System polityczny we współczesnej Rosji

Geneza systemu Federacji Rosyjskiej

Na przełomie lat 80/90 niektórzy zachodni analitycy twierdzili, iż ZSRR oraz 
tzw. Zachód będą ulegać procesowi konwergencji Jednak w przypadku ZSRR uważano, 
że nie jest możliwa transformacja pokojowa. Jedynym racjonalnym wyjściem mogła być, więc rewolucja, nie zaś stopniowe przejmowanie cech państwa demokratycznego. Początkiem końca bytu ZSRR okazała się być wojna w Afganistanie. USA znakomicie wykorzystały ten moment wspomagając tamtejszą ludność. Pomocy finansowej oraz oczywiście broni udzielały też: Arabia Saudyjska, Wielka Brytania, Iran, Pakistan oraz Chiny. Nikt również w tamtym czasie nie przypuszczał, że poważnym problemem staną się kwestie narodowościowe. Niestety ten, który wytyczył granice republik radzieckich przyczynił się do ich rozpadu. Stalin budując sieć jednostek administracyjnych, miał na celu utrzymanie ich w ryzach polityki centralnej. Jednak problemów etnicznych nigdy nie udało mu się rozwiązać. Poszczególne republiki posiadały swoje autonomiczne okręgi i obwody innych narodowości. Łącznie na terenie ZSRR było ich aż 53. Okręgi funkcjonowały w oparciu o struktury organizacyjne -parlamenty, władze, rady najwyższe, a nawet flagi. Jednak wyjątkowo sprawnie funkcjonujący system nie zatarł w świadomości obywateli ich przynależności kulturowej i narodowościowej. Kiedy w 1979 r. L. Breżniew rozpoczął interwencję zbrojną 
w Afganistanie, nie przypuszczał zapewne, że problemy religijne będą odgrywać 
w przyszłości tak wielką rolę. Niestety walki przyczyniły się do wzrostu siły opozycji, 
a radykalny Islam stał się rzeczywistym zagrożeniem dla ZSRR. Wycofanie wojsk radzieckich z terenów Afganistanu oraz utrata Kabulu była pozytywnym sygnałem dla Zachodu - realnym znakiem słabości systemu oraz polityki Breżniewa i jego następców. 
Po śmierci L. Breżniewa na krótką chwilę kremlowski tron zajął J. Andropow /1982-84/, następnie K. Czernienko, który po niedługim czasie umarł /1984-85/. Wakat szybko uzupełniono o osobę M. Gorbaczowa
Po dojściu do władzy w 1985 roku Michała Gorbaczowa, rozpoczęła się pierestrojka (przebudowa) i głasnost (jawność). Chęć reformy ustroju komunistycznego doprowadziła 
w konsekwencji do jego upadku i rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Od początku pierestrojki do rzeczywistej transformacji ustrojowej Związek Radziecki przeszedł bardzo długą i skomplikowaną drogę. Proces ten był niezwykle złożony i przybrał żywiołowy charakter. Twórcy koncepcji nie mieli jednolitej i stabilnej wizji dokonywania zmian, nie określili precyzyjnych celów, do których realizacji przebudowa miała doprowadzić.

W czasach komunizmu najważniejszym organem państwowym była Rada Najwyższa ZSRR. Składała się ona z dwu izb: Rady Związku (750 przedstawicieli wybieranych przez obywateli) i Rady Narodowości (750 przedstawicieli poszczególnych regionów autonomicznych). Podobną konstrukcję organów ustawodawczych można zaobserwować także obecnie. Sesje odbywały się dwa razy w roku i nie trwały dłużej niż 2-3 dni. Wszystkie decyzje były, bowiem już wcześniej przygotowane przez Prezydium Rady Narodowej (obradującej stale) i zatwierdzone przez Biuro Polityczne.
Pojęcie rządu nie było w Związku Radzieckim jednoznaczne. Istniała Rada Ministrów zgromadzenie około 120 osób, stojących na czele ministerstw ogólnozwiązkowych 
lub regionalnych i komitetów państwowych), rząd (w skład którego wchodzili dodatkowo szefowie urzędów centralnych) i Prezydium rządu (złożone z przewodniczącego Rady Ministrów i najważniejszych ministrów). Na obradach tego ostatniego zwykle pojawiał 
się Sekretarz Generalny lub ktoś z Biura Politycznego. Odbicie tego systemu znajdowało 
się w republikach związkowych. Różnicę stanowiła jednoizbowa Rada Najwyższa. Powielenie układu organów rządzących nie stanowiło mimo wszystko przeszkody 
dla centralizacji władzy.

