Historia architektury i urbanistyki- ściąga

1. PORZĄDKI GRECJA
DORYCKI- ciężkie, monumentalne proporcje,budowle przysadziste,surowe, kolumnu grube w stosunku do wysokości, proste, geometryczne, nie mają bazy. Elementy pionowe- podpory, spoczywaja na nich elementy poziome, JOŃSKI- trzon smuklejszy, bardziej ozdobiony, bazą jest stopa kolumny. KORYNCKI- udoskonalony joński, jeszcze bardziej ozdobny, cecha charakter. Lisz akantu, smukły PORZĄDKI RZYM TOKSAŃSKI- głębokie trzony, baza pod kolumną, b. przysadziste, nie ma rowków. RZYMSKO-DORYCKI- pojawia się gzyms RZYMSKO-JOŃSKI-kanalis między wolutami nie jest wklęsły, niski architraw, ozdobne RZYMSKO ? KORYNCKI- najbardziej ozdobny.

2. ZASADY BUDOWY MIAST ANT.
Struktura wypływała z zasady organizacyjnej obozu armii woskowej. Miasta orientowano na bazie prostokąta, zorientowanego wg stron swiata. Oś podluzna wsch-zach, poprzeczna- pln ?pd. Całość otoczona była murem z 12 wiezami. Budowa miasta przy strategicznie waznej drodze,przebiegające małeuliczki tworzyły szereg prostokątnych ziałek, prostokątny rynek stanowił węzeł komunikacyjny. Było korzystne ze wzgledów militarnych,ale utrudniało jego rozwoj.

3.TRAKTAT WITRUWIUSZA
wskazał cechy prawidłowej lokalizacji miasta1. dobrac sieć komunikacyjna(lądowa morska)2. dogodne warunki klimatyczne, 3 bliskosc bazy żywnościowej,4. zorganizowanie przestrzeni dla 5 grup społ. O roznych wymaganiach- ludzie przeciętni, ludzie trduniacy się handlem,bankierzy i dzierżawcy, dostojnicy pnastwowi. PROJEKT- 1.wytyczenie najpierw ulic głównych poterm bocznych, wytyczenie placu pod forum. Blisko musi być miejscie dna bazylike, skarbiec, kurie powinien wiezienie. Drugie godne miejsce po forum musi być dla teatru. Nawyzej położona musi być siwatynia. układ ulic powinien być uzalenziony od kierunku wiatru, w miescie powinny znajdowac się 2 glowne zespoly budynkow 1. forum, swiatynia, skarbiec 2. teatr ,cyrk. Gymnasion. Plan miasta popdorzadkowany był dogodnym możliwościom obronny,- zarys kolisty otoczony wałamu, poloaczony murem wiezami, wykorzystując naturalna rzezbe terenu.

4. ORFIZM- na kanwie mitu powstała legenda o Orfeuszu, która szybko przerodzila się w narodziny poterznego nurtu w greckiej mysli i praktyce religijnej zwanej ORFIZMEM. Stwarza własna wizje swiata i człowieka. 1. człowiek pochodzi z popiołow tytanow spalonych przezZeusa. 2.cialo to grob człowieka 3 kult Ateny ( bo wiedza, dedukcjai wysiłek ) na tym powstalo panstwo greckie. 4. swiatynia jest domem osobno istnieje sfera sacrum i profanum. Wpływ orfizmu ujawnil się w okresie baroku ( podzial na dom bozy ? katolicyzm, i dom modlitewny- protestantyzm)

5. POSTAWA HIERATYCZNA ? EGIPT ? przedstawienie postaci faraona- zawsze młody, bez zadnej skazy ani deformacji, bez owłosienia, postac ustawiona profilem? oko i pierspatrzylo na nas?, władze poakzywal przez podniesiona reke, obojętny wyraz twarzy,postac naga
MEZOPOTAMIA- kroł Dariusz na tronie, tez z profilu,stopy na podnóżku, w prawym reku atrybut władzy, w lewym rzezba w formie kwiatu. Mieli duzo włosow, brode, włosy , surowy wyraz twarzy, oko nie ma źrenicy, postac kompletnie ubrana, masywna.

