Pedagogika ogólna

PEDAGOGIKA OGÓLNA
1.WPROWADZENIE
1. Edukacja (łac. ex duco ? wyprowadzam) ? jest to ogól celowych i niecelowych oddziaływań, których autorem są placówki (instytucjonalne) i osoby indywidualne, które formułują zdolności życiowe (fizyczne, emocjonalne, intelektualne i społeczne) człowieka.
2. Wychowanie ? jest to świadome i celowe działanie pedagogiczne prowadzące do rozwoju intelektualnego i społecznego człowieka. Wychowanie jest efektem edukacji.

3. Kształcenie ? proces wspomagania uczącej się jednostki w poznawaniu świata i samej siebie. Proces dotyczy przede wszystkim sfery poznawczej.
4. Socjalizacja ? spontaniczne uspołecznienie, opiera się na naśladownictwie, spontanicznym wzrastaniu w grupę i świat społeczny

Socjalizacja Wychowanie
Oddziaływanie
? społeczne ?
Socjalizator Wychowawca
osoba reprezentująca osoba świadoma swej roli
większą zbiorowość, reprezentanta zbiorowości
nie uświadamiająca sobie
swej roli społecznej

Każda socjalizacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją.
Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w ujęciu szerokim
Każde wychowanie w wąskim znaczeniu jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem w wąskim znaczeniu
Socjalizacja jest nadrzędna w stosunku do wychowania w wąskim znaczeniu
5. Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania:
a) Autorytarny:
- dominacja wychowawcy
- podporządkowanie wychowanka
- wychowanie zazwyczaj jednoznaczne restrykcyjne
- metody bezpośrednie: nagrody, kary
b) Partnerski:
- liberalny
- samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych
- pozostawiona swoboda i niezależność dziecku
- interwencja tylko w sytuacjach kryzysowych
- wychowanie poprzez życiowe sytuacje
c) Demokratyczny:
- współkreowanie wychowanka
- wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka
- metody pośrednie: oddziaływanie poprzez naśladownictwo
6. Kategorie wychowania:
a) definicje praktyczne (prakseologiczne) ? ważne jest działanie (praktyka, aktywność wychowawcy skierowana na wychowanka)
b) definicje adaptacyjne ? ważny jest cel przystosowania do grupy, przyjęcie norm i wartości będących w grupie przez wychowanka (przekazuje wychowawca)
c) definicje sytuacyjne ? ważne jest środowisko i ogół zdarzeń (zmiany w wychowaniu dokonuje się przez sytuację) wychowawca może być tym elementem
d) definicje ewolucyjne ? ważne jest osiągnięcie dojrzałości, zmiany wewnętrznej, wychowanie dokonuje się w osobie wychowanka ? proces uaktywniania się jego aktywności
7. Dwa sposoby myślenia:
a) przymus i kontrola ? poprzez przymus i kontrolę człowiek się rozwija
b) swoboda i zaufanie ? zaczęto mówić o nich w XVIII w.
- rozważania teoretyczne
- Jan Russo uważał, że każdy człowiek jest wartościowy, z natury dobry, psuje się przez poddawanie go wpływom społeczeństwa (cywilizacji)
- Teorie biologiczne, Jean Piaget
Stadia rozwoju psychicznego:
? faza sensomotoryczna [12-18 m-ca życia ? dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest doświadczeniem fizycznym, ważna jest metoda prób i błędów
? faza przedoperacyjna [18 m-c do 7 roku życia] ? dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo egocentryczne spojrzenie na świat . Piaget uważał, że dzieci mają prawo do takiego zachowania prawo, bo to naturalna niezdolność dziecka do widzenia innych
? faza operacji konkretnej [7-11 lat] ? stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi
? faza operacji formalnych [ od 12 roku życia] ? dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie pozwala ona przekroczyć granicę czasu i przestrzeni. Dzieci próbują na różne sposoby ,metody rozwiązywać problem
Piaget uważał, że moment przechodzenia z jednej fazy na drugą jest indywidualny
- człowiek przebiega wg określonych faz, trzeba dostosować się do tych faz wychowując je