Reforma ustroju przeprowadzona w 1990 roku (Ustawa z dnia 14 marca 1990 roku 
„O ustanowieniu urzędu prezydenta”) wprowadziła urząd prezydenta. Miał on być wybierany na 5 lat w wyborach bezpośrednich. Prezydent miał stanowić wzmocnienie władzy centralnej, jeden ośrodek decyzyjny (ważne w obliczu planowanych gruntownych reform) oraz miał być symbolem pojednania wielonarodowego społeczeństwa. Utworzono również Radę Prezydencką (organ doradczy), Radę Bezpieczeństwa ZSRR i Radę Federacji (organ informacyjno-kontrolny, działający w imieniu prezydenta). Władzę ustawodawczą miał pełnić Zjazd Deputowanych Ludowych (2250 osób, zbierających się podobnie jak dawna Rada Najwyższa na dwie sesje) oraz Rada Najwyższa ZSRR (542 osoby, wybierana na 5 lat; obradująca stale, co roku rotacja 1/5 składu; dzieląca się na Radę Związku i Radę Narodowości). Prezydent był jednocześnie przewodniczącym Rady Najwyższej – w osobie szefa partii połączono władzę ustawodawczą i wykonawczą.
Modernizacja ustroju miała być wzmocniona podpisaniem nowej umowy federacyjnej. Referendum w tej sprawie wyznaczono na 17 marca 1991 roku. Wcześniejsza, z 1922 roku, dawała przewagę Federacji Rosyjskiej, podporządkowywała republiki władzy centralnej i nie określała warunków wystąpienia. Nazwa ZSRR miała być zastąpiona przez Związek Suwerennych Państw. W referendum większość (76 proc. głosujących) opowiedziała się 
za utrzymaniem Związku Radzieckiego w formie nowego układu związkowego. Projekt umowy opublikowano 16 sierpnia 1991 roku (wtedy było już wiadomo, że podpisaniem nowego układu nie są zainteresowane kraje nadbałtyckie, gdzie na początku 1991 roku odbyły się referenda niepodległościowe). Podpisanie układu federacyjnego miało nastąpić 
16 listopada 1991 r.

Katalizatorem przemian stał się pucz Janajewa w sierpniu 1991 r. Giennadij Janajew, pełniący obowiązki wiceprezydenta, w czasie nieobecności Gorbaczowa, próbował przejąć władzę. W obawie przed powrotem do komunistycznego, represyjnego systemu, republiki związkowe zaczęły uchwalać deklaracje niepodległościowe. W tym momencie nabierały dystansu do wszystkiego, co działo się ze Związkiem Radzieckim.

W wyniku sierpniowych wydarzeń, 16 listopada w Nowogrodzie zebrali się przedstawiciele jedynie 7 (z 15) republik radzieckich: Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistan, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Fakt ten nie zahamował dalszego rozpadu Związku Radzieckiego i 8 grudnia 1991 r. przywódcy trzech republik, które zadecydowały o utworzeniu ZSRR (Rosja, Białoruś i Ukraina), podpisali układ o powstaniu Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). Do WNP 21 grudnia 1991 r. dołączyło jeszcze 
11 państw (bez Litwy, Łotwy, Estonii i Mołdawii). Jako podmiot prawa międzynarodowego ZSRR przestał istnieć 25 grudnia 1991 r., zaś jego spadkobiercą została Federacja Rosyjska. Kolejnym ważnym wydarzeniem, wpływającym na obecny ustrój Federacji Rosyjskiej, 
był kryzys parlamentarny 1993 roku. Tworzone jednocześnie dwa projekty konstytucji zakładały dwa odmienne ustroje polityczne. Duma Państwowa (w jej skład wchodzili deputowani, wybrani jeszcze w czasach komunistycznych) pod przewodnictwem Rusłana Chasbułatowa, chciała wprowadzić system parlamentarno-gabinetowy, z kolei Borys Jelcyn – prezydencki. W wyniku konfliktu prezydent i parlament wzajemnie sabotowali swoje działania. 21 Września 1993 r. Jelcyn wydał dekret, na mocy, którego rozwiązano Zjazd Deputowanych Ludowych i Radę Najwyższą i wyznaczono datę wyborów na 12 grudnia. Opór parlamentu zakończył się blokadą jego siedziby – Białego Domu i użyciem siły. 
Bunt został stłumiony 4 października 1993 roku. Grudniowe wybory do Dumy Państwowej połączono z referendum konstytucyjnym, w którym przyjęto prezydencki projekt nowej ustawy zasadniczej.

