Charakterystyka funkcjonalizmu (funkcjonalizm)

SPIS TREŚCI


Wstęp .................................................................................................3

1. Geneza i powstanie funkcjonalizmu ....................................................3

2. Główne pojęcia związane z funkcjonalizmem........................................5

3. Podstawowe założenia funkcjonalizmu..................................................6

4. System społeczny, podsystemy...........................................................7

5. Paradygmat analizy funkcjonalnej........................................................9

6. Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego..............................................11

Zakończenie .........................................................................................14

Bibliografia.............................................................................................15


Wstęp
Funkcjonalizm powstał w pierwszej połowie XX wieku, dąży do wyjaśnienia faktów , zjawisk i procesów społecznych przez ustalenie funkcji jaką one pełnią w kulturze danego społeczeństwa . Funkcjonalizm był pierwszym kierunkiem socjologicznym , który obchodził się przy budowie teorii socjologicznej bez jakichkolwiek pozasocjologicznych inspiracji. Funkcjonalizm znaczy próbę ujęcia życia społecznego jako całości , jako całości funkcjonalnej.
W swojej pracy chciałbym przedstawić i przybliżyć funkcjonalizm, jego powstanie, kształtowanie się oraz związane z nim założenia. Przedstawiłem również niemalże wszystkie postacie związane z funkcjonalizmem.

1. Geneza i rozwój funkcjonalizmu
Funkcjonalizm w socjologii i etnografii, to kierunek powstały w opozycji do ewolucjonizmu na początku XX wieku dążący do wyjaśnienia zjawisk, faktów i procesów społecznych poprzez funkcje jakie spełniają w kulturze danego społeczeństwa; twórcą kierunku był Bronisław Malinowski ; głównymi przedstawicielami są: w socjologii: Tallcot Parsons i Robert Merton: w antropologii Radciffe-Brown .
Dzięki swym korzeniom sięgającym organicyzmu początków XIX wieku funkcjonalizm jest jedną z najstarszych i najdłużej dominujących w socjologii perspektyw teoretycznych. Te korzenie to przede wszystkim organicyzm Herberta Spencera i Emila Durkheima , ale nie możemy zapomnieć o takim nazwisku jak Comte.
August Comte jest zwykle obdarzony zaszczytnym mianem twórcy socjologii. Był on tym który optował na rzecz ?nauki o społeczeństwie?, i tym, który ukuł termin ?socjologia?. Niestety dziś tylko nieliczni dostrzegają wpływ Comte?a; jednak mimo, że jego prace są pełne niejasności, to właśnie one dały początek perspektywie funkcjonalistycznej.
Comte stworzył funkcjonalizm, porównując społeczeństwa do organizmów biologicznych ? na ten punkt kładziono nacisk przez cały wiek XIX .
Comte jednak sam nigdy nie podążył w tym kierunku, za którym się opowiadał; pełniejsze rozwinięcie implikacji analogi organicystycznej przypadło w udziale brytyjskiemu socjologowi Herbertowi Spencerowi .
W Spencerowskiej teorii socjologicznej punktem wyjścia jest analogia między organizmem a społeczeństwem. Stanowi ona przejaw ?myślenia całościowego? , które stało się charakterystycznym składnikiem orientacji strukturalno-funkcjonalnej. Ogniwem zapośredniczającym Spencera na dwudziestowieczną antropologie społeczną był Durkheim uznał, że podstawowym celem socjologii jest porównawcza analiza zjawisk społecznych. Do tej idei wielokrotnie nawiązywał później Radcliffe-Brown kiedy definiował antropologię społeczną jako socjologię porównawczą .
Współcześnie najważniejszy wpływ na rozwój teorii funkcjonalnej wywarli Robert Merton i przede wszystkim Tallcot Parsons ? najważniejszy z teoretyków tej perspektywy. Pod wpływem prac Bronisława Malinowskiego, Parsons został zwolennikiem funkcjonalizmu w socjologii, zmierzającego do ustalenia faktów i wyjaśnienia funkcji, jaką spełniają one w systemie wzajemnych relacji w społeczeństwie.
Robert Merton udoskonalił i zmodyfikował funkcjonalizm Parsonsa.
Rozróżnił on funkcje jawne (konsekwencje zamierzone lub takie, których uczestnicy są świadomi) i ukryte (niezamierzone konsekwencje, których uczestnicy są nieświadomi). Te ostatnie mogą ale nie muszą, być korzystne dla całości .
Przez większą część XX wieku funkcjonalizm był silnie i wyraźnie obecny zarówno w socjologii, jak i antropologii społecznej.
Pod koniec lat 60 funkcjonalizm stał się przedmiotem konsekwentnego ataku z różnych stron. Twierdzono, że podejście to nie wyjaśnia zmiany społecznej ani sprzeczności strukturalnych i konfliktu oraz że jego oparcie się na stabilności i analogi organicznej czyni go ideologicznie konserwatywnym; modne stało się uważanie funkcjonalizmu za teorię konsensu.
W latach 70 i sporą część lat 80 wydawało się, że funkcjonalizm jako szkoła myślenia, sposób rozumienia i wyjaśniania zjawisk społecznych zniknął; jednakże ostatnio mieliśmy interesujące próby jego odrodzenia: w Ameryce pod wpływem Jeffrey Alexandra; w Niemczech ? w pracach Niclasa Luhmanna .
Powrót teorii funkcjonalnej w socjologii amerykańskiej to czas kiedy pojawił się ?neofunkcjonalizm? (Alexander, 1985) to etykieta różnych rodzajów aktywności teoretycznej, przede wszystkim jednak teoretyków pozostających pod wpływem Parsonsa. Analizowali oni zjawiska w terminach specyficznych wymogów funkcjonalnych (np. Richard Munch) lub przypisywali szczególne znaczenie wymogom funkcjonalnym przy wyjaśnianiu zróżnicowania społecznego, integracji i ewolucji społecznej (np. Niklas Luhmann). Niektórzy neofunkcjonaliści podkreślali znaczenie procesów kulturowych i opisywali funkcje rytuałów, ideologii i wartości, i ich wkład w integrację struktury społecznej (np. Robert Wuthnow) .