2. NATURALIZM PEDAGOGICZNY
1. Jest to nurt indywidualistyczno- anarchistyczny
Prekursor ? J.J. Russo
2. Istota człowieka ? rozwój indywidualności (samodzielna jednostka)
3. Istota wychowania:
- wychowanie to proces spontanicznego rozwoju i wzrostu osobowych sił dziecka
- wychowanie bezstresowe (brak ?złego? hamującego stresu)
- dostosowanie do wieku dziecka - rozwój etapowy
- nieprzywiązywanie znaczenia do nagród i kar z zewnątrz, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
- nie upokarza się ucznia, nie obniża jego wartości
- wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka
- dziecko powinno uczyć się wtedy gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy
- nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dziecka
- nauczanie powinno być zindywidualizowane
- szkoła ma pobudzać aktywność dziecka
- ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci zamiast egzaminów
- udział uczniów w planowaniu programu
- położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową oraz twórczą ekspresję
- nastawienie na indywidualizm i samorealizację, rozwój i samokształcenie
- cel to przekształcenie każdego dziecka w dojrzałego i pełnowartościowego obywatela
- wyrabia w dziecku przyzwyczajenie zgodne z naturą
- nie narzuca się schematów i własnych poglądów - dziecko samodzielnie dochodzi do wiedzy, wyciąga wnioski (dorosły kontroluje i zachęca)
- organizacja wychowania jak w ?domu?
- wykładanie jako pielęgnowanie natury
- dziecko ma pewne predyspozycje, dziedziczy cechy, talenty, umiejętności, posiada potencjały, które należy rozwijać w naturalny sposób
4. Wychowawca ? pedagog:
- ma pomagać uczniowi
- wspiera w procesie samorealizacji
- stymuluje do realizacji własnych planów, rozwijania swoich zainteresowań
- powinien szanować ucznia
- to uczeń wybiera, a nauczyciel ułatwia i wspiera w procesie kształcenia
- nauczyciel podąża za swoim uczniem
- nie narzuca swoich poglądów
- objaśnia świat
- rozmawia (nie mówi!) z uczniem
- jest na równym poziomie z uczniem, to partner, przyjaciel dziecka. Nie wywyższa się
- nastawiony na indywidualność każdego dziecka
- kieruje się intuicja
- występuje jako obserwator
5. wychowanek ? dziecko:
- z natury jest dobry
- posiada własne zdanie
- ma prawo do wolności
- samo stanowi o sobie
- nie potrzebuje autorytetu, ale może go mieć
- kocha ludzi nie jest egoistą, jest życzliwy
- jest naturalny i swobodny (tego także oczekuje od szkoły)
- uczy się przez swoje doświadczenie
- uczy się w środowisku nastawionym na jego rozwój
- dziecko jest równe dorosłemu
- jest spontaniczne, nic go nie ogranicza
- dąży do piękna i sprawiedliwości
- ma prawo do swobodnych gier i zabaw na świeżym powietrzu
- ma swoje zainteresowania, których nie należy ograniczać, ale dopomóc w ich rozwijaniu
- ważną rolę w rozwoju odgrywa niczym nie skrępowane dzieciństwo (fantazja)
6. Organizacja kształcenia:
- wychowanie jak w ? domu?
- nie stosowanie kar i nagród
- dostosowanie form, metod do potrzeb i umiejętności dziecka
- stosunek do kanonu wiedzy
- wykładanie jako pielęgnowanie natury
7. Przedstawiciele swobody naturalizmu: Jan Korczak, Ellen Key, Maria Montessori, A.S. Neill, Owidiusz Declory
8. Główne zarzuty to:
- wychowanie jednostronne, oparte na nieuzasadnionych nadziejach co do rzeczywistego wpływu spontanicznej działalności ucznia na ich rozwój intelektualny
- przesadne zainteresowanie dzieckiem
- niedocenianie planowego wysiłku w zdobywaniu wiedzy
- przedkładanie swobody nad karność, chwilowej potrzeby nad dalsze cele wychowania, doświadczenia indywidualnego nad społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela
- przerost zajęć praktycznych często przypadkowych pod względem treści nad zajęciami umysłowymi, które zapewniałyby dzieciom podstawy usystematyzowanej wiedzy o świecie
9. J.J. Russo - był zwolennikiem naturalistycznej "religii serca"; tylko natura mogła zapewnić prawidłowy rozwój osobowości zaś wychowawca ma ten rozwój wspierać, pobudzać stwarzając potrzebne warunki zewnętrzne. Głównym celem wychowania powinno być przekształcenie każdego dziecka w pełnowartościowego dojrzałego człowieka, który stanowiłby użyteczną cząstkę społeczeństwa. Proponuje, aby od początku wychowawcy byli dla dziecka dobrym przykładem, oparciem, przyjaciółmi. Aby stworzyli mu prawdziwy dom, w którym pełno miłości i ciepła, i do którego dziecko zawsze chętnie wracało. Powinien potrafić być dla swojego wychowanka niemal rówieśnikiem, aby łatwo zdobyć jego zaufanie, przyjaźń, przywiązanie. Rousseau sprzeciwiał się oddzielaniu funkcji nauczyciela od funkcji wychowawcy.
Dzięki dobremu wychowawcy dziecko łatwiej odnajdzie cel życia. Jednak cele te są różne w różnych okresach rozwoju człowieka. Dlatego wychowanie musi być dostosowane do wieku dziecka, musi uwzględniać jego rozwój fizyczny i umysłowy. Wychowawca poznaje dziecko stopniowo, uczy się kierować jego postępowaniem i przyzwyczaja jednocześnie do zdyscyplinowanej samodzielności. Okresy rozwojowe dziecka:
- niemowlęctwo ? do mówienia ? rozwijanie zdrowia i zmysłów
- dzieciństwo ? do 12r.ż. ? rozwijanie zdrowia i zmysłów
- chłopięctwo ? do 15r.ż. ? kształcenie umysłu
- młodzieńczość ? do 20r.ż ? wychowanie moralne
10. Pedagogika Marii Montessori - daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. Pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość. Zadania pedagogiki Montessori: uczenie przez działanie, samodzielność, koncentracja, lekcja ciszy, porządek, społeczne reguły, obserwacja, indywidualny tok rozwoju każdego dziecka.