6. HIPPODAMOS- urbanista , metamtyk, sofista grecki, rozpowszechnił regularna urbanistyk.e. autor traktatu o ukształtowaniu polis, glowny autor odbudowy rodzinne miletu, może miasto Rodos?
W swym traktacie opisał idealne miasto na 10 tysmieszkanocw podzielonych na 3 klasy(wojownikow, rezmnielnikow, rolnikow), prawdopodobnie ten plan był już nanay wczesniej a on go tylko rozpowszechnili Grecji. JEGO ZASADA PLANOWANIA MIAST ? wyraznie okreslona granica miasta, ulice wg stron swiata, dzielica miasto na kwartały, przecinające się pod katem prostym tworzyło siatkę. W centrum lokowana agorę, miastopowoi przestaje pelnic funkcje jedynie obronna ( stoswal tez podzial na miasto dolne i gorne).

7. ROZWOJ PIRAMID 1. Początkowo proste kopane w piasku, prymitywny domek, 2. Później okrąg Dżosera (z kamieni) 3. Odeszło budowanie z cegły, drewna, trzciny a przekształcono to w nowybudulec - blok kamienny. WYznaczyl nowy kier. W budownictwie.Wzrosła ranga architekta (inhotep)4. piramida snorfu 5. piramida łamana 6. piramida ostroslupowa - do tego dążono. SENSEM budowy piramid była Religia, po śmierci ciała zycie człowieka trwa nieprzerwanie dalej. Czlowek = ach(siła duchowa) ba(dusza) KA(niematerialny, nieśmiertelny sobowtór człowieka). KA opiekował się człowiekiem, rodzilsie z nim,a po śmierci trwal wiecznie, wszystkie w domu KA ( grobie) było dla niego, cialo odwiedzane było co noc przez BAm jeśli rodzielonoe BA KA I ACH to nir było zbawienia. METAFIZYKA: 1. rzeczywsitosc była postrzegana syntetycznie a nie analitycznie- wsyztso zawiera element boski, stworca bog demiurg przenikal miedzy strefy sacrum i profanum , Bog jest wszedzie a jego energia była widoczna w wodach( wylewy nilu.)

8. PYLONY- Pylony- para masywnych budowli kamiennych w formie wież o prostokątnych podstawach, zwężających się ku górze. W zewnętrznej ścianie (często zdobionej inskrypcjami i reliefami) pylonów znajdują się nisze, w których ustawiano drewniane maszty flagowe. Wielkie świątynie miały nawet po kilka pylonów. Największe i najbardziej znane są pylony świątyni Amona w Karnaku, poza tym świątynia Horusa w Edfu , świątynia w Luksorze, świątynia w Medinet Habu

9. DOM RZYMSKI W SWIATYNIE BIZANT-
Bazylika wczesnochrześcijańska została stworzona na bazie domu rzymskiego. Przebudowano dom na potrzeby kultu. Centralnym jego miejscem jest ATRIUM oraz przedsionek ( narteks) , które później przechodzi w BAZYLIKĘ. Atrium wraz ze skrzydłami (ALAE) i tablinum tworzą plan krzyża. Tablinum- pomieszczenie w starożytnym domu rzymskim, usytuowane naprzeciw wejścia, za atrium. Początkowo było głównym mieszkaniem rodziny, potem gabinetem i pokojem przyjęć pana domu. Zamienia się później w MEGALON.
Nowym elementem jest BAPTYSTERIA- niewielkie, samodzielne budowle przy bazylice z basenem do chrztu. Pierwotnie bazylika była na planie czworokąta, był to budynek prosty gdzie gromadzili się wierni, ukierunkowana była wg. Stron świata. Narteks ? przedsionek stał się później zwykłą halą wejściową. PODSTAWOWE ZASADY PROJEKTOWANIA BAZYLIKI - Rozwinięty typ ma 2 lub 4 nawy boczne i wyższą od nich nawę główną ( wejść jest zazwyczaj tyle co naw). Od zachodu znajdowało się atrium ze studnią, narteks, po nawie głównej znajdował się ołtarz ( w ABSYDZIE) następnie tron biskupi i katedra. Absyda zazwyczaj była zdobiona mozaiką.