Konstytucje Federacji Rosyjskiej

Związek Radziecki przez 70 lat swego istnienia doczekał się 
3-ch konstytucji. Pierwsza z nich została wprowadzona w roku 1924. Było to raczej uzupełnienie deklaracji z dnia 30-go grudnia 1922 roku o powstaniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Konstytucja ta, nie miała klasycznego układu ustawy zasadniczej. Składała się ona z dwóch rozdziałów. Pierwszy z nich zawierał, wspomnianą już przeze mnie deklarację o Powstaniu ZSRR. Opisano tu, na jakiej podstawie został utworzony Związek Radziecki, jego podstawową charakterystykę oraz ówczesną sytuację ruchu komunistycznego. Drugi rozdział nosił tytuł: "Traktat o powstaniu ZSRR z republik: rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej i zakaukaskiej". W tej części autorzy w niezbyt szczegółowy sposób wypunktowali cele państwa, podstawy jego funkcjonowania, swobody obywateli.

Rozwinięciem i uzupełnieniem konstytucji roku 1924-go była konstytucja "stalinowska uchwalona w 1936 roku. W rzeczywistości była to pierwsza sowiecka ustawa zasadnicza. W porównaniu z poprzedniczką nie posiadała już części opisowej (nawet preambuły), zaś wszystkie postanowienia były ujęte w odpowiednie artykuły i punkty. Dokument ten można z pewnością nazwać już Konstytucją. Konstytucja z 1936-go roku podzielona była na trzynaście rozdziałów, każdy zaś rozdział posiadał kilka artykułów. Wszystkich artykułów łącznie było 146.

Jeśliby wierzyć Konstytucji z 1936-go roku obywatele radzieccy posiadaliby całkowitą wolność osobistą. Żyliby w nowoczesnym, a co najważniejsze w liberalnym państwie. Niektóre prawa gwarantowane w konstytucji sprawiały, że Związek Radziecki miał być jednym z najnowocześniejszych państw ówczesnego świata. Tolerancja rasowa 
i wyznaniowa nie była w owych czasach czymś powszechnym. Ponadto, według Konstytucji mieszkańcy ZSRR posiadali wszelkie niezbędne prawa i swobody obywatelskie. 
A co najważniejsze, Związek Radziecki był państwem innym, zbudowanym na nowych, socjalistycznych zasadach, o czym Stalin nie omieszkał wspomnieć na początku dokumentu. Każdy miał gwarancje pracy i odpoczynku. Każdy miał zapewnioną godną starość i opiekę medyczną.

Na kolejną konstytucję Związek Radziecki czekał aż do roku 1977. Była ona znacznie bardziej rozbudowana, tak w treść, jak i w formę. Składała się ona z 21 rozdziałów i 174 artykułów. Konstytucja rozpoczynała rozbudowana preambuła, w której nawiązano do lat rewolucji i początków ZSRR. Poważniejszych zmian w Konstytucji nie notuje się. Zmieniono oczywiście artykuły związane z podziałem administracyjnym. Było to jednakże koniecznie 
w związku ze zmianami na mapie politycznej po II wojnie światowej. Podkreśla się w tejże Konstytucji, że cała władza należy do ludu, że KPZR reprezentuje interesy społeczeństwa. Konstytucja ta zawiera również opisy poszczególnych artykułów.

