Polskie powstania narodowe w malarstwie filmie i literaturze. Omów różne sposoby ujęcia tematu na wybranych przykładach.

Historia Polski to trudna droga Polaków do odzyskania niepodległości. Cała literatura polska od romantyzmu do Młodej Polski ukazywała dramat Polaków, którzy byli pozbawieni przez przeszło sto lat państwowości. Nawoływała ona do walki zbrojnej, zastanawiała się nad przyczynami klęski, opowiadała o wielkich zrywach narodowych, uczyła pracy na rzecz kraju i przypominała o tradycjach i kulturze aż do momentu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Od momentu trzeciego rozbioru Polski nasz kraj zniknął z map Europy. Cały okres niewoli przesiąknięty będzie krwią polskich powstańców. Niewola która trwała sto dwadzieścia trzy lata była okresem dążenia do niepodległości, walki o Polskość. Powstania była czynem zbrojnym który miał przynieść naszemu krajowi niepodległość. Każdy jednak zryw Polaków podczas zaborów kończył się niepowodzeniem.
Powstanie listopadowe było formą buntu Polaków wziętych w karby przez zaborców. Przyczynami zrywu były przede wszystkim: ciągle zła i pogarszająca się sytuacja Polski na tle politycznym. Mimo to, że Polska pojawiła się na mapie po kongresie wiedeńskim jako ?Królestwo Polskie? (unia z Rosją) to kongres ten był traktowany jako czwarty rozbiór Polski, ponieważ pod władzą Rosji nie było mowy o jakiejkolwiek suwerenności Polski.
Rok 1830 był rokiem nieurodzaju, kryzysu gospodarczego i niezadowolenia ludności z zwierzchnictwa Rosji. Pod koniec trzeciej dekady XIX stulecia w Królestwie coraz powszechniejsze stały się naruszenia konstytucji i prawa przez cara Mikołaja I, i jego urzędników, władca nie zwoływał sejmu, działała cenzura i tajna policja. Skutkiem tego był znaczny wzrost niezadowolenia Polaków. Duże znaczenie miał też sytuacja polityczna w Europie: Grecja odzyskała niepodległość (1829),wieści o rewolucji w Francji oraz rewolucja belgijska, bardzo zmobilizowały Polaków do walki. Mikołaj I, który uważał się za pierwszego ?żandarma Europy? miał w planach interweniować w ww krajach i wysłać tam wojska Polskie. Wszystko to sprawiło duże ożywienie w kręgach rewolucjonistów. Do tego doszły jeszcze carskie represje, aresztowania członków tajnego sprzysiężenia w Szkole Podchorążych Piechoty oraz ogłoszenie 20 listopada 1830 roku ukazu o mobilizacji wojsk
Powstanie styczniowe z 1863 roku było najdłuższym zrywem narodowowyzwoleńczym Polaków, który swoim zasięgiem objął Królestwo Polskie, Litwę, Białoruś i część Ukrainy. Walkę zbrojną poprzedziły liczne demonstracje patriotyczne. To właśnie ten okres, okres manifestacji, publicznych śpiewów i gestów, ukształtował legendę powstania styczniowego.
Jednak ten zryw narodowy już od pierwszych dni miał nikłe szanse na powodzenie. Wybuchł w najbardziej niesprzyjających warunkach wśród wszystkich poprzednich powstań. Nie istniała już wtedy regularna polska armia, przeciwko rosyjskim karabinom i armatom przeciwstawiano kosy i co najwyżej broń myśliwską. Tylko znikomy procent oddziałów partyzanckich był wyszkolony i dobrze uzbrojony.
Lecz w 1863 roku powstańcom na pewno nie brakowało zapału i wiary w odzyskanie niepodległości. Największe znaczenie na kształtowanie światopoglądu kolejnego pokolenia miała sytuacja po upadku powstania styczniowego. Ci ludzie byli zmuszeni żyć z piętnem klęski, wśród wrogiej dla Polaków rzeczywistości, fali prześladowań, zsyłek i przesiedleń. Te wydarzenia ukazały różne stanowiska Polaków wobec problemu niepodległościowego.
Powstanie ? to zbrojne wystąpienie ludności państwa, miasta lub pewnego obszaru, skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub władzy okupacyjnej. Powstania często dążyły do uzyskania niepodległości państwa, autonomii obszaru lub przyłączenia obszaru do innego państwa, ale bywały też powstania będące jedynie wyrazem protestu przeciw władzy lub klasie posiadającej. Powstanie połączone ze zmianą struktury gospodarczej i własnościowej to rewolucja.