11. Pedagogika dziecka wg Ellen Key - Postrzegała on wychowanie jako zindywidualizowany proces kształcenia, wyznaczony przez naturalny rozwój psychofizyczny dziecka. Swoje poglądy i wizje przedstawiła w książce ?100-lecie dziecka? Key kreśli wizję szkoły zbiorowej. Grupy, w których dzieci się uczą nie powinny być liczniejsze niż 12 osób. W swojej koncepcji zakłada, że nauczanie powinno rozpoczynać się w wieku 9-10 lat i trwać powinno do 15-16 roku życia. Przedmioty nauczania powinny być traktowane poglądowo i nie powinno się ich rozszczepiać na działy. Powinny być dostosowane do rozwoju dziecka i odpowiednio rozłożone w czasie. Nie tylko w porach dnia, ale również dostosowane do pór roku. Szkoły powinny być koedukacyjne i uczące życia w rodzinie i w państwie. Najważniejszymi jednak założeniami pedagogiki dziecka E. Key są poznawanie indywidualnych zdolności i kierowanie się w ich stronę, z jednoczesnym uwzględnianiem indywidualnych różnic między dziećmi. Dla dzieci pozbawionych szczególnych uzdolnień powinno się znaleźć taki sposób nauczania, aby ich indywidualności mogły się rozwijać. Kategoryczny nacisk E. Key kładzie na zerwanie z systemem wykładów. W czasie lekcji dzieci mogą się uczyć różnych przedmiotów w zależności od własnych zainteresowań. Odrabianie lekcji odbywa się w szkole, a prace domowe ograniczają się do czytania lektur beletrystycznych. SZKOŁA: budynek w pobliżu natury, reprodukcje obrazów w salach, rzeźby antyczne. Zmienić ?żyjmy dla naszych dzieci!? (Frbel) na ?Dajmy żyć naszym dzieciom!?.
12. Janusz Korczak - był prekursorem walki o prawa dziecka. Domagał się uznania dziecka za pełnowartościowego człowieka od chwili narodzin i na każdym etapie swego istnienia. Uważał , że dziecko ma prawo być sobą, być takim, jakim jest. Trzy zasady pedagogiczne: współpostrzeganie, współrządzenie, oddziaływanie opinii społecznej. Według Korczaka dobry wychowawca- opiekun musi spełnić przede wszystkim podstawowy wymóg, jakim jest poznanie samego siebie. Wychowawca powinien odznaczać się autentyczna pracowitością, zajmować się ciągłym i wszechstronnym poznawaniem dziecka. Opiekun powinien być dobrym diagnostą zarówno poprzez stałą obserwację dziecka, jak również poprzez empatie, umiejętność wczuwania się w świat jego uczuć i przeżyć. Jednym z podstawowych zadań opiekuna ? wychowawcy jest wspieranie rozwoju wychowanka. Inną bardzo ważną cechą wychowawcy są umiejętności organizatorskie, zwłaszcza w wychowaniu grupowym. Wychowawca jest odpowiedzialny za wychowanków. Opiekun ? wychowawca winien w praktyce realizować również prawo dziecka do bycia dzieckiem, do szacunku ,wykazywać tolerancję do jego niewiedzy i niepowodzeń. W szczególnie w przypadkach trudności wychowawczych nauczyciel powinien odznaczać się cierpliwością. Dużą rolę w wychowaniu odgrywa samo dziecko. Proces wychowania musi wychodzić od dziecka, od jego podstawowych potrzeb i powinien być dostosowany do jego naturalnych faz rozwoju. Korczak wymaga, aby dzieci wczuwały się w sytuacje wychowawcy, pomagały mu, współdziałały z nim, bo to czy będzie on złu czy dobry zależy również w niemałym stopniu od nich. Czyni dzieci współodpowiedzialnymi za rezultaty wychowania, tym samym stawia na równi z dorosłymi jako drugą, równoprawną stronę procesu wychowania. Dorośli oddziałują na dzieci , ale i dzieci oddziałują na dorosłych. Jedni od drugich uczą się, wzajemnie na siebie wpływają i wzajemnie siebie kształtują. Korczak podkreślał również ważną rolę rodziców w wychowywaniu swoich dzieci.]
13. Owidiusz Declory ? wprowadził gry wychowawcze, gry dydaktyczne i tzw. ośrodki zainteresowań - zwalczał podział na przedmioty szkolne, którym przeciwstawiał metodę ośrodków zainteresowań
14. Pedagogika wyzwolenia dziecka Neilla - krytykował on szkołę tradycyjną. Sądził, iż była ona wymyślona przez dorosłych i dla dorosłych. Dorośli narzucając własne tempo i sposoby uczenia się, nieświadomie negowali prawo dziecka do bycia sobą, do zabawy, twórczości i dzieciństwa. Neill wychodził z założenia, że dziecko jest z natury dobre, mądre i rozsądne, że posiada własną niepowtarzalną osobowość, że nie rodzi się bezduszną istotą, którą trzeba ulepszać i naprawiać. Twierdzi, że należy pozostawić dziecku absolutną swobodę. Na tych założeniach oparł główne zasady swojej pedagogiki w odniesieniu do nauki i do wychowania. Neill założył w Summerhill ośrodek dla dzieci i młodzieży. W wychowaniu stawiał na całkowitą swobodę, wolność, brak przymusu. Metody Neilla sprawiały, że niezależnie od tego kim w przyszłości zostawali jego wychowankowie byli to ludzie szczęśliwi (mieli spełnione dzieciństwo).
a) Zasady dotyczące nauki:
- dewiza ?róbcie co chcecie?
- swoboda chodzenia do szkoły
- szkołą zarządzają i kierują dzieci
- decyzją o rozpoczęciu nauki pisania i czytanie podejmuje wychowanek
- najważniejsza jest własna decyzja dziecka o nauce bez nacisku osób dorosłych
- nie zwraca się uwagi na stroje i uczesanie
- dzieci nie obawiają się nauczycieli (nauczyciel nie krzyczy, nie prawi morałów)
- dzieciom nie podaje się planu zajęć, bo podział na przedmioty nie jest im do niczego potrzebny
- nie ma lekcji religii (wiara powinna być domeną ludzi dojrzałych, tak jak zabawa jest prawem dziecka)
b) Zasady dotyczące wychowania:
- jak najwięcej swobody
- każdy ma prawo głosu, głos dziecka jest równy głosowi wychowawcy
- parlament szkolny podejmuje ważne decyzje, począwszy od rozstrzygania
- najmniejszych sporów między wychowankami, a skończywszy na uchwałach w sprawie zakazów i kar
- zabronione jest tylko to co zagraża bezpośrednio życiu wychowanków (np. pływanie bez ratownika, wspinanie się po dachach)
W pedagogice emancypacyjnej centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów.
Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz, by była przystosowywana do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych. Postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, postulowała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją znieść, zniszczyć i nie reformować. Emancypacja oznaczała wyzwolenie się spod społecznej dominacji i zależności, ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawu do samostanowienia, samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA. Takie terminy jak wyzwolenie, emancypacja czy wolność stały się kluczowymi hasłami do wszelkich rewolucyjno-reformatorskich inicjatyw w systemach oświaty różnych państw. Występują dwa nurty ped. emancypacyjnej:
- nurt polityczny
- indywidualistyczno-anarchiczny - jest źródłem romantycznej czy utopijnej wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Ukazuje jako naczelny cel wychowania umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością, wolną od przymusów jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne. Nurt ten kładzie nacisk na wolność jednostki, zdolność do samostanowienia i autonomii.