Konstytucja Federacji Rosyjskiej została przyjęta na drodze referendum przeprowadzonego w dniu 12 grudnia 1993 roku. W wyniku głosowania, w którym udział wzięło 54% posiadających czynne prawo wyborcze Rosjan, 58% z nich opowiedziało się 
za uchwaleniem proponowanej przez Jelcyna nowej ustawy zasadniczej. Konstytucja miała uzyskać moc prawną w momencie jej oficjalnego ogłoszenia. Nastąpiło to 25 grudnia 1993 roku. Na ten dzień datuje się w Rosji stabilizację prawnych podstaw państwa i koniec obowiązujących od września 1993 r. nadzwyczajnych zasad funkcjonowania państwa uchwalonych dekretem nr 1400. Oprócz tego, w zapomnienie poszła dotychczas obowiązująca tzw. "Konstytucja rozwiniętego socjalizmu" RSFRR z 1978 roku, do której przez lata transformacji ustrojowej wprowadzono ponad 300 poprawek,

Pierwsze trzy rozdziały pierwszej części omawianej konstytucji poświęcone zostały omówieniu zasad ustrojowych państwa, prawom i obowiązkom obywateli oraz strukturze ustrojowej. W pierwszym rozdziale mowa jest o podstawach ustroju konstytucyjnego. Są one oparte o demokratyczny porządek ustrojowy i tworzą podstawę rosyjskiego systemu państwowego.

Jeśli chodzi o prawa i swobody obywatelskie, to poświęcony im został drugi rozdział konstytucji. Są one w większości zgodne z zasadami i normami prawa międzynarodowego. 
W konstytucji obywatele mają zagwarantowaną wolność i równość (przede wszystkim wobec prawa), prawa i swobody polityczne, prawa socjalno-ekonomiczne (w tym prawo 
do: własności, opieki medycznej, mieszkania, nauki), kulturalne oraz zapewnioną prywatność. Ponadto konstytucja zobowiązuje obywateli m.in. do regularnego płacenia należnych podatków, obrony państwa i przyrody. Trzeci rozdział konstytucji poświęcony jest ustrojowi federalnemu. Opisana szczegółowo została tu organizacja terytorialna i administracyjna państwa. Wymieniono rodzaje podmiotów federacji oraz przyporządkowano poszczególne regiony do określonych kategorii. I tak, w skład Federacji Rosyjskiej wchodzi w sumie 
89 podmiotów.

Z punktu widzenia funkcjonowania systemu politycznego federacji największe znaczenie mają rozdziały szczegółowo określające kompetencje i obowiązki poszczególnych organów władzy centralnej. Jak już wspomniano powyżej, władza podzielona jest 
na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Do wykonywania poszczególnych obowiązków powołane zostały naczelne organy władzy państwowej. Są to: prezydent, dwuizbowe Zgromadzenie Federalne składające się z Rady Federacji i Dumy Państwowej, Rząd oraz sądy: Konstytucyjny, Najwyższy i Najwyższy Arbitrażowy.
Kompetencje prezydenta określone zostały w rozdziale 4 konstytucji grudniowej. Artykuły 
nr 80 i 81 mówią, że wybierany na drodze demokratycznych wyborów, na okres 4 lat prezydent, jest uznany za głowę państwa. Wynikającymi z tego obowiązkami są: ochrona konstytucji, praw i swobód obywatelskich, gwarantowanie suwerenności państwa. Prezydent nakreśla także ogólne kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki Federacji Rosyjskiej. 
Z kolejnych artykułów omawianej konstytucji wynika, że do obowiązków prezydenta należy także reprezentowanie Rosji poza jej granicami, podpisywanie umów międzynarodowych oraz dokumentów ratyfikacyjnych. Prezydent jest także głównodowodzącym Sił Zbrojnych, decyduje o sprawach obywatelstwa, odznacza nagrodami i tytułami specjalistycznymi oraz posiada prawo łaski. Do samodzielnych praw i obowiązków głowy państwa należy także: wyznaczanie daty wyborów do Dumy, referendum, dymisjonowanie premiera, mianowanie sędziów federalnych niższych szczebli, formowanie i przewodniczenie Radzie Bezpieczeństwa, formowanie własnej administracji, mianowanie i odwoływanie dowództwa Sił Zbrojnych, podpisywanie lub wetowanie ustaw federalnych, wygłaszanie dorocznego orędzia. Ponadto, prezydent w warunkach określonych konstytucją może rozwiązać Dumę Państwową.

