Do naszych domów codziennie napływają wiadomości o rozbojach, włamaniach, kradzieżach i porachunkach z bronią w ręku, napadach na spokojnych ludzi. Często też słyszymy, że wzrasta spożycie alkoholu w społeczeństwie, które ubożeje.
Czym wytłumaczyć gwałtowny wzrost prostytucji uprawianej przez młode kobiety? Dlaczego tak licznie powstają różnego rodzaju agencje towarzyskie, salony masażu? Czemu zawdzięczamy ten rodzaj komunikatów? Może to być podyktowane wolnością słowa i prasy, która dziś zachłannie rzuca się na tematy dawniej zakazane. Inna rzecz, że w Polsce w ostatnich latach tego rodzaju patologie, jak: alkoholizm, przemoc, rozwody, sieroctwo społeczne, narkomania, przestępczość, próby samobójcze, ubóstwo, bezdomność, demoralizacja nieletnich, nieporadność życiowa, prostytucja rzeczywiście nasiliły się. Czy przyczyną tego stanu rzeczy jest niezaspokojenie ważnych potrzeb życiowych, a wśród nich poczucia bezpieczeństwa?
W życiu codziennym spotykamy się z takimi czynami, które zakłócają ład społeczny i z takimi zachowaniami, które są szczególnie użyteczne i pożądane. Czynom takim towarzyszy zazwyczaj rzecz ważna - reakcja otoczenia: pochwalenie albo potępianie określonego postępowania, czasami obojętność.
W poniższej pracy skupię się na zjawiskach pozostających w konflikcie zarówno z normami prawnymi jak i społeczno-obyczajowymi
Cz. Czapów młodzież popełniającą nagminnie czyny przestępcze nazywa wykolejonymi przestępczo, uważając ją za społecznie nieprzystosowaną.
Do zachowań przestępczych nieletnich zalicza się: przemoc, agresję, napady rabunkowe, włamania i kradzieże, wymuszenia oraz zabójstwa. Osoby nieletnie, wykolejone przestępczo uprawiają takie formy jak:
- przestępczość złodziejską (kradzieże, kradzieże z włamaniem, wyłudzenia);
- przestępczość bandycką (kradzieże rozbójnicze, rozbój, wymuszenie celem zaboru mienia, przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu związane z zaborem mienia);
- przestępczość zabawową (np. uszkodzenie cudzego mienia mające charakter wandalizmu, przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i godności osobistej, wynikające z motywów zabawowo-agresywnych, bójki, zgwałcenia).
Przestępczość nieletnich jest obecnie poważnym problemem na całym świecie i związana jest z "przesunięciem socjalizacyjnym", upadkiem autorytetów, stanowiących podstawy wychowania w rodzinie, grupie rówieśniczej oraz instytucjach zajmujących się edukacją i wychowaniem. Przestępstwa popełniane przez osoby nieletnie są zjawiskiem stanowiącym przedmiot wielu badań naukowych, prowadzonych również w Polsce.
Walka z niekorzystnymi zjawiskami społecznymi, do których zaliczamy przestępczość i demoralizację nieletnich, wymaga określenia i poznania czynników je rodzących. W rozwoju psychicznym dziecka - o jego przystosowaniu, względnie nieprzystosowaniu decyduje wiele czynników wzajemnie ze sobą powiązanych. Przyczyny wykolejenia społecznego nieletnich są różne i złożone, tak jak objawy, postawy formy zachowania oraz motywacja postępowania niezgodnego z zasadami moralnymi czy obyczajami.
Działalność człowieka w dużej mierze związana jest z pełnieniem przez niego wielu ról społecznych. Pełnienie tych ról polega na wykonywaniu przypisanych im czynności, zgodnych z oczekiwaniami społecznymi. Z kolei proces nabywania umiejętności pełnienia roli, określa się mianem socjalizacji. Socjalizacja przebiega w kontekście społecznym oraz w warunkach kontroli społecznej. Każdy człowiek jest tym bardziej przystosowany społecznie, im bardziej jest zdolny i skłonny postępować z oczekiwaniami społecznymi.
Niedostosowanymi społecznie są zatem jednostki, które nie są zdolne pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami, jak również te, które nie są skłonne ich pełnić wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec oczekiwań społecznych.
