Geografia ekonomiczna- ściąga

Fordyzm - Polegał na standaryzowanej wytwórczości przestrzennej, sprzężonej z masową konsumpcją, która napędzała dalszą produkcję. Mechanizm ten wspierany był interwencjonizmem państwa, polegający na regulacji efektywnego popytu, jako funkcji wzrostu produkcji.
Globalizacja - Jest to historyczny proces wzrastającej integracji gospodarki światowej, sterowanej przez strategiczne działania państw i wielonarodowych korporacji.
Infrastruktura - To podstawowe urządzenia i instytucje świadczące usługi niezbędne do funkcjonowania działu gospodarki i zapewniające odpowiednie warunki buty ludności.
Lokalizacja - To położenie obiektu w przestrzeni względem innych elementów tej przestrzeni (np. sieci osadniczej, bazy surowcowej)
Pojęcie lokalizacji obejmuje 3 elementy:
- obiekt zlokalizowany
- miejsce lokalizacji
- tzw. czynniki lokalizacji
CZYNNIKI LOKALIZACJI ? to warunki np. koszty, wpływy, motywy, które w sposób negatywny lub pozytywny wpływają na funkcjonowanie danego obiektyu.
Lokalizacja zawsze była podstawowym warunkiem skutecznego i efektywnego funkcjonowania danej jednostki gospodarczej, tak z punktu widzenia ekonomicznego, społecznego czy ekologicznego.
Najstarsza teoria lokalizacji rolnictwa ? 1826 r. Thunnen
Najstarsza teoria lokalizacji przemysłu ? 1909 r. Alfred Weber
Migracje - W ścisłym znaczeniu nazywamy całokształt przesunięć przestrzennych ludności, prowadzących do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu. Przy migracjach mamy zazwyczaj do czynienia z dwubiegowym ruchem ludności: imigracją i emigracją.
Przyrost naturalny - W danym okresie czasu (rok); to różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Podana jest w przeliczeniu na 1 tysiąc mieszkańców (wielkości w promilach, czasami w procentach).
Przyrost rzeczywisty - Jest to przyrost naturalny powiększony o saldo migracji.
Teoria lokalizacji przemysłu Alfreda Webera - Celem teorii Webera było poszukiwanie miejsca lokalizacji zakładu w takim punkcie, w którym możemy zapewnić mniejsze całkowite koszty transportu w przeliczeniu na jednostkę produkcji.
Teoria lokalizacji Thunenna - Autor opiera swoją teorię na następujących założeniach.
A) Istnieniu nie zróżnicowanej przestrzeni rolniczej i jednakowo urodzajnej gleby;
B) Istnieje jeden izolowany ośrodek konsumpcji, nabywający produkty rolnicze z obszaru otaczającego;
C) Koszty transportu są funkcją odległości i masy ładunku
D) Istnieją jednolite ceny sprzedaży dla wszystkich produktów danego rodzaju
Według Thennena rolnictwo wokół miasta tworzy koncentrycze pierścienie, zróżnicowane w sposobie użytkowania ziemi.
Produkty najcięższe i najmniej trwałe będą wytwarzane najbliżej rynku zbytu. Zgodnie z teorią w każdym pierścieniu będzie co innego.
? rolnictwo intensywne z agrorolnictwem
? gospodarka leśna
? rolnictwo ekstensywne
? produkcja hodowlana
Trwałym elementem teorii Thunnena są koszty transportu jako czynnik lokalizacji.
- ASPEKT DEMOGRAFICZNY ? jest to przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast (wzrasta liczba ludności miejskiej w ogólności całego kraju). Wzrostowi towarzyszy proces koncentracji przestrzennej.
Powszechną miarą urbanizacji jest procentowy udział ludności miejskiej w ludności ogółu.- ASPEKT SOCJOLOGICZNY ? jest to upowszechnianie się wartości miejskich w skali całego społeczeństwa.WARTOŚCI MIEJSKIE ? specyficzny styl życia mieszkańców miast.- ASPEKT PRZESTRZENNY ? polega na powstawaniu rozległych stref zurbanizowanych wokół miast.- ASPEKT EKONOMICZNY ? jest to wzrost liczby zatrudnionych w poza rolniczych działach gospodarki np. przemysł, budownictwo, usługi.