Wybory prezydenckie w 1991 r .

W odbytym referendum Rosjanie zdecydowali o utworzeniu urzędu Prezydenta RFSRR. Za takim rozwiązaniem opowiedziało się 70% głosujących. Uchwalono wówczas dwie ustawy. Kampania wyborcza była bardzo ostra. Uwaga wyborców koncentrowała się głównie na dwóch postaciach. Za faworytów wyborów uchodzili B. Jelcyn i N. Ryżkow.
Wybory odbyły się w zaplanowanym terminie i miały spokojny przebieg. Wzięło w nich udział 79 498 240 osób spośród 106 484 518 uprawnionych. Frekwencja była dość wysoka, wyniosła 74,66%

Wybory zostały rozstrzygnięte już w pierwszej turze. Zwycięzcą został B. Jelcyn uzyskał on ponad 57% głosów. Następny w kolejności N. Ryżkow uzyskał ich tylko 16,8%. Pozostali kandydaci nie liczyli się i zgodnie z prognozami nie przekroczyli poziomu 8%.

Wybory prezydenckie w 1996 r.

16 czerwca 1996 roku do urn wyborczych udało się prawie 70% uprawnionych 
do głosowania Rosjan. Tak wysoka frekwencja dobitnie świadczy o wadze jaką przywiązywano do tych wyborów. Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami żadnemu 
z kandydatów nie udało się zwyciężyć już w pierwszej turze, dlatego też konieczne stało się rozpisanie dogrywki. Znaleźli się w niej Borys Jelcyn oraz Gienadij Ziuganow. Na poniższym wykresie zaprezentowane zostały kompletne rezultaty pierwszej tury głosowania. Wyraźnie widać ogromną przewagę dwóch kandydatów nad pozostałą stawką.

Druga tura wyborów została zaplanowana na dzień 3 lipca. Była to wprawdzie środa, 
a wybory powinny odbyć się w dzień wolny od pracy, dlatego też rozporządzeniem rządu 
3 lipca został uznany za wolny od pracy. Ustalając termin wyborów w środku tygodnia próbowano utrzymać wysoką frekwencję, zwłaszcza, ze rozpoczął się sezon urlopowy 
i istniała realna groźba niższej aktywności obywateli podczas drugiej tury. Kampania wyborcza nie była już tak intensywna.

Wynik drugiego głosowania był korzystny dla B. Jelcyna. Uzyskał on 53,82% głosów 
i zdecydowanie pokonał kandydata komunistów.

Wybory prezydenckie w 2000 r.

Wybory prezydenckie zostały wyznaczone na 26 marca 2000 r. Z udziału w wyścigu 
o najwyższy urząd w państwie wycofał się jeden z najbardziej popularnych polityków ostatnich lat - J. Primakow. W związku z tym, Putin był praktycznie jedynym liczącym się kandydatem i wszyscy koncentrowali się wyłącznie na tym, czy uda mu się zdobyć ponad 50% głosów już w pierwszej turze. Program po. prezydenta był niemal identyczny z jego dotychczasowymi liberalno- konserwatywnymi deklaracjami, o których wspomniano już powyżej. Przy czym na potrzeby kampanii przedwyborczej został on dokładnie sformułowany przez H. Gafa i nosił nazwę: "Strategia rozwoju Federacji Rosyjskiej do 2010 roku". Główne punkty zakładały: likwidację ulg dla przedsiębiorców i wzmożenie konkurencji na rynku, obniżenie podatków, prowadzenie zrównoważonej pomocy socjalnej, wprowadzenie Rosji do WTO, likwidację monopolów. Co istotne, program nie ogrywał najważniejszej roli 
w czasie kampanii. Ludzie głosowali głównie na silną osobowość Putina, o którego politycznej efektywności świadczyły czyny.