3. ANTYPEDAGOGIKA
1. Antypedagogika ? nurt kontestacyjnym
Contestation ? zakwestionowanie, negacja dotychczasowego stanu, wzrastająca z zaprezentowania nowego, wypływającego z wyższych wartości
Hasło ? ?Kto kocha dzieci ten ich nie wychowuje?
2. Zaczęła się rozwijać w ?60, ?70-latach w:
- USA ? Od ruchu Johna Holta ? walki o prawa dziecka
- Niemcy ? E.V Braunmuhl, H. V Schoenebeck
- Francja ? F. Leboyer
- Szwajcaria ? A. Miller (kobieta)
W Polsce zapoczątkował je H. V Schoenebeck, w 1900 wygłaszając cykl wykładów.
Napisał książkę ?Wspierać a nie wychowywać?.
3. Antypedagogika odrzuca:
- wychowanie
- pogląd o naturalnej zależności generacyjnej
- nieufny stosunek do dziecka (i szerzej człowieka)
4. Antypedagogika reprezentuje:
- antropocentryczne stanowisko (nawiązywanie do psychologii humanistycznej)
- pogląd na temat równości wszystkich ludzi
- nowy model relacji oparty na dwupodmiotowości
5. Każdy wie co dla niego dobre. Pragnie się rozwijać i samorealizować. Kto realizuje siebie jest wolny, szczęśliwy autentyczny.
6. Idea równouprawnienia dzieci ? prawo traktuje dzieci wyłącznie w kategoriach przedmiotu opieki. Stąd ? formułowanie katalogów praw człowieka. Powstawanie organizacji i stowarzyszeń walki o prawa dziecka.
7. Relacje:

a) stare relacje oparte na zależności:
GÓRA wychowawca
? ?
? roszczenie pedagogiczne WYCHOWANIE
? ?
DÓŁ wychowanek

b) nowe relacje oparte na partnerstwie:
Człowiek (dorosły) ??????? Człowiek (dziecko)
bez roszczeń