Zboża:
Pszenica[wymagajaca pod względem glebowym; w strfie umiarkowanej podzwrotnikowej i zwrotnikowej] - Chiny, Indie, USA, Rosja, Francja i Australia, Kanada i Dania
Owies [pasza dla koni i do celów spożywczych; niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe; uprawiany w górach; klimat umiarkowany chłodny]- Rosja, Kanada, USA, Australia, Finlandia, Polska
Żyto [zboże chlebowe i paszowe; klimat umiarkowany chlodny]- Rosja, Polska, Niemcy, Ukraina, Białoruś
Kukurydza [paszowe i przemysłowe; ma duze wymagania glebowe; klimat gorący wilgotny oraz umiarkowany cieply]- USA, Chiny, Brazylia, Meksyk, Argentyna, Indie
Ryż [klimat goracy wilgotny; ]- Chiny, Indie, Indonezja, Bangladeszt, Wietnam, Brazylia
Jęczmień [srednio wymagający pod względem glebowym i klimatycznym; klimat umiarkowany i podzwrotnikowy; do produkcji piwa i jako pasza; kasza]- Rosja, Kanada, Niemcy, Francja, Hiszpania
Uprawy przemysłowe:
Korzeniowe:
Ziemniaki[nie ma dużych wymagan glebowych; i klimatycznych; do produkcji alkoholu jako roslina paszowa, spozywcza i przemysłowa; do syropu i krochmalu] - Chiny, Rosja, Indie, USA, Ukraina, Polska
Bataty [w strefie międzyzwrotnikowej]- Chiny
Maniok[w strefie międzyzwrotnikowej; jako roślina spożywcza, paszowa, surowiec do produkcji alkocholu]- Nigeria, Brazylia
Cukrodajne:
Trzcina cukrowa [klimat gorący, wilgotny lodyga zawiera ok. 20% cukru; produkuje się z trzcini 65% cukru wytwarzanego na swiecie]- Brazylia, Indie, Chiny, Tajlandia, Pakistan, Meksyk
Buraki cukrowe [wymagaja dobrych gleb; w klimacie umiarkowanym cieplym]- Francja, USA, Niemcy, Rosja, Turcja, Ukrain
Tłuszczodajne:
Soja - USA, Brazylia, Argentyna, Chiny, Indie, Paragwaj
Rzepak - Niemcy, Kanada, Rosja, Francja, Polska
Orzeszki ziemne Słonecznik Rzepik Palma kokosowa Palma oleista
Używki:
Kawa - Brazylia, Kolumbia, Wietnam, Indonezja, Indie, Meksyk
Herbata - Indie, Chiny, Sri-lanka, Kenia, Indonezja, Turcja
KakaoTytoń
Hodowla:
Bydło - Indie, Brazylia, Chiny, USA, Argentyna, Sudan
Trzoda chlewna - Chiny, USA, Brazylia, Niemcy, Hiszpania
Owce - Australia, Iran, Nowa Zelandia, Indie, Turcja, Pakistan
Połowy ryb - Chiny, Rosja, Indonezja, Chile, Japonia, USA, Peru
Baza surowcowa, energetyka:
Węgiel kamienny - USA, Chiny, Australia, Indie, RPA, Rosja, Polska
Węgiel brunatny - Niemcy, Rosja, USA, Turcja, Australia
Ropa naftowa - Arabia Saudyjska, Rosja, USA, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Chiny, Norwegia
Gaz ziemny - Rosja, USA, Kanada, Wielka Brytania, Algieria, Indonezja, Holandia
Elektrownie cieplne - USA, Chiny, Japonia, Rosja, Kanada
Elektrownie jądrowe - Francja, Japonia, Niemcy, Bułgaria, Węgry
Elektrownie wodne - Brazylia, Norwegia, Kanada
Rośliny włókniste:
Bawełna!: w klimatach zwrotnikowych i podzwrotnikowych; wymaga nawadniania; gł producenci bawełny to: Chiny, państwa byłego ZSRR, USA, Indie oraz Pakistan;
Len: klimat umiarkowany; uprawiany w Irlandii, Holandii, Francji, Polsce, na Litwie, Białorusi;
Konopie: producenci: Rosja i Indie;
Juty: Indie i bangladesz;
Agawy[sizalu]: Brazylia, Tanzania, Kenia;
Produkcja rolna: intensywna; ekstensywna; prymitywna;
EKOROZWÓJ ? jest próbą zmiany dotychczasowych priorytetów gospodarczych i politycznych w skali globalnej. Koncepcja ekorozwoju opiera się na założeniu, że gospodarkę kraju należy prowadzić zgodnie z naturalnymi uwarunkowaniami przyrodniczymi, respektując prace ekologiczne w kształtowaniu przestrzeni społeczno ? ekonomicznej.
To taki przebieg rozwoju gospodarczego, który nie narusza nieodwracalnie środowiska życia człowieka, godząc prawa przyrody i prawa ekonomii.
