Walory antropogeniczne - specyfika i podziały

Definicje i podziały walorów turystycznych. Walory antropogeniczne i ich specyfika.

W swojej pracy postaram się wyjaśnić termin walor turystyczny przytaczając kilka jego definicji oraz przedstawiając podział walorów według różnych kryteriów. W drugiej zaś części zajmę się bardziej szczegółowo węższą grupą walorów ? walorami antropogenicznymi, prezentując precyzyjniej ich specyfikę i klasyfikację.

Istnieje co najmniej kilka definicji walorów turystycznych. Według Encyklopedii PWN ?walory turystyczne to elementy środowiska przyrodniczego lub kulturowego, stanowiące lub mogące stanowić cel ruchu turystycznego?. Tak więc są one zarówno głównymi celami, w sposób zasadniczy przyczyniający się do ukierunkowania przyjazdu, jak i celami pobocznymi, uwzględnianymi z okazji przyjazdu bądź pobytu w danym regionie czy miejscowości. Walorami turystycznymi nazywamy zespół elementów środowiska naturalnego oraz elementów pozaprzyrodniczych, które wspólnie lub każde z osobna są przedmiotem zainteresowań turysty. Uznaje się je za sumę składników, stworzonych przez naturę ukształtowanych przez historię i tworzonych przez współczesność.
Walory turystyczne można podzielić w różnoraki sposób, w zależności jakie kryterium będziemy brali pod uwagę. I tak na przykład Warszyńska i Jackowski, biorąc pod uwagę motywy turysty, wyróżniają następujące rodzaje walorów: wypoczynkowe (ściśle zależne od warunków środowiska naturalnego), krajoznawcze (osobliwości przyrodnicze oraz elementy kultury materialnej i duchowej) oraz specjalistyczne (umożliwiające uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej).

Inny podział prezentują natomiast Bar i Doliński, którzy oparli go w zależności od charakteru atrakcji. Wyróżniają oni walory wypoczynkowe (tereny o atrakcyjnym środowisku przyrodniczym, urozmaiconym ukształtowaniu powierzchni), osobliwości przyrodnicze oraz elementy kultury materialnej i duchowej, a także walory specjalistyczne, czyli obszary umożliwiające uprawianie na przykład wędkarstwa, myślistwa, jeździectwa lub kajakarstwa.

Podział walorów turystycznych pod względem głównych motywów ruchu turystycznego zaprezentowali Lijewski, Mikułowski i Wyrzykowski. Według powyższych autorów dzielą się one na: wypoczynkowe - służące regeneracji sił fizycznych i psychicznych, obszary wolne od zanieczyszczeń o czystym powietrzu, niskiej urbanizacji, dobrym klimacie; teren ten może też posiadać warunki do czynnego wypoczynku, a także walory lecznicze oraz krajoznawcze, będące przedmiotem zainteresowań poznawczych. W walorach krajoznawczych mieszczą się walory naturalne (przyrodnicze), ukształtowane bez ingerencji człowieka, utworzone przez człowieka, ingerencja człowieka nie wpływa na znaczenie walorów, jak również walory antropogeniczne: dobra kultury, zabytki architektury, budownictwa, muzea, imprezy kulturalne.

Ze względu na punkt położenia walory turystyczne można również podzielić na walory punktowe (np. dany obiekt, miasto), powierzchniowe (np. obszar parków narodowych) oraz liniowe (np. trasa szlaków turystycznych). Natomiast podział walorów według kryterium udziału człowieka w ich tworzeniu dotyczy obecnie nie tylko walorów krajoznawczych. Stosowany jest podział na walory kulturowe - całkowicie wytworzone przez człowieka i przez niego kontrolowane, takie jak budynki i budowle, muzea, teatry i inne instytucje kulturalne, centra rozrywki, ośrodki handlowe, zwyczaje i obyczaje oraz walory przyrodnicze - powstałe bez udziału człowieka, bądź w pewnym stopniu przez niego wytworzone, lecz nie kontrolowane, bądź kontrolowane w niewielkim stopniu, takie jak klimat, krajobraz, rzeźba terenu, szata roślinna i elementy fauny (w pewnym stopniu także parki, ogrody, uprawy), cieki i zbiorniki wodne.

Skupiając się na walorach krajoznawczych można wyróżnić dwie kategorie. Są to po pierwsze walory przyrodnicze, czyli te ukształtowane bez ingerencji człowieka. Obszary i obiekty te najczęściej objęte są różnymi formami ochrony, tak jak na przykład parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary krajobrazu chronionego, a także pomniki przyrody. W tej grupie znajdują też obiekty przyrodnicze nie objęte ochroną konserwatorską, m.in. unikatowe obszary leśne o bogatej faunie i florze, odkrywki geologiczne, zespoły parkowe. Drugą grupą są walory antropogeniczne, które omówię szerzej.
Walory antropogeniczne, inaczej nazywane kulturowymi, to te, które powstały w wyniku działalności człowieka. Świadczą one o kulturze przeszłych i przyszłych pokoleń. Są w tej grupie także walory, które powołał do życia sam człowiek, mając na uwadze rozwój ruch turystycznego, np.: parki rozrywki, imprezy kulturalne, turystyczne i sportowe. Większość tych walorów zostało w mniejszym lub większym stopniu przystosowane do potrzeb turystyki jako zorganizowane atrakcje.
Podział walorów antropogenicznych przedstawia się następująco: muzea i rezerwaty archeologiczne, muzea etnograficzne, skanseny oraz ośrodki twórczości ludowej, zabytki architektury i budownictwa, muzea sztuki i zbiory artystyczne, muzea biograficzne, muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe, obiekty historyczno-wojskowe, miejsca i muzea martyrologii, zabytki działalności gospodarczej i techniki, współczesne imprezy kulturalne oraz miejsca ruchu pielgrzymkowego.

Jak widać wachlarz walorów antropogenicznych jest równie rozmaity i bogaty jak walorów przyrodniczych, wytworzonych bez ingerencji człowieka, i cały czas będzie się poszerzać o nowe kategorie. Wyobraźnia i potrzeby człowieka są nieograniczone, tak więc można się spodziewać, że nieustannie będą powstawać obiekty, budynki lub być organizowane wszelakie imprezy kulturalne, które mają szansę stać się nowymi walorami antropogenicznymi.