Najbardziej wrażliwi, czyli artyści postrzegali Ojczyznę jako jedną z wartości najważniejszych. Często, gdy prawie całe społeczeństwo traciło nadzieję na odzyskanie niepodległości i było zniechęcone do dalszej walki i wolność, właśnie artyści- pisarze, poeci i malarze próbowali wskrzesić w narodzie ducha walki. Nie wszyscy jednak Polacy tracili wiarę w odzyskanie niepodległości. Wielkie zrywy powstańcze i działalność konspiracyjna stały się dla społeczeństwa tak ważne, że zostały uwiecznione w wielkich dziełach sztuki. Walka niepodległościowa stała się jednym z najważniejszych tematów w literaturze i sztuce XIX wieku.
Problem walki narodowowyzwoleńczej najwyraźniej uwydatnił się w romantyzmie, co miało związek z najcięższą sytuacją polityczną Polaków w tym okresie, gdy nie mieli własnego państwa, zaś kolejne zrywy niepodległościowe kończyły się klęską.
Motywem obrazu ?Pożegnanie powstańca? , a zarazem inspiracją dla autora jest rozstanie żołnierza idącego do walki z ukochaną. Kobieta na obrazie to pełna nadziei, ale również obaw młoda osoba. Widać, że jest to ich ostatnie pożegnanie tuż przed długą rozłąką. W symbolicznym geście przypina mu jeszcze coś do czapki w nadziei, że wróci cały i zdrów. Przedstawiony na obrazie młody mężczyzna to powstaniec idący walczyć o wolność narodu. Kłania się przed ukochaną i jeszcze raz dumnie pełen wiary w sukces spogląda na umiłowana twarz kobiety. Scena ta toczy sie na pierwszym planie, na drugim widać mężczyznę siodłającego konia, w tle widać drzewa i pogodne, błękitne niebo wraz z obłokami.
Najważniejszymi elementami tego obrazu są: przedmiot przypinany powstańcowi do czapki jako symbol nadziei i miłości, tak samo jak jasne niebo, szabla u pasa symbolizuje polskość i patriotyzm, latorośl oplatająca kolumny domu symbolizuje przetrwanie Polski, która mimo iż podległa, dalej będzie walczyć i nigdy nie umrze.
Kobieta ubrana w czarną suknię, jako czarna wdowa w żałobie za krajem, wspomaga powstańców. Przedstawiony jest kontrast między pierwszym planem a drugim i tłem. Postacie kochanków są ciemne, smutne, słabo oświetlone, nie wiedzą czy zobaczą się kiedykolwiek. Pogodny dzień i dużo światła słonecznego za gankiem to dowód na istnienie Boga i boskiego planu, który chroni ojczyznę i daje nadzieję.
Kompozycja statyczna, zamknięta, oparta na liniach prostych, gdzie granice obrazu są również granicą wydarzenia nań namalowanego.
Nastrój jest przygnębiający, pełen pytań bez odpowiedzi. Nie można cieszyć się pięknym pogodnym dniem, gdyż chmury przesłaniają przyszłość dwojga ludzi. Z drugiej strony oboje są dumni i ufni, że tak właśnie powinno być i dobro ojczyzny jest najważniejsze.
Obraz Artura Grottgera ?Powitanie powstańca? to smutna wizja żołnierza powracającego do domu po poniesionej klęsce. Dokonując wnikliwej analizy można rzec, iż nie jest już to ta sama dumna osoba, co wcześniej. Ranny i okaleczony przynosi złe wieści. Powstanie upadło. Tuż przy nodze powstańca widać kulę, która wskazuje na to, iż nie może on się normalnie poruszać, a związany rękaw kurtki sugeruje, że stracił on rękę w walce. Witająca kobieta jest przejęta widokiem poranionego kochanka. Odwraca głowę wskazując tym samym własne odczucia. Ciekawość wzbudza jednak kontrast obrazu. Otóż na pierwszy rzut oka widać, iż postać kobiety bardzo mocno zarysowuje się na tle całego obrazu. Nie jest to moim zdaniem przypadkowy dobór kolorów, a co więcej celowe ich zastosowanie. Autor ukazuje tym samym postać kobiety niewinnej i czystej, która z nadzieją oczekiwała na szczęśliwy powrót ukochanego mężczyzny. Biel bardzo wyraźnie wskazuje jej wierność i oddanie umiłowanej osobie. Dokładnie interpretując, postać kobiety może ukazywać postawę, której zabrakło powstańcom i tym samym przyczynę klęski styczniowej.