2. Główne pojęcia związane z funkcjonalizmem
1.System - (aksjologicznie i strukturalnie zintegrowana całość, nieredukowalna do swoich części składowych, zdolna do samoreprodukcji i samoregulacji), składająca się z subsystemów, charakteryzująca się powiązaniem struktury, kultury oraz osobowości (motywacji, aspiracji),2.Funkcja - przyczynianie się, wkład każdego elementu systemu do procesu adaptacji systemu do zmieniającego się otoczenia, realizacji systemowych celów (przetrwanie, utrzymanie względnej równowagi), 3.Equilibrium - stan względnej, wewnę-trznej równowagi, 4.Struktura społeczna ? to układ zależności, stosunków i dystansów społecznych między jednostkami i grupami społecznymi.
5.Holizm - ujęcie życia społecznego jako pewnej całości funkcjonalnej (wszystkie elementy są ze sobą powiązane), jedność funkcjonalna .

3. Podstawowe założenia funkcjonalizmu
Podstawowe założenia Emila Durkheima, które odzwierciedlają założenia organicystów: 1.Społeczeństwo jest rozpatrywane jako całość sama w sobie, która nie może być oddzielona od swoich elementów składowych ani nie jest do nich redukowalna. 2.Chociaż takie położenie nacisku samo w sobie niekoniecznie musiało odzwierciedlać inklinacje organicystyczne, Durkheim, nadając przyczynowy priorytet całości społecznej części systemu jako coś, co spełnia podstawowe funkcje potrzeby lub wymogi tej całości. 3.Częste stosowanie pojęcia ?potrzeby funkcjonalne uzupełnia u Durkheima ujmowanie systemów społecznych w kategoriach ?stanów normalnych? i ?patologicznych. Takie sformułowania oznaczają co najmniej pogląd, że systemy społeczne mają potrzeby, które muszą być zaspokojone jeśli ma się uniknąć stanów ?nienormalnych?. 4.Rozpatrując systemy jako normalne i patologiczne, a także w kategoriach funkcji, przyjmuję się dodatkową przesłankę, że systemy w pewnych momentach są w stanie equilibrium i wówczas występuje normalne funkcjonowanie systemu .
Podstawowe założenia teorii funkcjonalnej, które przyjmowali Bronisław Malinowski i Radcliff ? Brown: 1.Społeczeństwo jest pewną odrębną całością, a nie zbiorem prostym konglomeratem przypadkowych składników, to ma właściwości swoiste, nie dające się zredukować do cech poszczególnych elementów, takich jak: adaptacja, wewnętrzna spójność, eunomia, dysonomia.
2.Jedną z istotniejszych jej właściwości swoistych jest stan równowagi, stan integracji społecznej. System społeczny ma zatem charakter samo regulacyjny, wykazuje tendencje do utrzymania samego siebie w stanie równowagi.
3.By społeczeństwo jako całość znajdowało się w stanie integracji, równowagi muszą być spełnione określone warunki, wymogi funkcjonalne. 4.Jest logiczną konsekwencją trzeciego, jeśli warunkiem istnienia społeczeństwa jest realizacja określonych wymogów to poszczególne organy społeczne muszą działać w kierunku ich realizacji, muszą być względem nich funkcjonalne. 5.Jeśli system społeczny jest całością zintegrowaną, całością znajdującą się w stanie równowagi, całością samo odtwarzającą się, to zmiana społeczna musi mieć charakter zewnętrzny .

4. System społeczny, podsystemy