WSPIERANIE
8. Krytyka antypedagogiki. Podejście antypedagogiki jest krytykowane przez pedagogów "tradycyjnych". Wysuwają oni zarzuty, że dziecko pozostawiane jest samemu sobie, a antypedagogiki zapomina, że kształtowanie właściwych norm moralnych i hierarchii wartości dokonuje się stopniowo i pod wpływem otoczenia. Powołują się na badania psychologii rozwojowej, zdaniem której dla prawidłowego rozwoju dziecka konieczne jest stworzenie mu odpowiednich warunków tego rozwoju, a te w szczególności sprowadzają się do ingerencji autorytetów, czy to rodzicielskich, czy innych.
9. Hasło ?Wspierać a nie wychowywać?
Wychowanie = psychiczne i fizyczne okaleczenie wychowanków. Wyzwala postawy przemocy człowieka nad człowiekiem. Wychowanie to proces celowy, ukierunkowany i planowany => chce zmienić człowieka, prowadzi do zaniku naturalnej skłonności człowieka do autonomicznego kształtowania siebie, poczucia bezpieczeństwa. wychowankowie są manipulowani przez wychowawców. nierówność- wychowawcom wolno więcej niż podopiecznym. dzieci należy wspierać, a nie wychowywać. obserwować naturalne zdolności dziecka, wspomagać. Podstawowym warunkiem wspierania, jest jego dobrowolność (w wychowaniu jest to przymus). Wspieranie zachodzi na bazie wzajemnej równowagi. Wspieranie znosi odpowiedzialność dorosłych za dzieci, każdy jest odpowiedzialny za siebie. Ponadto wspieranie oznacza wzajemną równowagę między autorytetem dziecka a autorytetem dorosłych.

4. SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY
1. Prekursor ? T. Hobbes ? społecz.?suma jednostek, Cel: rozbijanie osobowości przez wchodzenie w nowe role społeczne, wykształcanie we wszystkich dobrych cech

2. Istota człowieczeństwa ? istota społeczna (człowiek jest takim jakim uczyni go społeczeństwo)
3. Istota wychowania:
- jest to proces społeczny, łaczy się z przymusem, odbywa się wspak naturze ale jest to opłacalne bo człowiek nabywa cechy ludzkie
- wychowanie zależy od społeczeństwa i przygotowania do życia w nim
- pokolenie dorosłe wychowuje pokolenie młodsze, które jest niedojrzałe społecznie
- występuje przymus społeczny w wychowaniu
- występuje dwojaka postać wychowania- tyle wychowań ile grup
? Wychowanie wielorakie bo jest w społeczeństwie tyle wychowania ile środowisk, ile grup, zależne od tego do jakiej roli społecznej przygotowujemy wychowanka.
? Wychowanie jednorakie bo u podstaw różnych rodzajów wychowania środowiskowego leży naczelny i wspólny ideał człowieka
- to uspołecznienie młodego człowieka, przystosowanie do wymagań jakie stawia mu społeczeństwo
- ideał wychowania łączy wychowanie fizyczne, moralne i intelektualne
- Zadaniem wychowania jest rozbudzić i rozwinąć w dziecku pewną sumę stanów fizycznych, intelektualnych i moralnych, których wymaga od niego społeczeństwo jako całość i środowisko
- cele wychowania to: wdrożenie do karności, budzenie przywiązania do społeczeństwa a także budzenie uczuć altruistycznych.
- socjologizm jako jedyny ze współczesnych kierunków pedagogicznych opowiada się za przymusem. Kara jako metoda wychowawcza ma informować
o fakcie złamania reguł
4. Wychowawca:
- ktoś kto kształtuje nowego człowieka
- rzeźbi używając władzy
- ma władzę ale wychowanek nie powinien się jej bać
- świadomie i celowo ma wpływ na wychowanie
- autorytet formalny i wewnętrzny
- pozbawiony prywatności
- utrzymanie dystansu
- jest jak ?szklana szyba? ? dzięki niej wychowanek ma poznać świat
5. Wychowanek:
- wykazuje tendencje naśladowcze
- osobnik społeczny
- ktoś nie doskonały ale plastyczny ? łatwo go zmieniać
- nieukształtowany, jest gliną z której ma rzeźbić wychowawca
6. Organizacja kształcenia:
- nauczyciel udziela głosu
- system klasowo ? lekcyjny
- im bardziej formalna tym lepiej
- wychowanie w instytucji, w grupie
- wspólna tradycje działania i prace
7. Kary: (ogólny ideał to kanwa kształcenia ogólnego)
- kara jest wtedy skuteczna, jeśli się ją odczyta jako komunikat, że złamano się pewną zasadę
- kara łączy się z czynem, jest odpowiednia do czynu
- wymierzać karę w odpowiednim czasie po czynie
- karanie zbiorowe ? zdaniem socjologów jest bardzo skuteczne, scala grupę
8. Przedstawiciele socjologizmu pedagogicznego ? E. Durkheim, F. Znaniecki
9. Zalety socjologizmu:
- wpływ na rozwój i pogłębienie problematyki pedagogicznej
- zwrócenie uwagi pedagogów na społeczne uwarunkowania procesów wychowawczych, co zaowocowało bogatym zbiorem opracowań na ten temat
- pomoc wychowawcom i nauczycielom z zrozumieniu społecznej funkcji szkoły i innych instytucji wychowawczych
10. Krytyka Socjologizmu:
- poprzez swój konserwatywno - oportunistyczny charakter, pedagogika socjologiczna utrwala przekonanie o istniejącym układzie sił i stosunków społecznych jako trwałych i wartościowych, co implikuje adaptacyjny charakter wychowania (jednostka ma się przystosowywać do warunków zewnętrznych)
- statyczny sposób pojmowania środowiska, ustroju społecznego (a nie dynamiczny)
- operowanie mylnymi teoriami grup społecznych, tj. pojmowanie społeczeństwa jako wiele zachodzących na siebie i krzyżujących się grup i środowisk społecznych (zawodowych, wyznaniowych, narodowościowych) przy jednoczesnym braku dostrzegania zasadniczego podziału społeczeństwa - na antagonistyczne, walczące ze sobą grupy społeczne
- skrajny determinizm środowiskowy i socjologizm ograniczają w pedagogice celowość i efektywność intencjonalnej pracy wychowawcy, przez co prowadzi (tak jak i koncepcje naturalistyczne) do tzw. fatalizmu, mówiącego o przesądzonym - przez pochodzenie społeczne i środowisko - losie człowieka, a także pesymizmu pedagogicznego oraz negacji szkoły i wychowania
- środowisko nie tylko wpływa, urabia jednostki, ale również samo jest przekształcane, o czym nie wspomina ten kierunek