Grottgerowska Polonia jest dziełem streszczającym tragedię całego zniewolonego narodu, podejmującego heroiczną walkę o swą niezależność. Ukazuje przeżycia wszystkich ludzi, uwikłanych w wydarzenia powstania styczniowego, ich cierpienia, rozpacz i bunt. Jest oskarżeniem niewidocznego, nigdy bezpośrednio nie ukazanego wroga, przez co jego wymowa nabiera charakteru uniwersalnego.
"Bitwa" należy do scen obrazujących pierwszy wątek: przedstawia osaczony w lesie powstańczy oddział, któremu zabrakło amunicji. Kompozycja grupy postaci jest bardzo teatralna, lecz statyczna. Przypomina raczej żywy obraz, składający się z aktorów przebranych za powstańców, którzy mimiką i gestykulacją starają się wyrazić determinację i wolę walki, niezachwianą nawet w obliczu nieuchronnej klęski. Taki właśnie sposób obrazowania, połączony z czytelnym rysunkiem i pedantyczną dbałością o szczegóły, tworzył niezwykle sugestywną wizję, zawierającą czytelne dla wszystkich patriotyczne przesłanie.
W ?Kordianie? Słowacki analizuje przyczyny upadku powstania listopadowego, oskarża dowódców (takich jak Skrzynecki i Krukowiecki), generalicję i sejm. Demaskuje antyrewolucyjną postawę członków rządu, niezdecydowane stanowisko demokratów-zarzuca im zaprzepaszczenie walki narodowowyzwoleńczej.
Problem walki narodowowyzwoleńczej stał się najważniejszą ideą niemal wszystkich utworów romantycznych nawiązujących do powstania listopadowego. Wstrząsający obraz walki przedstawił Adama Mickiewicz w patriotycznych wierszy ?Reduta Ordona?. Oddał hołd żołnierzom polskim bohatersko broniącym reduty przeciwko przeważającej sile wojsk carskich. Poeta potępił carat i despotyzm, wyraził protest oskarżający zaborców o gnębienie narodów. Śmierć Ordona urosła do miary symbolu, który wyraża treści patriotyczne.
O powstaniu styczniowym pisze Eliza Orzeszkowa w zbiorze pięciu opowiadań Pt. ?Gloria Victis? (Chwała zwyciężonym), oddaje hołd poległym, przybliża czytelnikom wydarzenia z 1863 roku. Autorka powraca w noweli wspomnieniami do wydarzeń z 1863 roku. Narratorem utworu jest przyroda: wiatr, drzewa oraz kwiaty. Przyroda jest świadkiem historii. Drzewa opowiadają historię powstańców, których oddział został rozbity w okolicach Kobrynia na Podlasiu.
Literatura i sztuka w różny sposób obrazuje sprawy narodowe. Utwory poruszają bolączki narodu polskiego na przełomie lat walki. Utwory literackie dzieła malarskie powstały pod natchnieniem prawdziwych wydarzeń historycznych. Charakterystyczne i znamienne dla dzieł przytoczonych w moim opracowaniu jest przedstawienie braku spójnego działania i jedności narodu.
Powstanie, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku już od początku miało marne szanse powodzenia. Przeszło do historii, jako nieudolnie dowodzony zryw narodowowyzwoleńczy. Jego wybuch został przyspieszony, na co nie byli przygotowani wszyscy, którzy brali w nim udział. Uważam, że na potępienie zasługuje postawa arystokratów i polityków, którzy nie wciągnęli do powstania chłopów, przez co nie stało się ono powstaniem ogólnonarodowym, a jedynie ?wojną panów". Powiązanie kwestii narodowej ze społeczną mogłoby znacznie wzmocnić potencjał narodu i zwiększyć szanse na powodzenie zrywu. Uważam, że Powstanie Listopadowe było dla Polaków pewnego rodzaju ?nauczką". Pokazało, iż podzielony i niezorganizowany naród nie ma szans na zwycięstwo w jakiejkolwiek walce. Powstanie miałoby dużo większe szanse powodzenia, gdyby wybuchło w innym czasie i było lepiej przygotowane. Utrata sejmu, konstytucji, wojska, spustoszenie kraju i tysiące zabitych to moim zdaniem zbyt duża cena za niekompetencję rządzących i brak organizacji
Powstanie styczniowe znalazło duży oddźwięk w pracach pozytywistycznych poetów i malarzy. Było ono obiektem analiz i rozważań. Refleksje na temat klęski styczniowej na dobre zadomowiły się w sercach i umysłach ówczesnych twórców. Zaskakujące jest to jak wiele prawdy wydobyto z oceny klęski styczniowej. Prawdy, która miała uczyć i dawać nadzieję. Ponieważ wyciągniecie wniosków z upadku było najlepsza nauką i jednocześnie nadzieją na odzyskanie niepodległości. W tak ważnym okresie autorzy nie zapomnieli o tym by nie dać zniszczyć ducha narodowego Polaków oraz poczucia wartości własnej i własnej ojczyzny. Orzeszkowa pisząc taki utwór jak Gloria Victis dała do zrozumienia, że szacunek i porozumienie to podstawa budowania nowego narodu. Brak takich zachowań to brak pracy u podstaw. Bez takich zasad nie ma mowy o budowaniu czegokolwiek. Pozytywistyczna wizja powstania styczniowego to obraz idei wartości, których zabrakło współczesnemu ludowi by wreszcie skutecznie odnieść zwycięstwo.
