Średniowiecze.

POJĘCIA

Ars moriendi- piękna sztuka umierania. Śmierć wzorcowa. Najlepszy przykład śmierć Rolanda- pełna symboliki, patosu,nawiązań do Biblii.

Asceza- Człowiek poddający się ascezie wyrzeka się dóbr materialnych, umartwia swoje ciało, poświęca się Bogu.

Chansons de geste- pieśń o czynach.Średniowieczne poematy epickie Opiewające czyny rycerzy i władców
z epoki Karola Wielkiego, były średniowieczną realizacją epiki.

Vanitas- motyw przemijania, kruchości życia ludzkiego. Księga Kocheleta źródłem motywu.

Danse macabre- taniec śmierci. Modny w epoce temat, zarówno w literaturze jak i w malarstwie. Polega na zobrazowaniu tańca śmierci- pląsu kostuchy, która zaprasza do siebie przedstawicieli wszystkich stanów. Tym samym zrównuje bez względu na wiek, bogactwo czy pochodzenie. Traktuje wszystkich tak samo.

Motyw Deesis- prośba, modlitwa. Przedstawia Chrystusa jako sędziego na tronie oraz Marię i Jana Chrzciciela.

Etos rycerski- cała kultura rycerska z Uwzględnieniem zasad rycerskiego kodeksu. Rycerz musiał być prawy, prawdomówny i wierny. Dążył do świetności poprzez walkę o wiarę. Szkolił się w rzemiośle, stawał do walki i wielbił damę swego serca.

Hagiografia- żywotopisarstwo o świętych Opowieści o życiu i cudach świętych. Proponowały ideał ascety. Np. Legenda o świętym Aleksym.

Ubi sunt- Gdzie oni są. Motyw stawiający Pytanie o miejsce człowieka po śmierci. Występuje m.in. w trenie X . Kochanowskiego.

Memento mori- pamiętaj o śmierci. Satyra- ośmieszenie wad lub przywar Ludzkich

Paraneza- utwory pouczające Romantyka świętości- zamiłowanie Ludzi do ascezy.
Hiperbolizacja- wyolbrzymienie
Monumentalizacja- uczynienie z bohatera Pomnika
Apoteoza- uwznioślenie
Kloszard- bezdomność z wyboru
Egalitaryzm- zrównanie ludzi w obliczu śmierci.
Stabat Mater dolorosa- ?Stała matka boleściwa?
Sacrum-strefa świętości
Profanum- strefa doczesności
Archaizmy- wyrazy, które wyszły z użycia
Plankt- utwory wyrażające żal po zmarłych
Alegoria- stałe wyobrażenie pojęć abstrakcyjnych
Legenda: gatunek średniowiecznej
Hagiografii, utwór epicki opowiadający
O cudownych losach ascetów i świętych
Apokryf- uzupełnienia opowieści biblijnych
Herezje- pogląd nie zgodny z nauką kościoła
Paraneza- ideał władcy, świętego, rycerza.

UTWORY

?Pieśń o Rolandzie?- Utwór anonimowy, należy do karolińskiego cyklu epiki rycerskiej. Gatunek: Chansons de gest (pieśń o czynach). Średniowieczna realizacja eposu. Wiek: XI Temat: Wyprawa rycerzy króla Karola przeciw Saracenom. Bitwa w Pirenejach. Postawa i śmierć rycerza Rolanda.

?Wielki testament?- Francois Villon Wiek: XV, Paryż Gatunek: testament poetycki, zbudowany z ballad i rond Temat: motyw vanitas(przemijanie), Wartości w życiu oraz Ubi sunt Słynny cytat: ?Ach gdzie są niegdysiejsze śniegi?
?Boska komedia?- Dante Alighieri
Wiek: XIV, Włochy Gatunek: poemat pisany tercynami Temat: Podróż Dantego przez piekło, czyściec, niebo. Wartości przesłanie etyczne, wizja zaświatów, miłość jako najwyższa siła. Słynny cytat: ?Porzućcie nadzieję, którzy tu wchodzicie?(napis na bramie piekielnej)

?Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią. Autor anonimowy Wiek: około XV Gatunek: Dialog Temat: Motyw Danse macabre. Śmierć przybywa do uczonego Polikarpa i ukazuje mu swoją potęgę.

Legenda o św. Aleksym- Autor anonimowy Wiek: XV(polska wersja) Gatunek: żywot świętego (hagiografia) Temat: dzieje Aleksego, syna bogatego rodu, który porzucił dom, żył w ascezie i został świętym. Jego śmierci towarzyszyły liczne cuda.

?Bogurodzica? Autor anonimowy Wiek XIII, zabytek polskiej literatury Gatunek: hymn (pierwszy hymn polski) wiersz średniowieczny. Temat: modlitwa do Bogurodzicy o wstawiennictwo u Jezusa z prośbą o pobożny żywot, łaskę i zbawieni. Ważny motyw deesis.

?Lament świętokrzyski?- autor anonimowy Wiek: XII, zabytek polskiej literatury Gatunek: lament- wiersz Temat: Matka Boska opłakuje syna. Wyraża swój ból, zwracając się do innych matek. Ukazuje oblicze cierpiącej kobiety- matki, bardziej ludzkie niż boskie.

?Wiersz o chlebowym stole?- Autor: Wacław Słota Gatunek: wiersz średniowieczny, Paraneza biesiadna. Temat: wykaz nakazów i zakazów Dotyczących prawidłowego zachowania się przy stole. Znakomity obraz obyczajowości epoki. Zawiera średniowieczny kult kobiety.

Archaizmy- wyrazy, które wyszły z użycia:
Fonetyczne: sławiena
Fleksyjne: Bogurodzica Dziewica
Słowotwórcze: jąż jegoż
Leksykalne (słownikowe) zwolena, zyszczy
Składniowe: Bogiem sławiena

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA

Augustynizm: filozofia dramatyczna. Pokazuje człowieka rozdartego pomiędzy sacrum a profanum. Człowiek musi dokonywać wyborów. Często są one tragiczne. Człowiek chce dążyć do doskonałości, ale często ulega pokusom.

Tomizm- filozofia św. Tomasza. Filozofia harmonijna. Pokazuje świat jako Doskonałą konstrukcję stworzoną przez Boga. Nazywa się to drabiną bytu. ?Nie ważne kim jesteś, ważne, że jesteś? Człowiek musi być najlepszy w tym co robi.

Franciszkanizm- filozofia św. Franciszka. Cały świat jest dziełem kochającego Boga. Wszystko jest przez niego stworzone. Wszyscy są wielką rodziną. Życie w zgodzie z naturą. Akceptacja świata takiego jakim jest. Człowiek prosty, radujący się życiem, głeboko Religijny.

Scholastyka- Nic nie dzieje się samo. Za wszystko odpowiedzialny jest Bóg. Bóg kieruje całym światem.
KRONIKI

Cechy:
*Staranna kompozycja
*Narracja
*Stylistyka
*Dbałość o piękno stylu
*Urozmaicenie epickiego toku opowieści o wstawki wierszowane.
*?Elegancka? proza łacińska, dzieląca zdania na równoległe.