5. PROGRESYWIZM
1. Progresywizm ? nurt nowego wychowania, narodził się na przełomie XIX i XX w. w USA, jest między naturalizmem a socjologizmem, progres ? rozwój, postęp (jednostkowy i społeczny)
Prekursor ? J.Dewey ? ?Wychowanie to wzrastanie w społeczna świadomość gatunku?, książka ? Moje pedagogiczne credo?
2. W. James ? wartościowe jest to co jest użyteczne, praktyczne. Wiedzą jest to co pozwala równoważyć, harmonizować własne relacje ze światem
3. Fazy rozwiązywania problemów:
- emocjonalne odczucie trudności
- określenie trudności - formułowanie problemów
- szukanie rozwiązań - stawianie hipotez
- wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań -logiczna weryfikacja hipotez
- dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy ? empiryczna weryfikacja hipotezy
4. John Dewey w latach 1896-1903 prowadził eksperymentalną Uniwersytecką Szkołę Elementarną (szkoła - laboratorium), tzw. ?szkołę pracy?, połączoną z wyższym studium pedagogicznym uniwersytetu w Chicago, gdzie był wówczas profesorem. Szkoła ta pozwoliła mu weryfikować jego hipotezy i idee pedagogiczne. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną: prace ręczne, historia, geografia, przedm. ścisłe
- przede wszystkim instytucja społeczna = postać życia społecznego
- wychowanie jako proces życiowy, a nie przygotowanie do przyszłego życia
- ma upraszczać istniejące poza nią życie społeczne
- kontynuacja życia domowego
- dostarczanie podniet do pracy
- nauczyciel nie ma narzucać, ale jako członek społeczności szkolnej dobierać wpływy oddziałujące na dziecko oraz pomagać w dawaniu odpowiedzi (czyli reakcji na wpływy)
- pożytek z egzaminów: określenie predyspozycji dziecka do pełnienia czynności społecznej
- eksperymentalność polega na łączeniu teorii z praktyką
- różne aspekty wychowania: jednostkowy i zbiorowy, psychologiczny i socjologiczny
a) główne cele szkoły:
- pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań
- wzbogacanie doświadczeń
- samodzielna praca
- natomiast wiedzę zdobywało się niejako przy okazji
- nie dawanie gotowej wiedzy - dziecko samo musi do tego dojść
b) w szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów
c) metody pracy w szkole:
- Współzawodnictwo i zdrowa rywalizacja?
- Uczenie przez działalność praktyczną
- Obserwacje
- Reprodukcja sytuacji życiowych
- Eksperyment
- Metoda prób i błędów
- "gonitwa myśli?
d) ocenianie:
- brak sztywnej struktury klas i ocen
- grupy wg. szczebli życia
- opisowa forma oceny, zaliczanie działów

PORÓWNANIE
Szkoła tradycyjna Szkoła laboratorium
Podział treści nauczania na przedmioty Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki
Przekaz wiedzy przez nauczyciela Samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia
Uczniowie pasywni Uczniowie aktywni
Uczniowie nie decydują o doborze treści Uczniowie mają wpływ na dobór treści
Dominuje uczenie pamięciowe Nauczanie oparte na rozwiązywaniu problemów
Do nauki zachęcają motywy zewnętrzne, głównie stopnie Do nauki zachęcają motywy wewnętrzne w tym potrzeby i zainteresowania poznawcze
Częsta kontrola wyników Niezbyt częsta kontrola wyników
Współzawodnictwo Współpraca
Szkoła jako jedyny teren nauki Szkoła jako główny, ale nie jedyny teren nauki
Słaby nacisk na samorzutną naukę, twórczość uczniów Silny nacisk na samorzutną naukę, twórczość uczniów
5. Ryszard Łukaszewicz: prof., praktyk edukacyjny
- nauka przez doświadczenie
- elementy sztuki
- twórczy byt nie jest zły
- przedstawienie wiedzy za pomocą sztuki, teatru, scenek
- nauka przez tworzenie, dotyk, wyobraźnie
- idea jest wyobraźnią
- 2h ćwiczeń intelektualnych ? czytanie, pisanie, liczenie
6. Cele progresywizmu:
- rozwój indywidualny i społeczny w skutek doświadczenia (rozwój jednostki i społeczeństwa zarazem)
- rozwój społeczny
- indywidualne doświadczenie
- treści społeczne, kontakt z życiem społecznym
7. Istota wychowania:
- wychowanie jest przezywaniem społecznego świata, wrastaniem w ten świat
- nauczanie i wychowanie odbywa się przez działanie
- natura nie jest dobra ani zła, ale jest w niej potencjał
- rozwój to nabieranie doświadczenia, zdobywanie wiedzy i umiejętności, przechodzenie na wyższy poziom - etap rozwoju
- wyzwolenie aktywności i pasji, z której rodzi się coraz nowa wiedza
- należy wychodzić od zainteresowań dziecka i na nich się opierać
- edukacja ma stymulować nasz rozwój, ujawnić i wykrywać nasze predyspozycje nastawienie na indywidualność, ale przy jednoczesnej interakcji ze społeczeństwem w myślenie jest wpisana idea postępu
- człowiek zobowiązany jest do rozwoju i postępu tworzenia i kreacji wraz z całym społeczeństwem
- należy kontrolować własne emocje i zachowania aby umieć żyć w grupie i nie ranić innych
- aktywność jednostki i stymulacja jej refleksyjnego myślenia przez które dokonuje się rozwój jednostkowy i społeczny zarazem
- nacisk na swobodny rozwój jednostki
- wychowanie powinno być dostosowane do subiektywnych potrzeb ucznia, do jego psychiki i rozwoju
- natomiast cele wychowania są chwilowe, bezpośrednie, zależne od sytuacji, od dziedziny zainteresowania ucznia
- bezpośrednie doświadczenie jest zawsze lepsze niż pośrednie"
8. Wychowawca:
- organizator doświadczeń, czyli kreator przeżyć edukacyjnych, animator i przewodnik, projektuje proces edukacyjny, pozostawiając miejsce na spontaniczność dziecka
- powinien stwarzać sytuacje podczas których dziecko zdobędzie doświadczenie i pozna prawdę
- pozwala dziecku na samodzielne poznawanie świata, ale jednocześnie stara się go ukierunkować
- jest autorytetem
- autor oferty edukacyjnej, oferowanie sytuacji edukacyjnych
- robi wszystkie czynności z dziećmi
- pokazuje, że można zrobić to działanie
- umiejętność bycia w dystansie ale bycia też blisko
- stosunek do dzieci naturalistyczny
9. Wychowanek:
- dziecko jest jednostką społeczną i psychologiczną
- dziecko jest traktowane w sposób partnerski
- dziecko samo dochodzi do prawdy, która dopiero wtedy staje się obiektywna
- jest "ośrodkiem" wychowania
- Wychowanek to jednostka społeczna, społeczeństwo jest zaś organicznym związkiem jednostek uspołecznionych. Dziecko ma swoje własne instynkty i dążności, ale niezbędne do ich wyjaśnienia jest przetłumaczenie na język społecznych odpowiedników
10. Organizacja kształcenia:
- metoda prac rozwiązywania problemów
- jak najwięcej życia
- aktywność dzieci
- problemy praktycznego życia ? gotowanie, sprzątanie
- ?szkoły pracy?
- Szkoła ? miejsce wymiany doświadczeń. Powiązana z domem rodzinnym i społeczeństwem
11. Krytyka:
- przesadne liczenie się z potrzebami uczniów
- lekceważenie wykształcenia opartego na systematycznej wiedzy
- hołdowanie zasadzie doraźnego przystosowania się do aktualnych warunków życia
12. Edukacja do demokracji:
- demokracja jest wynikiem postępu technicznego
- szkoła jest edukacją w demokracji dla demokracji
- szkoła ma przygotować do życia w demokracji
13. Przedstawiciele progresywizmu: W.H. Klipatrick, O. Decroly', C. Freinet