Powstanie warszawskie stanowiło i stanowi dla następnych pokoleń coś bardzo ważnego. Dla wielu Polaków to najlepszy przykład męstwa i bohaterstwa naszego narodu, jest to niemalże legenda. Młodsze pokolenie historyków, urodzone wiele lat po wojnie, coraz częściej dziś, nie kwestionując tragedii i ofiar powstania, wskazuje, iż decyzja o rozpoczęciu walk 1 sierpnia 1944 roku w Warszawie mogła być niedostatecznie uzasadniona. Decyzja o podjęciu działań zbrojnych przeciwko hitlerowcom została przyspieszona wskutek szerzącej się wśród warszawiaków woli walki: mieszkańcy stolicy byli jak suchy stóg siana - jedna iskierka wystarczyłaby by go zapalić. Powstanie było najwyższym aktem woli walki do ostatecznego zwycięstwa, wyrazem sprzeciwu wobec opuszczenia naszego narodu przez zachodnich sojuszników i znakiem protestu wobec imperialnej polityki Stalina.
Podsumowując, należy zaznaczyć, iż Powstanie Warszawskie było, jest i zawsze będzie ważnym elementem historii Polski. Rozpoczęło się ono na mocy całkowicie suwerennej decyzji powziętej przez Polaków. Miało stanowić akt szczytowy w walce o Polskę wolną, całą i niezawisłą. Było dziełem żołnierzy Armii Krajowej i ludności cywilnej, ale w walce uczestniczyły też inne organizacje zbrojne. Miało, więc charakter powszechnego zrywu stolicy. Było najdłuższym powstaniem wielkiego miasta w całej okupowanej w latach drugiej wojny światowej Europie. W dziejach polskich powstań narodowych najtragiczniejsze i o najtrwalszych skutkach. Nieosiągnięte cele polityczne, jak i militarne, liczne straty w ludności cywilnej, zrujnowana Warszawa - wszystko to przemawia o niesłuszności przeprowadzenia powstania. Lecz nastrój, jaki panował w stolicy nie pozwalał na bierność i czekanie. Wybuch powstania był nieunikniony. W rękach AK powstanie miało szansę powodzenia, ale niestety nie udało się. Nie możemy zmienić przeszłości, lecz możemy być dumni, iż w trudnych i beznadziejnych sytuacjach ludność Warszawy potrafiła solidarnie obronić swój honor. Ta klęska była niejako spoiwem, gdyż był to szczególny rodzaj przegranej. Przegranej w imię spraw, których potomni się nie wstydzą i w stylu, który budzi respekt nawet u wrogów.
Niektórzy historycy zwracają uwagę na kwestie społeczne, tzn. uważa się, że gdyby ( w historii nie ma gdybania ) przeprowadzono jakieś reformy socjalne, to szanse powstania byłyby znacznie większe, ale zaprzeczają temu historycy wojskowości. W ich opinii ( Kukiel, Tokarz, Lepkowski ) twierdzą, że z militarnego punktu widzenia powstanie było bez szans od początku, czyli jakby potwierdzają niewiarę powodzenia powstania polskich oficerów. Lepkowski np. uważa, że nawet zwycięska kampania w 1831 roku nie przeważyłaby losów wojny, ponieważ w roku następnym Rosjanie wysłaliby resztę armii, jedynie Jerzy Łojek w książce "Szanse powstania listopadowego" twierdzi, że zwycięskie bitwy doprowadziły do rokowań, w wyniku których mogłoby powstać państwo polskie, ale jest to głos odosobniony i negowany przez innych historyków. Ogólnie przeważa opinia, że powstanie listopadowe było wywołane przez ludzi niedojrzałych, zostało niejako narzucone narodowi, co skwapliwie