Pozytywizm - pojęcia

SPIRYTUALIZM - uznawanie wyższości czynnika duchowego nad intelektualnym, oczekiwanie do ludzi ofiar z życia, odrzucanie jakiejkolwiek ugody z zaborcą i czekanie na rychłe wyzwolenie Polski przez wznowienie zbrojnej walki o niepodległość.

TRADYCJONALIZM - ideologia postulująca ciągłość tradycji i instytucji społecznych, która lansowała hasło "pracy organicznej".

FILOZOFIA POZYTYWNA - filozofia ta ma sens praktyczny, ma służyć poprawie życia, badać przedmioty rzeczywiste i rzeczy dostępne rozumem; jaj celem było uzyskiwanie wiedzy pewnej.

EWOLUCJONIZM - myśl, że cała rzeczywistość podlega stałej zmianie w jednym kierunku i według jednego prawa; ta ewolucja to rozwój i postęp ludzkości.

DETERMINIZM - uważano, że każde zjawisko ludzkiej rzeczywistości jest uwarunkowane przez zespół czynników, oznacza to, że jest zdeterminowane, bo "determino" znaczy "ograniczam"; zdeterminowany przez różne okoliczności jest pisarz.

UTYLITARYZM - głosił "użyteczność" wszystkich dzieł człowieka, w tym także literatury, wszystko co czyni człowiek, powinno przynosić pożytek społeczeństwu, nauczać, wychowywać, krzewić ideały moralne itd.

MONIZM PRZYRODNICZY - jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom.

SCJENTYZM - zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są źródłami rzetelnej wiedzy.

PRAKTYCYZM - stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do ich urzeczywistniania.

AGNOSTYCYZM - zakłada, że nie można do końca poznać świata i praw nim rządzących, są to rzeczy, których rozum nie ogarnia; są i będą, lecz nie należy się nimi zajmować; opracować trzeba tylko dostępne zmysłom zjawiska i ich związki.

ORGANICYZM - pochodna ewolucjonizmu i patrzenia na świat człowieka z punktu widzenia biologa; społeczeństwo = organizm, jeśli zachoruje drobna nawet jego część, to całe społeczeństwo to odczuje.

RELATYWIZM - głosił, że pojęcia takie, jak dobro, zło, piękno, prawda są względne, zależne od relacji i okoliczności.

NATURALIZM - krytykowany i odrzucany przez Sienkiewicza za zajmowanie się marginesami, a nawet "rynsztokami życia".

REALIZM - zgodność wizji literackiej z rzeczywistością, później nurt w literaturze XIX w., który dążył do naśladowania rzeczywistości i naturalizmu

POWIEŚĆ TENDENCYJNA - powieść w której odpowiedniej tezie podporządkowany jest sposób narracji i świat przedstawiony

POWIEŚĆ REALISTYCZNA - utwór skonstruowany według wzorca powieści tendencyjnej, charakteryzująca się podziałem bohaterów na dobrych i złych ( ich los ma być przestrogą lub przykładem)

MINIMALIZM - człowiek powinien być minimum - ten zbiór zagadnień, który jest mu dostępny, i który jest możliwy do zbadania.

NATURALIZM - krytykowany i odrzucany przez Sienkiewicza za zajmowanie się
marginesami, a nawet "rynsztokami życia"; - obrazy Powiśla w "Lalce"; - pisarze przyjmują postawę uczonych - badaczy przyrody.

PANSLAWIZM, ruch ideowo - polityczny dążący do zjednoczenia Słowian