Udział pozostałych kandydatów w kampanii wyborczej był ledwie widoczny gdyż media koncentrowały się głownie na osobie Putina. Dlatego też nie dziwią wyniki wyborów 
z 26 marca. Spośród 68,7% głosujących Rosjan, aż 52,9% skreśliło na swoich kartach kandydaturę Putina. Wynik ten dał mu, więc zwycięstwo już w pierwszej turze, co jeszcze bardziej wzmocniło pozycję prezydenta elekta jako skutecznego polityka. Na poniższym diagramie przedstawiono szczegółowe wyniki wyborów prezydenckich

Wybory prezydenckie w 2004 r.

Niewielkie emocje budziły mające się odbyć 14 marca 2004 r. wybory prezydenckie. Wszyscy zgodnie obstawiali urzędującego prezydenta jako bezwzględnego faworyta 
z zbliżających się wyborach. Mało, kto twierdził, że Putinowi do reelekcji potrzebne będą dwie tury wyborów.  Przyczyną takiego myślenia był nie tylko utrzymujący się wciąż wysoki ranking prezydenta, który od początku 2000 r. tylko na krótkie chwile spadał poniżej poziomu 50%, ale także brak kontrkandydatów, posiadających realne poparcie społeczeństwa. Jedynie W. Żyrynowski mógłby liczyć na poparcie ok. 20% społeczeństwa, ale nie zdecydował się 
na udział w wyborach.

Wybory, które odbyły się 14 marca 2004 r. nie przyniosły niespodzianek. Prezydent Putin osiągnął ponad 70% poparcia społeczeństwa, zaś drugi na liście komunista Charitonow uzyskał zaledwie 13,7%. Nie sprawdziły się także pesymistyczne wizje dotyczące frekwencji. Wyniosła ona ostatecznie ponad 64%. Szczegółowe rezultaty przedstawia tabela:

Wybory do dumy Państwowej grudzień 2007

W dniu 2 grudnia 2007 roku Prezydent Rosji Władimir Putin zarządził wybory do Dumy Państwowej. Wybory odbyły się według nowej, uchwalonej w kwietniu 2005 roku, ordynacji, która - zdaniem ekspertów - ma na celu utrudnienie opozycji drogi do parlamentu. Po raz pierwszy 450-osobowa Duma została wyłoniona wyłącznie według proporcjonalnej ordynacji na podstawie list partyjnych. W poprzednich latach obowiązywała ordynacja mieszana - 225 deputowanych wybierano z list partyjnych i 225 - w okręgach jednomandatowych. Podział mandatów uzyskanych w czasie wyborów przedstawia się następująco:
Głosy oddane na partie, które przekroczyły próg wyborczy:
- Jedna Rosja - 64,30% (44.714.241 wyborców), z jej listy startował prezydent Władimir Putin
- Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej (KPRF) - 11,57% (8.046.886 wyborców)
- Liberalno- Demokratyczna Partia Rosji (LDPR) - 8,14% (5.660.823 wyborców)
- Sprawiedliwa Rosja - 7,74% (5.383.639 wyborców)
- Pozostałych siedem partii startujących w wyborach nie przekroczyło progu wyborczego wynoszącego 7%. Ich notowania wahały sie w granicach 2,5%. Frekwencja w wyborach wyniosła 63,78%.

Podział mandatów w izbie niższej parlamentu (ogółem 450 miejsc):
- Jedna Rosja - 315 mandatów
- Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej - 57 mandatów
- Liberalno- Demokratyczna Partia Rosji - 40 mandatów
- Sprawiedliwa Rosja - 38 mandatów

W Moskwie rozgorzała debata, kto będzie następnym szefem państwa. Obecnie Federacja Rosyjska przygotowuje się do kolejnej tury wyborów prezydenckich zaplanowane są one na 
2 marca 2008 roku. Pozostaje nam wiec nic innego jak oczekiwać na wyniki wyborów. Nasuwa się pytanie czy W. Putin obejmie kolejną kadencje?