wiśniowiecki)
- Polacy nazywają haniebnym układ w Buczaczu (oddajemy Kam. Pod. i zgadzamy się płacić Turcji characz).
- 1673 - bitwa pod Chocimiem
- 1676 - pokój w Żurawnie (przywrócenie Polsce utraconych ziem, oprócz Kam. Pod. i woj. Bracławskiego, koniec haraczy)
- 1699 - pokój w Karłowicach, odzyskanie Kam. Pod., Podola i części prawobrzeżnej Ukrainyg
Multanty - Mołdawia i Wołoszczyzna
WOJNY ZE SZWECJĄ
Przyczyny:
- chęć zdominowania Bałtyku przez Szwedów
- brak żywności
- bieda
- pozbawienie polskich Wazów prawa do korony Szwecji
wojna o Inflanty (1601-1605): 1605 - pod Kircholmem (we won!), rozejm w Starym Targu (1611)
1622-rozejm w Mitawie (granica polsko - szwedzka, Inflanty dla Szwedów)
1629 - następny rozejm w Altmarku, zachowanie statusu quo cło na handel gdański
Pomorze (1625-1627 hetman Koniecpolski): Oliwa-1627, pokój w Krztumskiej Wsi (przegrana nasza)
Potop: obrona Częstochowy (Augustyn Kordecki) - 1655
1655- konfederacja w Tyszowicach, na czele Potocki, Lancokoroński i Sapieha
1657 - traktat welawsko - bydgoski, na elektorze brandenburskim Frederyku Wilhelmie wymuszono odstąpienie od sojuszu ze Szwedami, ale za cenę utraty przez Polskę możliwości przyłączenia bądź podporządkowania sobie Prus
1660 - traktat pokojowy w Oliwie, zatrzymujemy Kurlandię, SE Inflanty, Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do tronu Szweckiego