Przyczyny i skutki unii polsko-litweskiej

Bezpotomna śmierć Kazimierza Wielkiego w 1370 r. zahamowała wzrost znaczenie państwa polskiego. Tron objął, desygnowany nań już przedtem, król węgierski Ludwik, zwany na Węgrzech Wielkim, siostrzeniec ostatniego Piasta. Król Ludwik, chcąc przekonać opozycję wewnętrzną i zapewnić swojej córce tron polski, wydał w 1374r. w Koszycach przywilej traktowany następnie jako podstawowy dokument dla dalszego rozwoju stanu szlacheckiego. Gwarantował on królowi tylko jeden stały podatek płacony przez szlachtę, wynoszący 2 grosze od lana. W 1381 r. nadane zostały przywileje podatkowe również dla duchowieństwa, co zapewniło poparcie i tego stanu córce Ludwika, po jego rychłej śmierci w 1382 r.
Walka o tron, która wówczas rozgorzała miała różnorakie aspekty. W Wielkopolsce przybrała charakter otwartej wojny domowej z władzą centralną starosty, przy czym część szlachty opowiedziała się za kandydaturą księcia mazowieckiego - Ziemowita IV. Do tronu pretendowała starsza córka Ludwika - Maria. Jednak małżeństwo jej z Zygmuntem Luksemburskim, który został królem Węgier, a był wielce niepopularny wśród polskiej szlachty, przekreśliło te zamiary. W 1384 r. szlachta, pod groźbą detronizacji, Andegawenów, wymogła przybycie do Krakowa młodszej córki Ludwika - Jadwigi, która też została natychmiast koronowana. Jej narzeczony -Wilhelm austriacki- również nie znalazł uznania w oczach panów małopolskich obawiających się supremacji Habsburgów. Został wobec tego usunięty z Krakowa i w 1385 r. nawiązano pertraktacje z wielkim księciem litewskim - Jagiełłą, który w Krewię zobowiązał się w zamian za rękę Jadwigi i tron, przyłączyć Litwę do Polski, odzyskać utracone ziemie Korony i przyjąć wraz ze swymi poddanymi chrzest w obrządku łacińskim. W Lublinie, podczas swej podróży do stolicy Jagiełło został obwołany królem Polski przez rycerstwo przybyłe na zjazd z całego kraju. Była to pierwsza powszechna elekcja władcy spoza dynastii, stanowiąca precedens na przyszłość. Chrzest, na którym Jagiełło przyjął imię Władysława ( po ojcu chrzestnym Władysławie Opolczyku), ślub i koronacja na króla Polski miały miejsce w Krakowie w lutym i marcu 1386 r. Unia polsko-litewska otworzyła nowy etap w dziejach obu narodów.
W tych właśnie warunkach doszło do unii Polski z Litwą, unii, której przyczyny można by ująć w następujące punkty.
Po pierwsze - w grę wchodziło obustronne zabezpieczenie się przed agresją krzyżacką. Charakter państwa zakonnego wymagał organizowania stałych wypraw łupieżczych. Szczególnie w dobie kryzysu połowy XIVw zachodnie rycerstwo próbowało zdobyć majątek, sławę i znaczenie w wyprawach organizowanych przez zakon. Zaniechanie wojen odcięłoby Krzyżaków od stałego źródła dochodu, od napływu ludzi, postawiłoby pod znakiem zapytania cel ich istnienia nad Bałtykiem.
Drugim ważnym czynnikiem był problem Rusi. Panowie małopolscy dążyli do utrzymania czy rozszerzania swych wpływów na Podolu i Wołyniu. Ale jeszcze wyraźniej występowały tu interesy bojarów litewskich. Podbite ziemie ruskie były na najlepszej drodze do zasymilowania kulturalnego zdobywców. Utracenie odrębności narodowej zrównałoby Litwinów z możnymi ruskimi. Jednocześnie ze wzrostem ekspansji krzyżackiej miał miejsce dalszy rozwój terytorialny Litwy. Dla kontynuowania podbojów i ich utrzymania niezbędna stała się pomoc, a jedynie możliwą była pomoc polska.
Trzecim czynnikiem działającym na rzecz unii były interesy kościoła katolickiego, który chciał zdobyć dla swoich wpływów olbrzymie obszary pogańskie lub związane z kościołem bizantyjskim. Chrzest Litwy musiał być zresztą atrakcyjny nie tylko dla duchowieństwa polskiego, ale również dla możnowładców litewskich. Nowa religia dawała teoretyczną podbudowę ich pozycji społecznej, włączała ich w orbitę wielkiej polityki europejskiej i wreszcie, stanowiąc określony system filozoficzny, dawała nowe, wyższe formy przeżyć intelektualnych.
Czwartym czynnikiem popierającym związek obu państw było mieszczaństwo. Tak na terenie księstwa litewskiego, jak i na obszarze Polski wielkim handlem zajmował się patrycjat dość jednolity społecznie i ze względu na silne wpływy niemieckie dość jednolity kulturalnie. Podstawy gospodarcze miast i polskich, i litewskich wiązały się w znacznym stopniu z eksportem surowców. Owa jednolitość charakteru miast całej strefy leżącej na zapleczu Bałtyku stanowiła czynnik łączący gospodarczo oba państwa i powodowała popieranie unii przez mieszczan dążących do usprawnienia wymiany w obu krajach.
Piątym czynnikiem było dążenie do zabezpieczenia wschodniej granicy Polski, na którą często napadali Litwini.
Szóstym czynnikiem było to, że szlachta chciała mieć króla obcokrajowca, ponieważ taki król czuje się mniej pewnie w państwie, podlega wpływom możnych oraz dla zapewnienia sobie lepszej pozycji rozdaje przywileje.

Według mnie to właśnie szósty czynnik zadecydował o tym, że królem Polski został Władysław Jagiełło, a nie rodowity piast Ziemowit IV.

W momencie zawierania unii nikt nie mógł przypuszczać do czego to doprowadzi. Powstało ogromne, wielonarodowe państwo w którym ciężko było rządzić. Dopiero po wielu latach okazało się, że taki twór nie ma prawa istnienia, ze względu na różne interesy narodów i zbyt wielu wrogów zewnętrznych.




Skutki zawarcia unii.

1. Uaktywnienie się zakonu, który widząc zagrożenie swych interesów rozwiną ożywioną działalność polityczną (pozyskanie Luksemburgów i książąt szczecińskich).
2. Państwo polsko-litewskie stało się potęgą, co zadecydowało o przebiegu konfliktu z Krzyżakami
3. Miała znaczenie dla rozwoju kultury. Doprowadziła ona do zetknięcia się dwóch kultu, co owocowało specyficznym charakterem kultury polskiej.
4. Związek z Litwą doprowadził do ekspansji na Wschód i zaniedbania kresów zachodnich.
5. Wzmocnienie się Litwy.
6. Rozszerzenie wpływów chrześcijaństwa.
7. Wzmocnienie pozycji szlachty, a ograniczenie roli chłopów.



Na podstawie książki Pawła Jasienicy „Polska Jagiellonów” (do rozdziału „Władysław Jagiełło”).