System to, mówiąc najprościej, ?zbiór elementów wzajemnie powiązanych ze sobą i z otoczeniem?. System stanowi względnie izolowaną, wyodrębniającą się z otoczenia całość, która jest skoordynowanym wewnętrznie i posiadającym w miarę trwałą strukturę układów elementów .
System społeczny oznacza wg Parsonsa każdy zorganizowany wzór -model interakcji. Zadaniem analizy socjologicznej jest wyjaśnienie, jak istnieją i funkcjonują systemy społeczne, jak osobowości ludzkie jako podmioty działające, podejmując interakcję, doprowadzają do ukształtowania systemu społecznego, czyli jakiejś - w innym języku ? grupy społecznej .
System społeczny jest pewną całością bądź ?funkcjonalną jednością? ale w jego ramach można wyodrębnić podsystemy ? czyli jest on wewnętrznie wyspecjalizowany.
Każdy system społeczny w dążeniu do utrzymania równowagi musi rozwiązać względnie zadowalająco cztery podstawowe problemy:
Cztery poziomy funkcji ? podstawowe funkcje systemu:
1.adaptation, czyli adaptacja - jest związana z zapewnianiem ze strony środowiska wystarczających środków ułatwiających systemowi funkcjonowanie, a następnie rozdzielenie tych środków pomiędzy poszczególne segmenty systemu. 2.goals, czyli osiąganie celów ? ten podsystem koncentruje się na politycznych ? w szerszym znaczeniu tego słowa ? funkcjach społeczeństwa. Ponieważ funkcje te nie pokrywają się ze strukturą państwową, wydaje się rzeczą słuszną nazywać ten podsektor ?polityką? równolegle do gospodarki. Celem polityki jest mobilizacja warunków koniecznych do osiągnięcia danych celów społeczeństwa jako systemu, mówiąc nieco inaczej, celem polityki jest maksymalizacja zdolności społeczeństwa do osiągnięcia jego celów systemowych, tj. celów kolektywnych. 3.integration, czyli integracja ? podsystem integracyjny społeczeństwa wiąże kulturowe wzory wartości ze strukturami motywacyjnymi poszczególnych aktorów, by szerszy system społeczny mógł funkcjonować w sposób skoordynowany i bez zbytnich konfliktów wewnętrznych. Procesy te utrzymują instytucjonalizacje wzorów wartości, określających główne zarysy strukturalne społeczeństwa w pierwszej instancji. System integracyjny społeczeństwa ?produkuje? inną zgeneralizowaną zdolność kontrolowania zachowania, analogiczną do bogactwa i władzy . 4.latency, co tłumaczy się jako system podtrzymywania wzorów i napięć - ma się to tak do społeczeństwa, jak ziemia do gospodarki. Na szczeblu społecznym podsystem ten ogniskuje się na zinstytucjonalizowanej kulturze, która z kolei koncentruje się wokół wzorów orientacji na wartości. Wszystkie działania społeczne wiążą się z takimi wzorami. Wzory takie są zinstytucjonalizowane jedynie dzięki organizacji elementów potencjalnie nietrwałych (w procesie socjalizacji), a koniecznym warunkiem sprawnego działania tej organizacji są złożone ?zabiegi konserwujące? .
Systemy społeczne są systemami otwartymi, dokonującymi wymiany z otoczeniem. Każdy poziom systemu wykształca swoje podsystemy.
A - to system ekonomiczny, G - to system polityczny, I - to system społecznej wspólnoty, L - to system kulturowy.
Systemy te są zhierarchizowane. Niżej położone zapewniają wyższym energię, zasoby, środki. Wyżej położone niższym zapewniają kontrolę.

