Kultura średniowiecza

Kultura średniowiecza dzieli się na 2 okresy: romański i gotycki. W okresie romańskim zachodzą wielkie zmiany w kulturze i sztuce - chrześcijański Zachód powolutku wychodzi z okresu barbaryzacji spowodowanej upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego i atakami plemion germańskich.
Pierwszym okresem ożywienia był tzw. renesans karoliński. Były to czasy ożywienia kulturalnego spowodowanego działaniami Karola Wielkiego (742 ? 814). Zaczął on od odbudowy szkolnictwa. W tym celu zwrócił się o pomoc do najbardziej oświeconych ośrodków ówczesnej Europy, mianowicie klasztorów Irlandii. W obrębie swego imperium Charlmagne przeprowadził reformę nauczania w szkołach klasztornych, a następnie polecił biskupom organizować szkoły katedralne w stolicach diecezji. Do zreformowanych (wg programu tzw. 7 sztuk wyzwolonych ? gramatyka, dialektyka, retoryka, geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka) szkół mogli uczęszczać nie tylko kandydaci na duchownych, ale również ludzie świeccy.
Za panowania Karola Wielkiego nastąpił rozwój historiografii - spisywano roczniki, a wybitny frankijski historyk Einhard (775 ? 840) napisał biografię cesarza ?Vita Karoli Magni?, będącą wzorem dla późniejszych prac tego typu. Równolegle z odrodzeniem piśmiennictwa historycznego rozwijała się sztuka, która nawiązywała do tradycji antycznych, lecz jednocześnie dążyła do stworzenia swego własnego programu. Najważniejszą dziedziną sztuki była architektura sakralna i świecka, głównym zabytkiem architektury karolińskiej, która już miała elementy romańskie, jest kaplica pałacowa w Akwizgranie.
Po okresie zastoju kulturalnego po wygaśnięciu dynastii karolingów (987 r.), kolejnym okresem ożywienia był wiek XI. Wyraźne są zmiany światopoglądowe - chęć wyzwolenia się ówczesnych ludzi z panującego dotąd bezapelacyjnie partykularyzmu, która znalazła wyraz w pielgrzymkach religijnych oraz przedsięwzięciach militarnych, mających na celu odbicie Ziemi Świętej z rąk Arabów, innymi słowy w krucjatach.
Na przełomie XI i XII wieku nastąpił wielki rozwój szkolnictwa - powstały szkoły, które możemy nazwać preuniwersyteckimi (najsłynniejsze w Bolonii, Paryżu, Oksfordzie i Modenie), rozpoczął się rozwój nauki prawa i filozofii. Wśród filozofów tego okresu należy wyróżnić Pierre Ablarda (1079 - 1142) oraz Bernarda z Clairvaux (1090 - 1153). Rozwijało się także piśmiennictwo - poezja religijna oraz eposy rycerskie (słynna ?Pieśń o Roladzie?).
Najważniejszą jednak dziedziną sztuki jednak nadal była architektura. Powiększenie potencjału gospodarczego krajów Europy Zachodniej odbiło się w sposób bezpośredni na ich budownictwie. Umożliwiło to podjęcie na przełomie X i XI wieku wielkich inwestycji budowlanych, których śladem są przede wszystkim zachowane do dziś świątynie. W oparciu o tradycje rzymskie, a pod wpływem sztuki wschodniej (przenikającej z obszaru Hiszpanii) powstał wówczas w południowej Francji nowy styl, nazwany później romańskim.
Budowle wzniesione w tym stylu cechują się: masywnymi sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi, grubymi murami, niewielkimi otworami okiennymi i drzwiowymi. Jako elementy dekoracyjne stosowano rzeźby, płaskorzeźby i malowidła ścienne oraz witraże.
XIII wiek to kolejny okres burzliwego rozwoju kultury średniowiecznej. Powstały szkoły wyższe - uniwersytety: najstarsze uczelnie tego typu tworzyły się samorzutnie, w Paryżu ze specjalizacją w dziedzinie sztuk wyzwolonych i teologii, w Bolonii w zakresie prawa, w Salerno w zakresie medycyny. Uniwersytety otrzymywały przywileje papieskie i monarsze. Miały prawo wyboru swych władz, własne sądownictwo, prawo nadawania stopni naukowych. Do najważniejszych uniwersytetów należały: Cambridge (1209), Padwa (1222), Neapol (1224) i paryska Sorbona (1257).