10. 2 ELEMENTY SZTUKI BIZANTYJSKIEJ
Nowatorsko rozwiązana jest konstrukcja kopuły. Jej czasza opiera się za pośrednictwem pierścienia - bębna na wypukłych trójkątach -tzw. żaglach. Naciska więc wyłącznie na naroża kwadratu, w który jest wpisana, w związku z tym, tylko w tych punktach wymaga podpory. Pozwoliło to stworzyć wielkie wnętrze z dominantą kopuły.
Ważnym czynnikiem współdziałającym z architekturą było światło, wprowadzone do wnętrza jako element kompozycyjny. ( okna umieszczone w bębnie kopuły optycznie zmniejszają jej ciężar.) Kościoły bizantyjskie na zewnątrz surowe i proste oszałamiają bogactwem dekoracji wnętrza. W architekturze bizantyjskiej rozwija się typ kościoła centralnego - na planie krzyża greckiego ( np. kościół Św. Marka w Wenecji, świątynie na terenie Rusi i w krajach bałkańskich).
Kościół San Vitale w Rawennie założony jest na planie ośmioboku krytego kopułą. Wnętrze bardzo bogato zdobione mozaikami. Podobnie bogata dekorację ma mauzoleum Galii Placydii w Rawennie. Galii Placydii".

11. PRZYKŁADY ARCH BIZANTYJSKIEJ ?
1. ?HAGIA SOPHIA?- madrości bożej, bazylika kopułowa, łaczy założenie centralne z cechami budowli podłużnej, realizuje zalozenie 4-boczne z podzieleniem na 3 nawy, kopuły i pól kopuly robia wrażenie wielkości. 2. ?SAN VITALE?- Rawena- na planie ośmiokąta, wkolo absydy znajduja się 2 kaplice, duza nawa głowna dla wiernych. ORNAMENTYKA- mało dekoracji zew. Duzo wewnątrz, na podłodze marmury, typoe zdobiennictwo, moziki, freski ? sceny ze ST. San viatara, cesarza Justyniana, i ikonografia!

12. PERGAMIN ST. GALLEN ? 820 R. 1. zachowany do dziś plan klasztoru- jedyny plan architektonicznyz tego okresu, najporawdopodbniej nigdy nie był zrealizowany, został sporzadzonu w opraciu o rozkład rzymsko ? bryt. Obozy wojskowego., zainspirowany domem rzymskim. Jego wyjątkowość potwierdza fakt, iż był on jak miasto idealne, wzrocowy, samowytraczalny, w jego obrebie znajdowały się klasztory, pomieszczenia gpsodarcze, szpitale, wzytsko.

13. CARCASSONE I BRUGIA- C- Francja, 3500 lat pne.najdoskonalszy przykład miasta obronnego , do ktoregoprowadza 2 drogi, miasto dolne jest silnie umocnione, centralnie polzozny jest rynek, wsytepuje siec ulic. Lepsze warunki obronne niż brugia
B- ( Belgia)- miasto jakby przetykane kanałami, układające się w dziwny wzor, wzdłuż waskich kanalaow stoja daomy, cale misatootoczone jest fosa i murem. Iw. Pne powstaje fortyfikacja
1128 uzyskanie praw miejskich rozbudowa miasta, wieksza siła handlowa, wyzej rozwinięte miasto( poz ezgeledem handlu i floty)


14. NOWOGRÓD WIELKI kolebka państwowości Rosji, do XV w. tworzyło ośrodek samodzielnego księstwa, miasto dzieliła rzeka. Miasto to typowe miasto warowne.