6. PEDAGOGIKA KULTURY
1. Pedagogika kultury ? jej zadaniem jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Człowiek tworzy kulturę, ale i kultura tworzy człowieka, dlatego potrzebne jest zarazem wychowanie do kultury, jak i przez kulturę. Przez to człowiek odróżnia się od innych stworzeń i staje się człowiekiem.
2. Prekursor ? Wilhelm Dilthey "Wstęp do nauki o ludzkiej duchowości"
3. Kultura ? to dzieło człowieka, koncepcja piramidalna

a) wartości kultury duchowej ? rozwój osobowości, coś ważnego w wychowaniu, np. nauka zmierzająca do poznawania prawa, dobra; piękno, sztuka wymaga przekraczania reguł, daje wolność
b) wartości społeczne ? są to reguły regulujące stosunki społeczne, wymagają od nas posłuszeństwa, np. prawo
c) wartości gospodarcze ? wartości związane z życiem organicznym, są niezbedne do życia, nie są osobo twórcze, np. krzesło
Pedagog rozpoczyna od opisu, wyjaśnienia poszczególnych zjawisk następnie wartościuje je. Określa aspekty pozytywne, konstruktywne w danej kulturze ale wskazuję również co należy przekształcić a nawet wyeliminować. Podstawą wartościowania w pedagogice kultury jest humanizm i jego założenia. Wyróżnia się kulturę obiektywną (odnoszącą sie do grup społecznych, w których żyjemy) i kulturę subiektywną (odnoszącą sie do człowieka, pojawia się koncepcja "kultury w człowieku").
4. Osobowość - Pedagogika kultury definiuje osobowość jako harmonijną i zarazem indywidualną strukturę duchową jednostki ludzkiej. Osobowością staje się wtedy kiedy np. rozważam kwestię moralną, filozofując rozwijasz swoją osobowość, szukasz piękna. Proces jej kształtowania nigdy się nie kończy albo się jednostka doskonali albo ulega destrukcji( w ciągu życia mamy do tego dorastać), wymaga stałego potwierdzania w czynach i postawach jednostki. Człowiek odróżnia od innych bytów to, że przezywa wartości kultury duchowej.
Pedagogika kultury ma na celu wychowanie osobowości, która wrośnie w tradycję, będzie tworzyć. Pedagogika kultury wyróżnia trzy fazy rozwoju człowieka.
5. Wychowanie - Jest to proces pełnożyciowy (dokonuje się poprzez wszystkie dziedziny, aspekty życia) i całożyciowy (trwa od narodzin do śmierci). Sergiusz Hessen wyróżnia trzy poziomy bytu ludzkiego i odpowiadające im trzy oblicza/poziomy wychowania.
6. Pedagogika kultury swoje podstawowe twierdzenia opiera na triadzie kultura-kształcenie-osobowość. Człowiek żyje w określonych warunkach kulturowych, które wywierają duży wpływ na jego osobowość. Pedagogika kultury w oparciu o dobra kultury, poprzez przeżywanie i rozumienie tkwiących w niej wartości kształtuje osobowość jednostek. Potencjały wychowawcze dostrzega przede wszystkim w klasyce ale nie odrzuca kultury współczesnej, w której również wyróżnia pozytywne wartości.
7. Wilhelm Dilthey ? swoją pedagogikę oparł na założeniu, że ?czym jest człowiek, o tym dowiaduje się on nie przez ślęczenie nad sobą ani też przez psychologiczne eksperymenty, ale przez historię?. Pedagogika kultury postrzega człowieka jako istotę kulturotwórczą, złożoną i wielowarstwową uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych. Pedagogika kultury opiera się na przekonaniu, że kultura zaspokaja odpowiednie potrzeby człowieka. Kontakt człowieka z kulturą odbywa się w drodze ?przeżywania? i ?rozumienia?. Przeżywanie dostarcza nam wszelkiej wiedzy o rzeczywistości, świat humanistyczny jest nam jednak dostępny dopiero wtedy, gdy nasze przeżycia w tym zakresie rozumiemy, tzn. utrzymuje je na tle całości, w skład której wchodzą, i pojmujemy ich sens i cel. Osiągnąć to można przez wychowanie.
Wychowanie polega na kształceniu, które zmierza do udoskonalenia procesów przeżywania i rozumienia oraz ich związków z życiem psychicznym, czyli do ukształtowania osobowości. Twórcy pedagogiki kultury uważali, że dobra kultury materialnej, dobra duchowe są głównym materiałem i stanowią źródło dla celów wychowania. Celem wychowania jest przygotowanie młodych pokoleń w oparciu o istniejącą kulturę, do czynnego i twórczego udziału w budowaniu nowych wartości. Temu celowi wychowawczemu służy kształcenie.
7. Bogdan Suchodolski wyróżnia trzy kręgi edukacji kulturalnej:
- I krąg - działania skoncentrowane wokół kształtowania osobowości wychowanka, w oparciu o wartości humanistyczne. Jest to kształcenie kultury osobistej
- II krąg- wzmacnianie poczucia tożsamości narodowej i obrona lokalnych tradycji
- III krąg- ma wymiar globalny, kształcenie w oparciu o wspólnotowe, ogólnoludzkie wartości
8. Sergiusz Hessen ? wg niego pomiędzy wychowaniem i kulturą istnieje ścisła zależność. Cele wychowania pokrywają się z celami kultury. Głównym celem wychowania jest kształcenie (kształtowanie) osobowości ludzkiej. Wyróżnia trzy poziomy bytu ludzkiego i odpowiadające im trzy oblicza/poziomy wychowania:
a) poziom bytu biologicznego ? wychowanie to pielęgnacja i tresura, nauka podstawowych czynności życiowych i opieka
b) poziom bytu społecznego ? wychowanie to urabianie, przekazywanie norm społecznych, wzorów zachowań, przygotowanie do życia w społeczeństwie
c) poziom bytu duchowego ? wychowanie utożsamiane jest z kształceniem. Kształcenie się osobowości jednostki, prowadzące do jej autonomii, pełni życia i samorealizacji
Nie można pielęgnować osobowości. Nie można urabiać osobowości. Można kształtować osobowość.
Hessen wyróżnia trzy fazy rozwoju osobowości:
a) anomia - to okres wczesnego dzieciństwa, w którym dziecko nie posiada i nie przestrzega żadnych norm moralnych, jest ani dobry ani zły
b) heteronomia ? jednostka jest posłuszna prawom/normom nadawanym z zewnątrz przez rodziców, nauczycieli lub rówieśników, skłonność do powtarzania tego co mówi autorytet
c) autonomia ? dojrzewamy do tego aby kwestionować to co mówi autorytet i szukać własnej odpowiedzi, jednostka postępuje według własnych, samodzielnie ustalonych norm, tzw. wolność wewnętrzna, autonomia jest nam zadana, dorastamy do niej
9. Nauczyciel:
- ma mieć autorytet, ale ciężko na niego zapracować
- światopogląd nauczyciela powinien być znany uczniom: nie może się z nim ukrywać, gdyż pozbywałby się w ten sposób własnej osobowości. Jednak dla dziecka ważniejsze od dowodów tych poglądów ważniejszy jest sposób jego okazywania. Bardzo ważną rzeczą jest także podejście do innych światopoglądów
- błędem jest nie uznawanie ich poglądów, szczególnie poglądy środowiska, w którym dziecko się obraca. NIGDY nie może narzucać swoich poglądów i ukazywać je jako jedyne i całkowicie słuszne
- nigdy nie może być obojętny na dziecko (jego praca to nie jest praca urzędnika)
- wychowawca jako przewodnik, a nie jako władca
- towarzyszy wychowankom w codziennych wyborach
- wprowadza w świat wartości, ukazuje je i przedstawia konsekwencje ich wyborów, przybliża wzory, ideały i umożliwia kontakty z dziełami kultury
- dobrym wychowawcą jest matka
- patrzy jak na osobę wielowymiarową, dojrzewającą do osobowości
10. Doświadczenia osobotwórcze:

Gałązka organizacyjna ? dostosować do dziecka, przypominać nauczycielowi, trzeba docierać i kreować przezywanie wartości, przygotowanie do własnego interpretowania świata


7. PEDAGOGIKA KRYTYCZNA
1. Przymus ? użycie siły (przeważającej) nie łączące się z zamachem na społecznie akceptowane dobro. Przymus antyrozwojowy to przemoc
- rozwojowy ? popychanie ku dobru
- neutralny ? nie rozwija ale nie krzywdzi
2. Przemoc ? użycie siły (przeważającej) połączone z zamachem na społecznie akceptowane dobro. Bezprawna. Zawsze antyrozwojowa. Uświadamiana ? rodzi poczucie krzywdy, cierpienia
3. Pedagogika krytyczna ukazuje ukryte programy realizowane w szkole
4. Ukryty program ? pozadydaktyczne lecz wychowawco ważne konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie ale nie są zawarte z żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych. Dotyczy sfery moralnej.
Można mówić o programie ukrytym:
a) za treścią podręczników
- część rzeczy jest zamierzona a część jest niejasna
- uświadamiamy sobie co może iść za treścią
b) za codziennością szkolną (tłok, władza, ocenianie)
- wpływa na naszą moralność, wykształca się przez szkołę
- człowiek powinien mieć emocjonalny stosunek do szkoły, uczyć myśleć, czuć się swobodnie i bezpiecznie, brać czynny udział w szkole
- szkoła deklaruje rozwijanie osobowości, a tak naprawdę je hamuje
5. Efekt ? umiejętność, poniekąd świadczące o patologii szkoły:
- umieć czekać (z czasem przestajemy się zgłaszać, wyłańczamy się z tego procesu ? bierność)
- rozłączyć ucznia od działań (pozbawienie, odłączenie emocji)
- radzić sobie ze strachem (dominujące uczucie w szkole to strach, lęk; nie znajdziesz wsparcia w szkole)
- umieć odpowiadać nauczycielowi ? czyli zgadywać co on chce usłyszeć (później robimy to w pracy)
Są to strategie sprzeczne z ideą rozwoju człowieka
6. Rodzaje przemocy:
a) jawna ? ukryta
b) bezpośrednia:
- osobista ? wobec jednej osoby
- strukturalna ? analizuje strukturę instytucji i pokazuje, że tam jest przemoc
- symboliczna ? dominująca kultura blokuje mniejszą, nie pomaga się jej rozwijać, to taka dyskryminacja