XIII wiek to okres największego rozkwitu średniowiecznej filozofii - scholastyki. Decydujące znaczenie miało zapoznanie się uczonych Europy łacińskiej z pismami Arystotelesa i Boecjusza za pośrednictwem filozofów arabskich (Al-Kindiego, Awicenny, Awerroesa i Al-Farabiego). Wykształciły się kierunki i systemy filozoficzne - najbardziej tradycyjny nurt nawiązywał do koncepcji św. Augustyna (ten z kolei stworzył swój system w oparciu o filozofię Platona); inny wzorował się na arabskim Awerroesie; wreszcie najbardziej wpływowy stał się z czasem tomizm - kierunek stworzony przez dominikanów Tomasza z Akwinu (1225 - 1274) i Alberta Wielkiego (1205 - 1280). Tomizm był chrześcijańską formą interpretacji dorobku Arystotelesa, wzbogaconego o liczne nowe elementy.
Niewątpliwy postęp, który zaznaczył się w innych dziedzinach życia nie ominął budownictwa. W końcu XII wieku zastosowano w nim pewne innowacje konstrukcyjne, które przed architektami otworzyły szerokie możliwości twórcze, a uprawianej przez nich sztuce nadały cechy nowego stylu, nazwanego z czasem gotyckim.
Z innowacji tych wysuwają się na czoło dwie - pierwsza polegała na stworzeniu nowego, tzw. gotyckiego (żebrowego) sklepienia, druga - na zastosowaniu łuku ostrego (zastąpił on romański łuk w kształcie półokręgu). Zastosowanie obu wynalazków pozwoliło architektom na znaczne podwyższenie budowli i częściowe zastąpienie ścian przez powiększone do wielkich rozmiarów okna. Nadawało to budowlom gotyckim wrażenie niespotykanej dotąd lekkości.
W sztukach plastycznych również odnotowano postęp. Dotyczy to głównie rzeźby, która z elementu czysto dekoracyjnego stała się samodzielnym dziełem sztuki. Przestała być nieudolnym kopiowaniem w kamieniu malarstwa i zaczęła w realistyczny sposób odtwarzać modele wzięte z życia. W malarstwie uderza coraz śmielsze operowanie żywymi barwami, lecz jeszcze większe wrażenie robią wspaniałe gotyckie witraże.
W XIV wieku pojawiają się już nowe elementy w kulturze średniowiecznej, elementy, które zaczną dominować w kulturze odrodzenia. I tak w filozofii typowo średniowieczna doktryna, jaką był tomizm została wyparta przez scholastyczny sceptycyzm, którego najwybitniejszym przedstawicielem był Wilhelm Ockham (1285 - 1349). Doktryna ta swym krytycznym podejściem do rozumowego udowadniania prawd wiary ułatwi myślicielom renesansu zniszczenie średniowiecznej scholastyki.
Renesansowe elementy można dostrzec także w literaturze - tworzyli tacy poeci jak Dante (1265 - 1321), autor "Boskiej Komedii" czy Francesco Petrarca (1304 - 1374), autor typowo renesansowych już sonetów. Sekundował im już piszący po włosku Giovanni Boccaccio (1313 ? 1375), autor "Dekamerona".
Rosło zainteresowanie sztuką i kulturą antyczną. Rozwój dotknął także sztuki plastyczne - w malarstwie zerwano z formalizmem oraz rutyną poprzednich stuleci i zbliżył artystę do natury. Wielkim rzeźbiarzem i malarzem epoki był Giotto di Bondone (1266 - 1337). W architekturze panujący dotąd styl gotycki zaczął ulegać wpływom antyku dopiero w ciągu XV w., otwierając drogę stylowi renesansowemu. Oprócz ośrodka włoskiego sztuka rozwijała się również w regionie burgundzko - flamandzkim.