15. MIASTA WAROWNE
CARCASSONE- najdoskonalszy przykład miasta obronnego, prowadza do niego 2 drogi głowne aiec ulic,silnie umocnione jest miasto dolne, centralnie położony rynekDUBROWNIK- miasto współpracujące, rozwija się na wyspie, pozniej połaczaono je z ląsem(poprzez zasypanie askiego przesmyku)NOWOGRÓD WIELKI- kolebka panstowowsci Rosji, do XVw tworzylo ośrodek samodzielnego księstwa, miastao dzielila rzeka BRUGIA- miasto jakby przetykane kanałami, układające się w dziwny wzor, wzdłuż waskich kanalaow stoja daomy, cale miasto otoczone jest fosa i murem. ( jak wszystkie)

16. GOTYK ? powstał ok. 1120r. w Paryżu, nastepnie stopniowo był przejmowanu (Anglia Niemcy). Arch. Chartka. Się ogromna bryłowatością, i strzlistościa. Wieksze nawy główne, coraz wyższe katedry, wysokie strzeliste wieze, kształt wysmuklony, sklepienia krzyzopwo zebrowe, ROZETY, sciana ma być podpora a obronna. Nie ma kolumn, a filar tyo jedynie dekoracja. Chartka, okna- biforium, triforium.

17. ZAMOSC- idealne miasto renesansu. Zamoyski powirzyl zadanie zaprojektowaniamiasta idealnego włsoekiemu arcgitek. ? BERNARDO MORANDO. Miasto miało w sobie wszystkie funkcje- użytkowe, obronne, reprezentatywne., handlowe, kulturowe o renesansowej kompozycji urbanistyczne. 1. na planie prostokąta wpisanego w pięciobok., rezydencja polaczona z miastem,ale rownozczesnie od niego odsunieta., osrdkiem centralnym był rynek 100na 100 ? idealne proporcje, przy każdej pierzei kamienice, regularna zabudowa przewidziala stworzenie roznych wielkości dzialek, polaczenie dyscypliny ze swoboda czyni to miasto uniklanym.


18. KONCEPCJE MIASTA RENESANSU ?
jest to racjonalnie przemuys;lane miasto o różnorakich funkcjach, miasto regularne, często pokrywając esie z koncepcja witruwiusza, polozenie na ronienie blisko szlaku komunikacyjnego, przedzielenie odpowiednum grupom dane miejsce w miescie.
1. T. CAMPANELLI ? MIASTO SŁOŃCA? ?w centrum jest światynia, ulice jak kregi , pierścienie wokół świątyni, odzwierciedlaja układ słoneczny. 1. L. DA VINCI- ?MIASTO NADRZECZNE.? ? podzielone na 2 rtowne czesci, komunikacja jest kanał przykazdym domu) MIASTO DWUPOZIOMOWE?- bezkolizyjny system ulic w układzie wielopoziomywm 3. VINENCO SAMOZZI- jemu przypisuje się ost , podsumowaie dorobku kultury urbanistycznej renesansu, wprowazil termin ? rezerwy terenu?(kleski, epidemie) oraz zieleni w planie miast, jedyny wyznaczyl miejsce na oddzielny plac, znajdujący siepo 2 stronie rzeki. 4. ANTONIO FILARETE- twórca miasta idealnego sforzindy- projekt zakładal opisanie planu miasta na kształcie gwiazdy ośmioramiennej, dzielil spolecznestwo na 3 warstwu społeczne- 1 szlachta, 2. rzemieślnicy 3. biedota. ? wprowadza zasade 3placu, 1 plac największy, 2 plac kucpwo, 2 plac handlowy.

