Przyczyny upadku systemu republikańskiego w Rzymie

W wyniku podboju świata śródziemnomorskiego i wywołanych tym przeobrażeń społecznych tradycyjny ustrój Rzymu zaczął się załamywać. Zalążki tego procesu wystąpiły już wprawdzie wcześniej, ale dopiero stworzenie imperium przyspieszyło kryzys ustrojowy. Rzym formował się w pierwszych wiekach republiki w oparciu o wzory miasta-państwa, którego cechą była jednoroczność urzędów republikańskich i bezpośredni udział obywateli w życiu politycznym państwa. W miarę jednak, jak Rzym w III i II wieku p.n.e. przeobraził się w wielkie imperium, podstawowe organy, takie jak senat, magistratura czy zgromadzenie ludowe, zaczęły pracować wadliwie.

Kryzys republiki rzymskiej uwidocznił się w II połowie II wieku p.n.e. Niesamowity rozwój terytorialny państwa rzymskiego pozwalał wysokim grupom społecznym na powiększanie swojego majątku kosztem biedniejszych warstw. Bogaci nabywali wielkie majątki ziemskie, w których pracowali niewolnicy, masowo sprowadzani z różnych części państwa. Drobni posiadacze ziemscy, stanowiący trzon armii, przebywali długo na wojnie. Fakt ten wykorzystywali bogaci, którzy zagarniali ich majątki. Utrata majątku doprowadzała do upadku średniozamożnych Rzymian poniżej cenzusu majątkowego. To z kolei nie pozwalało im na wstępowanie do armii. Sytuacja ta w masowej skali mogła mieć tragiczne skutki dla całego państwa.

Armia zawodowa związana bardziej z wodzem niż republika - oto powód, dla którego Sulla, Cezar czy Antoniusz mogli wieść armie naprzeciw innych Rzymian.
Armia rzymska, bowiem, stała się narzędziem w rękach demagogicznych oraz zwycięskich wodzów. To ich osobowość pociągała masy żołnierzy, wywodzących się przecież w zdecydowanej większości z biedoty. To dzięki ich geniuszowi zdobywali łupy oraz wspinali się po drabinie społecznej. Czynnik ten zaczął rozsadzać republikę od środka.

Pojawili się: Gajusz Mariusz oraz Lucjusz Korneliusz Sulla. Rywalizacja pomiędzy nimi doprowadziła do wybuchu wojny domowej, która pogrążyła kraj. Ich zawodowe armie walczyły nie dla republiki, jak armia obywatelskiej, ale dla swoich wodzów. Wydarzenia te otworzyły okres zwany rewolucją rzymską, której efektem było odejście od systemu republikańskiego na rzecz monarchicznego.

Kolejną przyczyną upadku systemu był powolny rozpad i postępująca korupcja wynikająca z nieprzygotowania republiki do zarządzania czymś więcej niż polis. To naturalnie przyczyna pośrednia. Bezpośrednią jest powszechnie znany Juliusz Cezar, który wywołał wojnę domową przekraczając Rubikon.
Można by to podsumować w postaci niemożliwości Republiki do zarządzania jej ówczesnym obszarem.
Następną przyczyną był nadmierny rozrost terytorialny, imperium stało się zbyt rozległe by można nim rządzić jak gdyby to ciągle był Rzym z czasów początków republiki. Przyczyną była także korupcja szerząca się wśród nobilitas oraz głupota i upór ludzi pokroju M. Porcjusa Catona czy C. Pompeiusa Magnusa gdyby nie to można by z pewnymi modyfikacjami utrzymać istniejący ustrój i nie wyniszczać republiki krwawymi wojnami domowymi..

Republika nie upadła trwała przynajmniej do końca sprawowania swego urzędu przez Marka Aureliusza. Pryncypat był okresem pomiędzy republiką a monarchią. Można też mówić o upadku republiki w kontekście walk popularów i optymatów, powstania Spartakusa, triumwiratów, list proskrypcyjnych, śmierci Pompejusza czy Cycerona. Wyczerpała się zdolność instytucjonalna trwania państwa w dotychczasowej formie ustrojowej. W warstwie społecznej zaniknęła gotowość podtrzymywania dotychczasowych form, trwania ich na dotychczasowych zasadach. Zmienił się charakter państwa, rosła ilość nowych obywateli, przesuwał się ośrodek gospodarczy, i polityczny choćby w kierunku.

Pośrednimi przyczynami upadku republiki rzymskiej były:
-walka pomiędzy ugrupowaniami popularów i optymatów
- brak reform ustrojowych
- powstanie proletariatu, czyli bezrolnej grupy społecznej nieposiadającej nic prócz potomstwa
-próba przeprowadzenia reform podjęta przez braci Grakchów (133-122 p.n.e.), która doprowadziła do bezpośredniej przyczyny, czyli tzw. rewolucji rzymskiej.