Przestępczość nieletnich jest więc objawem zachwianego procesu socjalizacji jednostek. Zachowania przestępcze często stanowią bezpośrednią reakcję dziecka na określone warunki środowiskowe, albo są próbą rozwiązania konfliktu, wynikającego ze zderzenia się potrzeb nieletniego z wymaganiami zewnętrznymi. Zachowania przestępcze często uzależnione są od pierwotnych przyczyn rozwoju jednostki.
Inną przyczyną przestępczości nieletnich jest środowisko, w którym jednostka nieuspołeczniona przebywa oraz wpływ środków masowego przekazu.
J. Konopnicki uważa, że środowisko w jakim człowiek żyje niewątpliwie odbija się na jego zachowaniu i zależne jest od:
- warunków kulturowych w domu (środowisku rodzinnym), brakami w tej dziedzinie, atmosferą domową, relacjami i stosunkiem rodziców do siebie oraz stosunkiem rodziców do dzieci,
- środowiska szkolnego, gdzie ważną rolę odgrywa stosunek nauczyciela do dziecka i dziecka do nauczyciela, stosunki miedzy rówieśnikami, opóźnienie w nauce lub niepowodzenia szkolne,
- środowiska wrodzonego, w którym uwzględnia się życie płodowe oraz sam moment narodzin.
Cz. Czapów do czynników związanych z przyczynami niedostosowania społecznego nieletnich, w tym przestępczości zalicza "środowisko, które wpaja młodzieży wzory podkulturowe, lansuje aktywność przestępczą, sprzeczną z normami etycznymi i obyczajowymi, kształtuje nawyki agresywnego zachowania, kształtuje dyspozycje do zachowań impulsywnych, pozbawionych autokontroli, środowisko wykluczające życzliwość i poczucie winy."
Powyższe czynniki mogą zadziałać w patologicznej rodzinie, źle funkcjonującej szkole, środowisku rówieśniczym. Młodzież coraz częściej przyswaja sobie niepożądane wzorce zachowań z telewizji., prasy, Internetu, filmów, itp
Konflikt dziecka z prawem karnym i antyspołeczne zachowania mają więc różne przyczyny, zależne od wielu czynników, takich jak:
- kryzys w rodzinie (rozluźnienie więzi rodzinnych, niewydolność wychowawcza, niekorzystne wzorce osobowe - alkoholizm, narkomania, przemoc),
- niepowodzenia szkolne (brak zainteresowań i miejsc do ich rozwijania, brak zagospodarowania wolnego czasu),
- zagrożenia wynikające z alkoholizmu, narkomanii, przynależności do nieformalnych grup młodzieżowych.
Od wielu lat odnotowuje się stały wzrost przestępczości wśród nieletnich. Zwiększa się zarówno ilość sprawców, jak i liczba popełnionych przez nich czynów karalnych. Niepokojącym zjawiskiem jest tendencja wzrostowa nieletnich sprawców, popełniających czyny o największym ciężarze gatunkowym, niebezpieczne dla życia lub zdrowia ludzkiego.
Wśród wielu elementów determinujących przestępczość nieletnich wymienić należy takie jak:
- chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych,
- zaimponowanie innym,
- namowa kolegów lub dorosłych osób,
- chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych ,
- powielanie wzorców i zachowań, mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź lansowanych w środkach masowego przekazu, scen przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu,
- poczucie bezkarności za wcześniejsze czyny oraz poszukiwanie akceptacji, nie mogących znaleźć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród rodziców lub opiekunów.
Skalę rosnącej przestępczości wśród nieletnich przedstawia "Raport o stanie zagrożenia demoralizacją i przestępczością nieletnich oraz patologiami wśród dzieci i młodzieży w województwie wielkopolskim za rok 2004", sporządzony w Wydziale Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu na podstawie informacji o stanie demoralizacji i przestępczości nieletnich, zebranych przez specjalistów ds. nieletnich Komend Miejskich i Powiatowych Policji oraz danych statystycznych Komendy Wojewódzkiej Policji.
W roku 2004 ujawniono 4321 nieletnich sprawców, którym udowodniono popełnienie 6327 czynów karalnych, które stanowiły 5,4% ogółu przestępstw stwierdzonych (wzrost o 1,1%).