19 PALLADIANIZM ? styl w architekturze zapoczątkowany przez andrea Palladio- BUDOWLE cechuje: - konskwntonosc układow konstrukcyjnych, umiarkowanie w dekoracji, stosowanie wielkiego porządku obejmującego cała wysokość budynku, czystość logika konstrukcji. Sformuowal w formie traktatu i stosowal zasady organizacji i projektowania przestrzeni rezdycenjonalnej , wzorowal się na antyku. PALLADIANIZM- Ingo jones, PODCZAS PODROZY POZNAL ARCHITEKTURY PALLADIEGO i wprowadzil ja do proektow swoich siedzib dla arystokracji. Charakteryzowaly się uzcyeim roznego rodzaju cegieł, klasyczna srodkowa czesc fasady, z trójkątnym przyczółkiem NEOPALLADIANIZM to druga faza tego nurtu. Przedstawiciele ? campbell, gibbs, kent, budowali siedziby wiejskie w stylu gregoriańskim.

20. filipo brunelleshi, andrea Pallado, michal aniol
1. filipo ? architect, rzezbiarz, inzynier, zlotnik. W swej pracy czerpal z technik starozytnyc rzymian, jako pierwszy zastosowal na szerokoa skale formy antyczne, opracowal zasady perspektywy linearnej. Zasłynął z budowy kopuły florenckiej katedry santa Maria del fiore. Wsokosc od posadzki do jej klucza wynosila 55m, co sprawilo znaczne trudności techniczne, wymylsil sposób jej budowy bez drogich rusztowan. Zaprojektowa kopułe zebrowa.
2. andrea Pallado- glowna zasada jego tworzczosci to scisle powiazanie proporcji w kompozycji poszczególnych elementow budowli, a jej proporcjami jakos całości. Doskonale rozwiązanie funkcjonalne, czystość, logika konstrukcji. Projektowal przestrzenie rezydencjonalne. Basilica a vinceza ? obudowa bazyliki krużgankami, przykrycie hali ogromna drewniana kolebka o konstrukcji zbliżonej do opdwroconego kadłuba fregaty.
3. michal aniol ? wrowadzil nowe sposoby wykorzystania roznytch elementow ozdobnych, uzyskując nieznane wczesniej efekty. ? kaplica medyceuszy- przeważył proporcje okien, pilastry bez głowic, wprowadzil owal jako podstawe ukształtowania kapitelu. Uzyl 2 zabiegow optycznych by powiększyć złudnie wnetrze. *ksztal trapezu * wypietrzenie owaluposadzki ku pomnikowi marka Aureliusza, przedłużenie placu w kier. Płd O opadajacemonumentalne schody.

21. KOŚCIÓŁ GESU II- projekt: GIACOMO DELLA PORTA i JACOBO BAROZZI I DA VIGNOLA na zamowienie zakonu jezuitow. Budowla powstawala od 1568 do 1584.. wnetrze świątyni nawiązywało do wzorcow grekich i renesansowych. Nowością był transept pozorny ( krótszy niż w gotyku, płytsze prezbiterium, zredukowanie naw bocznych do kaplic, zredukowanie ekranow dzielących prezbiterium i nawe glowna, plan jedynie nawiazuje do krzyza łacińskiego, budowla robic wrazenie ozdobnej i wyrafinowane, stanowi zapowiedz baroku.

22. RENESANS A BAROK
RENESANS Sytuacja polityczna
Renesans - ?złoty wiek?- długotrwała koniunktura ekonomiczna stwarzała solidne i trwałe podstawy dobrobytu i stabilizacji
- zapewnienie bogatej szlachcie nie tylko rosnących dochodów, ale i czegoś więcej: poczucie bezpieczeństwa i niezmienności porządku świata - czas humanizmu i reformacji Barok- osłabienie państwa za panowania dynastii Wettingów i stworzenie nieustannej sytuacji zagrożenia niepodległości - wzmocnienie pozycji rywalizujących ze sobą rodów magnackich, których działalność wymykała się spod kontroli- sejm nie może pełnić funkcji regulatora konfliktów sił, gdyż jego działalność paraliżowała zasada liberum veto - czasy kontrreformacji
Renesans- zamiłowanie do harmonii, spokoju, statyczności, jasności konstrukcji, osiąganie piękna poprzez zastosowanie określonych miar i proporcji, wzorowanie się na antyku
- tematyka i motywy mitologiczne współistniały z chrześcijańskimi- bogata ornamentyka nie zaciemnia klarowności bryły - zainteresowanie wybitną jednostką ludzką, jej indywidualnymi cechami, zasada złotego środka - odkrycie światłocienia, perspektywa Barok - zamiłowanie do wyjaskrawiania kontrastów efektów świetlnych, ekspresywnych gestów (rozpacz, ból, gniew, ekstaza)- w krajach katolickich dominowała tematyka religijna: mistyczno - symboliczna
- bardzo bogate dekoracje, sztuczność, przepych- sztuka na usługach kościoła, mnożenie się budowli sakralnych w typie tzw. baroku jezuickiego, dążenie do ukazania potęgi i nieograniczonej wielkości misterium