5. Paradygmat analizy funkcjonalnej
Analiza funkcjonalna polega na wyjaśnieniu zjawiska społecznego poprzez odniesienie go do całości ? czyli na określeniu jego funkcji w ramach systemu .
Paradygmat stanowi rdzeń koncepcji, procedury i zasad wnioskowania w analizie funkcjonalnej. Zasadniczo wymaga się aby przedmiot analizy stanowił element standaryzowany (uwzorowiony i powtarzalny), taki jak role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzory kultury, uczucia uwzorowione kulturowo, normy społeczne, organizacja grupowa, struktura społeczna, środki służące kontroli społecznej itd.
W pewnym punkcie analizy funkcjonalnej niezmiennie się zakłada lub otwarcie posługuje koncepcją motywacji jednostek uczestniczących w systemie społecznym. Koncepcje dyspozycji subiektywnych są często niesłusznie mieszane z pokrewnymi, ale odrębnymi koncepcjami obiektywnych konsekwencji postaw przekonań i zachowań
Teoria funkcjonalna zawiera dwie problematyczne tezy:
Problem pierwszy wymaga stworzenia koncepcji wielorakich skutków oraz koncepcji równowagi zbioru konsekwencji. Funkcje ? dające się obserwować skutki, które przyczyniają się do i modyfikacji danego systemu. Dysfunkcje ? Obserwowalne rezultaty, które ową adaptacje czy modyfikację pomniejszają. Istnieje tez możliwość że empirycznie występują skutki pozafunkcjonalne, które po prostu są dla rozważanego systemu nieistotne.
Problem drugi (wynikający z łatwości mylenia motywu z funkcją) wymaga wprowadzenia rozróżnienia pojęciowego przypadków ? w których subiektywne cele zamierzone są zbieżne ze skutkami obiektywnymi ? od przypadków. w których się różnią. Funkcje ukryte ? to odpowiednio te, które nie są ani zamierzone, ani uświadomione. Funkcje jawne ? konsekwencje obiektywne, które przyczyniają się do modyfikacji lub adaptacji systemu, a które są zamierzone i uznane przez jego uczestników.
Zjawiska mogą być funkcjonalne dla pewnych ludzi czy grup, a dysfunkcjonalne dla innych. Konieczne jest zatem rozważenie kategorii jednostek, dla których dane zjawisko ma określone konsekwencje: ludzie o różnych statusach, podgrupy, szerszy system społeczny i system kultury.
W każdej analizie funkcjonalnej tkwi jakaś ukryta lub wyrażona koncepcja funkcjonalnych wymogów badanego systemu. Jest to nadal najbardziej zagmatwane i wątpliwe empirycznie pojęcie teorii funkcjonalnej. Przyczynia się ono, jeżeli jest używane tak, jak to czynią socjologowie, do tworzenia wyjaśnień tautologicznych , do ograniczenia obserwacji do warunków ?przeżycia? danego systemu oraz ? jak w pracach Malinowskiego ? do obejmowania ?potrzeb? zarówno biologicznych jak i społecznych. Wiąże się to z trudnym problemem ustalenia typów wymogów funkcjonalnych, procedur oceny założeń co do tych wymogów itd .
Analiza funkcjonalna wymaga ?konkretnego i szczegółowego? opisu mechanizmów przyczyniających się do tego, by mogła być spełniona określona funkcja. Odwołuje się do mechanizmów społecznych tzn. rozdzielności ról, odrębności wymogów instytucjonalnych, hierarchicznego uporządkowania wartości, społecznego podziału pracy, działań rytualnych itd.
Skoro tylko odrzucimy nieuzasadnione założenie niezbędności funkcjonalnej pewnych struktur społecznych, będzie nam potrzebna koncepcja alternatyw, równoważników lub substytutów funkcjonalnych. Nakazuje nam to zwrócić uwagę na skale możliwych odmian zjawisk, które w badanym przypadku mogą spełniać wymogi funkcjonalne. Utożsamianie tego, co istnieje, z tym, co jest nieuniknione, ulega to rozbiciu .
Celem paradygmatu jest zapewnienie tymczasowego uporządkowania reguł służących prowadzeniu właściwych i owocnych analiz. Paradygmat powinien nakierować nas bezpośrednio na (czysto ukryte) założenia, na których oparta jest analiza funkcjonalna. Zadaniem paradygmatu jest uwrażliwienie socjologów nie tylko na ściśle naukowe znaczenie różnych typów analizy funkcjonalnej, ale także na ich implikacje polityczne a niekiedy ideologiczne .

6. Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego
Bronisław Malinowski - bez wątpienia najwybitniejszy antropolog, jakiego wydała polska ziemia i zarazem jedna z czołowych postaci antropologii światowej - przyszedł na świat dnia 7 kwietnia 1884 roku w Krakowie. Niebagatelny wpływ na postawę naukową Malinowskiego, a tym samym i powstanie funkcjonalizmu miała socjologia Emile'a Durkheima .
Zarówno Durkheim, jaki Radcliffe?Brown kładli nacisk na jedną podstawową potrzebę społeczną ? integrację, a potem analizowali części systemu , by określić, jak zaspokajają tę potrzebę. Dla socjologów interesujących się społeczeństwami zróżnicowanymi czynność taka jest przypuszczalnie dość mechaniczna. Co więcej, nie pozwala ona na badanie tych aspektów części systemu, które nie wiążą się z zaspokojeniem potrzeby integracji .
Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego obchodzi te ograniczenia. Powracając w nowy sposób do podejścia Spencera, Malinowski stworzył współczesnym socjologom możliwość wykorzystania analizy funkcjonalnej.
Schemat Malinowskiego przeformułowuje dwie istotne idee Spencera ?
1) pojęcie poziomów systemu oraz 2)pojęcie wielości i różnorodności potrzeb systemu na każdym poziomie. Dzięki tym dwóm uzupełnieniom Malinowski uczynił analizę funkcjonalną bardziej atrakcyjną dla dwudziestowiecznej teorii socjologicznej.
Schemat Malinowskiego przedstawia trzy poziomy systemu: biologiczny, struktury społecznej i symboliczny ? na każdym poziomie można wyróżnić podstawowe potrzeby czy wymogi przeżycia, których wypełnienie jest warunkiem zdrowia fizycznego, istnienia spójności strukturalnej i jedności kulturowej. Ponadto poziomy systemu tworzą hierarchię, u podstaw której znajdują się systemy biologiczne, po nich urządzenia struktury społecznej, a na najwyższym poziomie ? systemy symboliczne. Malinowski kładł nacisk na to, że sposób zaspokajania potrzeb na jednym poziomie systemu wyznacza sposoby wypełniania wymogów na następnych poziomach w hierarchii. W gruncie rzeczy uważał, że każdy poziom systemu cechuje się własnymi, odrębnymi wymogami i procesami zaspokajającymi te potrzeby. Ponadto był zdania, że dla analizy socjologicznej i antropologicznej istotne są poziomy struktury społecznej i symboliczny, a w swoich własnych pracach najwięcej uwagi poświęcił poziomowi struktury społecznej .
Wymogi (potrzeby) poziomów systemu:
Poziom kulturowy (symboliczny) systemu; 1) wymogi systemu symboli dostarczających informacji niezbędnej do przystosowania się do środowiska, 2) wymogi systemu symboli dostarczających poczucia kontroli nad ludzkim losem i zdarzeniami przypadkowymi, 3) wymogi systemu symboli dostarczających członkom społeczeństwa poczucia ?wspólnego rytmu? w życiu i codziennych czynnościach.
Poziom struktury (instrumentalny) systemu; 1) wymóg produkcji i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych, 2) wymóg społecznej kontroli i regulacji zachowań,
3) wymóg kształcenia ludzi w kwestiach tradycji i umiejętności, 4) wymogi organizacji i egzekwowania stosunków władzy .