W porównaniu z 2003 rokiem liczba popełnionych czynów karalnych uległa zwiększeniu o 1269 (z 5058 do 6327) tj. o 25,0%. Liczba nieletnich sprawców czynów karalnych zwiększyła się o 535 (z 3786 do 4321) tj. o wzrost o 14,1%.
Dynamika przestępczości stwierdzonej nieletnich w 2004 r. wyniosła 125,1% (w 2003 r. 115,4%) i jest większa o 9,7%.
Udział nieletnich sprawców do ogólnej ilości osób podejrzanych wyniósł 9,5% i zwiększył się o 0,9% w stosunku do roku 2003.
Przestępstw o charakterze kryminalnym z udziałem nieletnich stwierdzono 6044 (wzrost w stosunku do ubiegłego roku o 1166 czynów tj. o 23,9%).
W ocenie przestępczości nieletnich na terenie woj. wielkopolskiego należy również zwrócić uwagę na przestępstwa popełnione przez osobę dorosłą przy współudziale nieletniego. Takich czynów w 2004 r. stwierdzono 834.
Czyny karalne nieletnich na tle ogólnej przestępczości oraz liczba nieletnich sprawców do ogólnej liczby osób podejrzanych w latach 2003 i 2004 w Wielkopolsce.
| rok | przestępstwa | sprawcy | przestępstwa stwierdzone ogółem | czyny karalne nieletnich | % udział nieletnich | osoby podejrzane ogółem | nieletni sprawcy | % udział nieletnich |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2003 | 122.127 | 5.058 | 4,2 | 43.664 | 3.786 | 8,6 | ||
| 2004 | 117.417 | 6.327 | 5,4 | 45.464 | 4.321 | 9,5 |
Pod względem ilości przestępstw stwierdzonych z udziałem nieletnich, województwo wielkopolskie zajęło 4 miejsce w kraju z 9,0% udziałem do ogółu czynów karalnych nieletnich. Czynów takich w 2004 r. stwierdzono w Polsce 70.107 (wzrost o 1,0% w porównaniu do 2003 r.).
Z przedstawionego raportu wynika również, iż znacząco obniża się próg wiekowy nieletnich osób, popełniających czyny karane: w 2004 r. 298 nieletnich poniżej 13 roku życia popełniło 138 czynów. W porównaniu do ubiegłego roku stwierdzono wzrost liczby sprawców o 77 (z 221 do 298) tj. o 34,8% oraz wzrost liczby stwierdzonych czynów karalnych o 20 (z 118 do 138) tj. 16,9%.
Sposób działania wielu nieletnich świadczy o wysokim stopniu ich demoralizacji. Obniżenie się granicy wieku nieletnich sprawców jest szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem społecznym, wymagającym natychmiastowych przedsięwzięć z zakresu prawa, wychowania i resocjalizacji, w celu zahamowania bądź ograniczenia negatywnych zachowań dzieci. Należy podkreślić, że zjawisko to świadczy o braku odpowiedzialnej opieki w stosunku do małoletnich, o zaniedbaniach wychowawczych w rodzinie i w szkole, a także o nie podejmowaniu we właściwym czasie odpowiednich środków zaradczych wobec małoletnich, przejawiających symptomy zdemoralizowania, bądź narażonych na demoralizację ze strony osób dorosłych.
W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost przestępczości związanej z demoralizacją małoletnich. W obliczu zagrożenia bardzo ważną kwestią jest ochrona tej grupy wiekowej przed tego typu czynami. Przestępczość zmierzająca do demoralizacji małoletnich, w naszym kraju jak i na świecie jest problemem wyjątkowej wagi. Skutki takiej przestępczości są niewymierne i powodują wzrost patologii oraz zachwianie rozwoju psycho-fizycznego wśród osób poddanych tego typu przestępczości. Przestępczość ta zaczęła przybierać nowe, coraz groźniejsze i skomplikowane formy.
Walka z nią stała się więc jednym z ważniejszych zadań państw i społeczeństw. Niezbędnym warunkiem skutecznej ochrony małoletnich przed demoralizacją jest dobrze opracowany plan profilaktyki społecznej. Sprawna dobrze wyszkolona i wyposażona policja oraz przede wszystkim dobre i skutecznie działające prawo dostosowane do wymogów współczesnego świata. Na to jednak przyjdzie nam jeszcze poczekać?