23. BAROKOWA PRZEB, RZYMU I PARYZA
RZYM- wszystkie prace wprowadzono przez sylwestra V. przez miasto przebiegalay 3 glowne ulice, powstawaly szeregi placow ( plazma del topolo, del Stegno), stosowano optyczne efekty by zwieksztc plac przed bazylika sw piotra. Papież Paweł V doprowadził do miasta wodę odbudowanymi akweduktami. Na placach i dziedzińcach pojawiły się wolnostojące lub przyścienne fontanny, których oprawa architektoniczna i rzeźbiarska stanowiła ważny element dekoracyjny. Wiele z nich było dziełem Lorenzo Berniniego. PARYZ- przebudowa za czasow ludwika XIV ? przede wsyztskim wersal, tereny płacowo parkowe. Ulice zbiegaly się promieniście ku pałacowi, po jednej stronie ogrody , po drugiej stronie miasto dworskie. Paryż znacznie się powiększył. Król usunął stare mury miejskie i na ich miejscu zbudował szerokie bulwary. Równocześnie powstawały rozległe parki i słynne paryskie place. Rozbudowano Luwr, a na potrzeby dworu kształcono artystów w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz Akademii Architektury.

24. WIELKIE REZYDENCJE BAROKOWE-
1. PAŁAC W Wilanowie- znajdujący się w warszawskim Wilanowie. Wzniesiony w latach 1677-1696 dla króla Jana III Sobieskiego według projektu Augustyna Locciego i rozbudowany (skrzydła boczne) przez kolejnych właścicieli Wilanowa. Na jego wyjątkową wartość składa się oryginalna architektura - efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowlaną oraz zachowany wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.2. PAŁAC Krasińskich - Pałac Rzeczypospolitej) ?zbudowany w latach 1677-1695 dla wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego wg planów Tylmana z Gameren. Oś główną budynku podkreśla ryzalit z trójkątnym tympanonem zwieńczonym rzeźbami gdańskiego rzeźbiarza Andreasa Schltera. Elewacja od strony ogrodu została rozwiązana podobnie. Oba tympanony nawiązują do dziejów rzymian walczacyhc z galami.
3. WERSAL - ostał wzniesiony na polecenie Ludwika XIII w małej wiosce na południowy zachód od Paryża (Wersal). Początkowo miał on pełnić rolę pałacu myśliwskiego. Za panowania Ludwika XIV zaczęła się jego rozbudowa, która zakończyła się w 1690 r. Prace nadzorowali Louis Le Vau, Jules Hardouin-Mansart i Andr Le Ntre, Pałac w Wersalu to jedna z najznakomitszych budowli klasycyzmu barokowego, która była inspiracją dla architektów i artystów późniejszych lat. Przed pałacem znajduje się obszerny, półkolisty plac (Place d`Armes). Ponadto budowla ta posiada trzy dziedzińceNajsłynniejsza i najpiękniejsza wśród pałacowych fasad ma 560 m długości i wychodzi na przepięknie rozplanowany ogród..Pałac składa się z dwóch kondygnacji, dolnej zakończonej łukami i górnej z pasem filarów, pilastrów i wysokich okien. Całość wieńczy balustradowa attyka, w której znajdowały się mieszkania członków ogromnego dworu królewskiego.