Pankracy jako bohater tragiczny

Pankracy był jednym z bohaterów dramatu Nie-Boska Komedia Zygmunta Krasińskiego. Przywódcą obozu rewolucjonistów, głównym oponentem hrabiego Henryka. Nosił imię emblematyczne - Pankracy z gr. Wszechwładny.

Pankracego opisuje III i IV część dramatu. Występuje on jako przywódca rewolucjonistów („to ich wściekłość, ich kochanie, to władca ich dusz i zapału”), osoba inteligentna, zdająca sobie sprawę z powagi sytuacji („włosa jednego na czaszce nie masz, wszystkie wypadły, strącone myślami”) oraz zdolny, radykalny w poglądach autorytet ludu („a kiedy ramię wzniesie, wyciągnie, wytęży ponad nimi, schylają głowy, zda się, że wnet uklękną”).

Ujawnia się jako zwolennik rewolucji, mimo że jest świadom wiążących się z nią zniszczeń. Nie zdaje sobie sprawy, że jego szczytne cele zbudowania nowego porządku, opartego na równości i wolności nie równają się pragnieniom „niewolnictwa trzody naśladowców”, pałających po prostu chęcią zemsty i przelania krwi. Pankracy bezkrytycznie postrzega przewrót społeczny jako konieczność dziejową.

Rewolucjoniści skupieni pod przywództwem Pankracego zwyciężają. Ten jednak zdaje sobie sprawę, że same wygrane nie przyniosą poprawy sytuacji i odbudowy stosunków społecznych. Wie, że „trza zaludnić te puszcze, przedrążyć te skały, połączyć te jeziora, wydzielić grunt każdemu”. Jest świadom, że rewolucjonistów czeka jeszcze ogrom pracy. Twierdzi, że „inaczej dzieło zniszczenia odkupionym nie jest”.

W ostatnich scenach dramatu Pankracy zauważa na niebie krzyż i ma przed oczyma wizję Chrystusa, który „jak słup śnieżnej jasności stoi ponad przepaściami – oburącz wsparty na krzyżu, jak na szabli mściciel”. Rażony „błyskawicą jego wzroku” pada martwy. Jego ostatnie słowa brzmią: „Galilaee, vicisti!”.

Odrzucający religię i próbujący budować świat bez Boga bohater, uświadamia sobie, że zbłądził, a oczekiwana przez niego chwila na odkupienie popełnionych zbrodni nigdy nie nadejdzie. Zdaje też sobie sprawę z faktu, że próba budowania czegoś w oparciu o zbrodnie, zniszczenie, zemstę zawsze skończyć się musi klęską. Upadek przekonań bohatera równoznaczny jest z krytyczną oceną samej rewolucji jako drogi do walki o sprawiedliwość czy wolność.