Jawnaosobista Jawna strukturalna Jawna symboliczna
Ukryta osobista Ukrytastrukturalna Ukryta symboliczna
a) Jawna osobista:
- np. bicie Jasia
b) Ukryta osobista:
- np. coś Jasia blokuje ale tego nie widać
c) Jawna strukturalna:
- np. narzucenie polityki szkole

d) Ukryta strukturalna:
- silna hierarchizacja w szkole

- szkoła deklaruje, że jest dla uczniów ? jest to fałsz, góra zawsze poświęci dół, nauczyciel woli pracę niż obronę ucznia, dyrektor jest odpowiedzialny za wizerunek szkoły, poświęci na to nauczycieli i uczniów
- system ten jest przesiąknięty mechanizmy przemocy, choć deklaruje, że jest dla dzieci to jest dla władzy (hierarchizacja jak w układzie totalitarnym)
- szkoła nie jest oparta na współpracy tylko na przemocy
e) Jawna symboliczna:
- np. nauczyciel odrzuca na bok dzieci biedne
f) Ukryta symboliczna:
- np. szkoła pracuje na tylko jednym kapitule kulturowym ? elit (elity produkują elity) kapitał kulturowy to ogół doświadczeń które wnieśliśmy z naszej biografii do szkoły
7. Przyczyny jawnej przemocy:
- przyzwolenie nauczycieli, społeczeństwa
- akceptowanie tych zachowań
- imponowanie
- pokazywanie siły
- środowisko
- już w podstawówce wiedzieli, że są wyrzutkami, że nie obowiązują ich reguły, że są przepuszczani z klasy do klasy żeby się ich pozbyć ? z filmu
- destruktywne grupy rówieśnicze
- alkoholizm w rodzinie, bezrobocie, trudności materialne, narkomania
- są agresywni i są ofiarami systemu
- rada pedagogiczna jest słabsza od nich
8. Rady dla nauczycieli:
- doskonalić proces kształcenia i wychowania
- inwestycja w komunikację
- odpowiedzialność chęci poznania wychowanka
- chcieć działać i móc działać
- pracować i krytycznie się temu [przyglądać
- akceptujący stosunek do wychowanków
- świadomość i zaangażowanie
9. Środki zaradcze na poziomie szkoły:
- przeprowadzenie ankiety wśród uczniów. Analiza sytuacji
- Dzień poświęcony problemowi w szkole (zamiast zwykłych lekcji)
- Większa kontrola podczas przerw (dyżury), częstsze interwencje. ~ Więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych
- Uruchomienie telefonu kontaktowego
- Ogólnoszkolne zebranie rodziców
- Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli (grupy rozwojowe). Współpraca dom-szkoła
10. Środki zaradcze na poziomie klasy:
- Regulamin klasowy, zawierający normy postępowania zapobiegające przemocy - wyjaśnienie problemu, nagradzanie i sankcje
- Godzina wychowawcza
- Gry i zabawy, literatura
- Nauka poprzez współpracę
- Wspólne zajęcia wzmacniające więzi między uczniami
- Zebranie rodziców, indywidualne rozmowy
11. Środki zaradcze na poziomie jednostki:
- Poważne rozmowy ze sprawcami i ofiarami
- Rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, ewentualnie także w obecności dzieci
- Wykorzystanie pomysłowości (nauczyciela i rodziców) w pomaganiu ofiarom względnie ich prześladowcom
- Pomoc ze strony "neutralnych" uczniów
- Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkody
- Fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów szykanowanych (także szykanujących)
- Zmiana klasy lub szkoły
12. Psychologiczne warunki współpracy (wychowania, terapii) to:
a) warunki wstępne, konieczne:
- poczucie własnej podmiotowości
- wzajemna akceptacja osób
- wzajemne otwarcie ? zaufanie, szacunek, empatyczne współodczuwanie
b) wzajemne poznanie się (tu poznanie wychowanka):
- formułować badania badawcze ? naprawdę chcieć poznać
- stosować z zamysłem metody badań pedagogicznych
- łączyć własną pracę z badaniem jej efektów
c) praca nad sobą podmiotów:
- doskonalenie metaumiejętności, które pomagają podmiotą działać coraz lepiej
? doskonalenie umiejętności uczenia się
? koncentracja uwagi ? zależy od nawyku, motywacji, relaksacji, emocji
? wywoływanie zrozumienia (stosowanie pytań)
? organizowanie procesu uczenia się w sposób dostosowany do właściwości podmiotu ? jego typu uczenia się (przydaje się znajomość praw uczenia się)
- doskonalenie umiejętności planowania własnego rozwoju ?Dopóki robisz to co robisz ? będziesz miał to co zwykle?
? sukces osiągają ci którzy mają sprecyzowany cel, co wierzą w jego osiągnięcie, wiedzą jak działać i działają
? pomaga też: wytrwałe próbowanie, odporność na stres, poczucie humoru
- doskonalenie sprawnej komunikacji
d) umiejętność analizy i odnajdywania wartości w doświadczeniach:
- w kapitale kulturowym ? wychowanka (zbliżyć się, zrozumieć, współdziałać ? patrz. Jan Twardowski)
- umiejętność analizy i odnajdywania wartości w swoich doświadczeniach a także niepowodzeniach
e) Poszukać ?podtrzymujących sił? wokoło.
13. Cykl Kolba ? nazywany modelem nauki eksperymentalnej. Kolb sugerował, że może się on zaczynać się z dowolnego miejsca, pod warunkiem, że stanowi pewien ciągły system, w którym uczestnicy wiele razy przechodzą przez jego kolejne etapy. Jest to szansa na doskonalenie się w zawodzie

a) doświadczenie ? świadomość potrzeby ciągłego bazowania na doświadczeniach
b) obserwacja i wnioski ? zastanawiamy się nad przyczynami tego co się dzieje wokół nas
c) tworzenie teorii ? jeśli już mamy własne wnioski, konfrontujemy je z poznanymi teoriami. Jeśli ta konfrontacja wygląda niekorzystnie ? zamiast naginać obserwacje do zgrabnej teorii, budujemy własną
d) testowanie w praktyce ? jeśli opanowaliśmy nową wiedzę, to aby przekonać się o jej wartości należy sprawdzić jej powtarzalność