Badając poziom struktury społecznej, Malinowski podkreślał niezbędność analizy instytucjonalnej. Scharakteryzował on instytucje i opisał poszczególne ich elementy. Każda instytucja posiada więc tak zwaną kartę, czyli zespół wartości centralnych, które umożliwiają ludziom skupienie się wokół naczelnej zasady kierującej dalszymi ich działaniami. Dla funkcjonowania instytucji niezbędne jest oczywiście także istnienie personelu, który się na nią składa, norm warunkujących zachowanie poszczególnych jednostek w obrębie personelu, oraz substratu materialnego (to jest narzędzi i urządzeń, jakimi posługują się ludzie tworzący instytucję). Na instytucje składają się także konkretne przejawy działań podejmowanych przez personel, a także funkcje, jakie pełni dana instytucja w określonej społeczności .
Opisując każdą instytucję pod kątem tych wymogów, Malinowski uważał, że stworzył wspólną miarę analityczną do porównywania wzorów organizacji społecznych w społeczeństwach i miedzy społeczeństwami. Zestawił nawet listę instytucji uniwersalnych pod kątem realizacji przez nie nie tylko wymogów strukturalnych, ale też biologicznych i symbolicznych.
Ogólnie rzecz biorąc, funkcjonalne podejście Malinowskiego stworzyło nowe możliwości socjologii, które na długie lata zapomniała o podobnych tezach Spencera. Malinowski przekonał socjologów, że rozstrzygające znaczenie dla analizy wymogów ma uwzględnienie poziomów systemów. Utrzymywał, że na każdym poziomie systemu występują charakterystyczne dla niego wymogi uniwersalne. Z całą mocą podkreślał, że istotą analizy socjologicznej jest poziom struktury. Malinowski wyodrębnił na tym poziomie cztery potrzeby ? przystosowanie ekonomiczne, władzę polityczna, wychowanie i edukację oraz kontrole społeczna. Ponadto opracował klarowna metodę badania działania instytucji pod kątem zaspokojenia przez nie wymogów funkcjonalnych.
Można zatem powiedzieć, że Malinowski stworzył ogólny zarys nowoczesnego funkcjonalizmu socjologicznego .

Zakończenie
Dzięki swym korzeniom sięgającym organicyzmu początków XIX wieku funkcjonalizm jest najstarszą i do dziś dominującą perspektywą pojęciową w socjologii. Organicyzm Comte?a a potem Spencera i Durkheima wyraźnie wpłynął przede wszystkim na antropologów funkcjonalnych ? Malinowskiego i Radcliffe - Browna ? którzy z kolei za pomocą nigdy nie starzejących się analiz Durkheima pomogli w ukształtowaniu się bardziej nowoczesnych perspektyw funkcjonalistycznych.
Ważniejsze podejścia funkcjonalne utrzymują się również dzisiaj, lecz przybierają bardziej stłumioną formę i funkcjonują w dość marginalnych niszach intelektualnych.



Bibliografia

1. Encyklopedia socjologii, A-J Tom I, Warszawa 1998, Oficyna Naukowa

2. Oxford - Słownik socjologii i nauk społecznych, pod red. G. Marshal, Warszawa 2004, PWN

3. Jonathan H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2005, PWN

4. Współczesne teorie socjologiczne, A. Jasińska ? Kania i inni, Warszawa 2006, Scholar

5. Robert K. Merton, Teorie socjologiczne i struktura społeczna, Warszawa
2002, PWN

6. Jan Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 2001, TN KUL

7. Popularna Encyklopedia Powszechna, E-F Tom V, Kraków 1995, Oficyna Wydawnicza

Źródła internetowe

8. www.zsnio_uj.republika.pl

9. www.swps.edu.pl

10. www.bryk.pl_