Geografia ekonomiczna - dział geografii, który bada zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej. Jest nauką na pograniczu ekonomii (czyli nauki o gospodarce, wytwarzaniu, podziale itd.) i geografii (czyli nauce o Ziemi, zasobach, przyrodzie itd.).
Wyróżnia się trzy kierunki geografii ekonomicznej:
kierunek regionalny - teren dla badań statystycznych, np. liczba ludności, zasoby naturalne itp. na wybranym terenie, np. miasto, wieś, województwo;
kierunek ekologiczny, pod tym względem bada się związki: człowiek <-> gospodarka <-> środowisko;
kierunek przestrzenny - bada zjawiska i procesy zachodzące przestrzennie.
TRZY PODSTAWOWE TYPY REGIONU EKONOMICZNEGO
1. region strefowy ? powierzchniowy są to obszary pod pewnymi względami jednorodne np. regiony rolnicze (np. pas kukurydziany w USA)
2. regiony węzłowe obszar ciążeń lub powiązań ekonomicznych z pewnym ośrodkiem centralnym, dla danego regionu (np. region warszawski), jest jakiś system powiązań wewnętrznych.
3. Region kompleksowy ma wykształcony terytorialnie obszar produkcyjny, jedno ? lub wielokierunkowy specjalizacji produkcji (np. Śląsk) ? jest to obszar o dużym zainwestowaniu.
Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczny ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.
W roku 1999 w miastach mieszkało ok. 48% ogółu ludności. Do kontynentów najbardziej zurbanizowanych należały: Ameryka Północna (78 % ludności miejskiej), Europa (76%), Ameryka Południowa (75%), Australia i Oceania (72%). Natomiast stosunkowo niski wskaźnik urbanizacji - procentowy udział ludności miejskiej w stosunku do ogółu ludności kraju- miały Afryka (38%), Azja (37%), co związane jest z niskim wskaźnikiem urbanizacji krajów leżących na tych kontynentach, np. Bangladeszu (24,4%), Indii (25,7%) czy Chin (28,1%). Wysokim wskaźnikiem urbanizacji odznaczają się kraje wysoko i średnio rozwinięte gospodarczo, np. Belgia (96,6%), Wielka Brytania (91,5%), Argentyna (86,2%), Związek Australijski (85,0%) i inne. Wzrost wskaźnika urbanizacji w skali świata jest efektem szybkiego rozwoju dużych miast, liczących powyżej 1 miliona mieszkańców.
Proces urbanizacji wyraża się w odsetkach ludności miejskiej w stosunku do całego społeczeństwa, określanych wskaźnikiem urbanizacji. Państwa świata można podzielić na trzy grupy:
niskim (wskaźnik urbanizacji mniejszy od 40%)
średnim (40-60%)
wysokim (większym niż 60%) stopniu zurbanizowania.
Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:
Urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich
Urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.
Urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.
Urbanizacja społeczna - uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.
Urbanizacja przestrzenna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze. Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.
Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.
Konurbacja - jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille-Roubaix-Tonrcoing.
Megalopolis - jest zespołem miejskim. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA. Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston- Hartford- Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco- Los Angeles- Seatle- Tacoma- San Diego, a także w Japonii: Tokio- Jokohama i Kobe- Osaka- Kioto.
Miastem jest każde osiedle które uzyskało prawa miejskie w wyniku pełnienia określonych funkcji. Rozwój miast zależy od funkcji gospodarczych, usługowych, administracyjnych i kulturalnych, jakie pełnią one w swoich regionach.
Strefy podmiejskie mają charakter wiejsko-miejski, na ich obszarach przeplatają się tradycyjne formy użytkowania ziemi, typowo wiejskie, z nowoczesnym intensywnym towarowym rolnictwem szklarniowym, warzywniczym, a także sadowniczym i chowem zwierząt gospodarskich.
Urbanizacja powoduje systematyczne zmniejszanie się terenów rolniczych, masową migrację ludności wiejskiej do wielkich miast. Na świecie istnieją 22 zespoły miejskie, liczące powyżej 8 mln mieszkańców, a prognozy mówią, że po roku 2000 będzie ich ponad 30. W pierwszej dziesiątce największych znajdują się głównie miasta krajów rozwijających się. Liczba mieszkańców miast z 2,4 mld w roku 1995 wzrośnie do ok. 5 mld w 2010r. Obecnie liczba ludności w miastach rośnie 2,5 razy szybciej niż liczna ludności terenów rolniczych. Istnienie i rozwój wielkich miast należy do zjawisk zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:
możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
urozmaicone oferty pracy
możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu
istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych
szybkie komunikowanie się mieszkańców
Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo- technicznych w danym kraju.
Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:
pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.
szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)
znieczulica społeczna
nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności
wzrost liczby bezdomnych
przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)
powstawanie dzielnic nędzy
brak miejsc parkingowych
wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
powstawanie ?subkultur"
gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem
deficyt wody.
Pozytywne skutki urbanizacji na wsi:
dogodny transport
telefony
wodociągi
gazociągi
dostęp do internetu
Negatywne skutki urbanizacji na wsi:
zanik folkloru
wyniszczenie środowiska naturalnego
Miasto wg. Lewisa Wirtha:
Wyróżnił cztery dominujące cechy swiatczace o tym, że dany ośrodek osadniczy jest miastem; Twierdził że miasto jest duzym ośrodkiem osadniczym zamieszkałym przez jednostki społ; Można je zdefiniowac wg; wielkości, gęstości, stałości, i zróżnicowania społecznego;
Natężenie różnego typy relacji społecznych w przestrzeni miejskiej; stałość czyli stabilność struktur miasto jako element stały i struktura wew. Miasta SA stałymi elementami miasta[ulice, place, fabryki?]; zróżnicowania jako najważniejsza cecha określająca miasto;
Model miasta latynoamerykańskiego
Ludnośc szukająca lepszych warunków życia przeprowadza się do tych miast, są one nie zanieczyszczone spalinami. Pojawiła się także strefa przemysłowa, po jednej stronie drogi nowe zakłady przemysłowe a po drugiej osiedla mieszkaniowe. Osiedla mieszkaniowe powstawały na terenach które należały do wspólnot wiejskich, ale omijano przepisy i powstawały nowe osiedla, hotele, restauracje i warsztaty naprawcze. Po pewnym czasie przepis ten zlikwidowano i od tego czasu tereny rolnicze mogą swobodnie przekształcać się w tereny miejskie. Rozbudowa miasta niemal całkowicie pomijała problemy rozprzestrzeniania się oraz kwestie podupadania starej tkanki miejskiej w centrum, gdzie także gnieździła się ludnośc uboga. Tym samym wtedy gdy jedna część miasta modernizowała się inna została z tego procesu wykluczona. Wzrost liczby ludności zamieszkujących to miasto w osttaniej dekadzie wzrosło było to spowodowane przede wszytskim ponownym nasileniem się fali migracji do miasta. Wprowadzona pomoc ludności najuboższej, która sprawia że wygląd dzielnic się poprawia. Początkowo domy budowano z mało trwałych materiałów ale w miare upływu czasu poddaje się je renowacji. Dom się rozrasta ale tak naprawdę jego budowa nigdy się nie kończy, Zawsze pojawia się konieczność jego przebudowania poszerzenia dodania piętra ? w miarę jak powiększa się rodzina lub pojawijaą się dodatkowe środki. W ciągu dnia ulice zamieniają się w gwarne miejsca spotkań mieszkańców, powstają place, parki. Społeczność integruje się i walczy o wodociągi, kanalizacje oraz energię elektryczna
Podział migracji ze względu na kierunek:
Migracje wewnętrzne.
Migracje dzielą się ze względu na obszar na jakim zachodzą. Migracje wystąpujące w granicach jednego kraju nazywamy migracjami wewnętrznymi. Wyróżniamy następujące kierunki migracji wewnętrznych:
Ze wsi do miasta ? proces rozpoczęty już w dobie śedniowiecza (wędrówka bezrolnych chłopów do miast, w celu znalezienia pracy). W okresie rewolucji przemysłowej(XIX w.) proces ten miał miejsce na większą skalę (rozwój techniki spowodował zwiększenie wydajności rolnictwa, co skutkowało zmniejszeniem liczby rolników, których to zaczęły zastępować bardziej wydajne urządzenia. W czasie bezrobocia, chłopi wraz z rodzinami przenosili się do miast, gdzie łatwiej można było znaleźć pracę np. w fabrykach). Obecnie tę formę migracji da się zauważyć w krajach rozwijających się (np. Indie, Chiny)
Z miasta do wsi ? taki rodzaj migracji obserwujemy obecnie w wysoko rozwiniętych krajach, takich jak na przykład kraje ?starej? Unii Europejskiej. Może on być spowodowany chęcią oddalenia się mieszkańców od zanieczyszczonych centrów miast i zamieszkania w miejscach nie zanieczyszczonych lub mniej zanieczyszczonych.
Ze wsi do wsi ? nie miewają tak masowego charakteru jak dwa pierwsze rodzaje migracji
Z miasta do miasta - nie miewają tak masowego charakteru jak dwa pierwsze rodzaje migracji