Hałda fosfogipsu w Wiślince - Seminarium - Zarządzanie środowiskowe - fosfogipsy

Spis treści

1) Wstęp ????????????????????????????????????.2
2) Informacje ogólne o składowisku ??????????......................2
3) Charakterystyka fosfogipsu ????????????.........................3
4) Oddziaływanie hałdy na środowisko i życie ludzkie??.................4
a) Wpływ składowiska odpadów na wody podziemne?..............4
b) Wpływ składowiska na wody powierzchniowe??????????.5
c) Wpływ składowiska na powietrze?????????????????..6
d) Wpływ składowiska na glebę????????????????????.7
5) Substancje szkodliwe dla zdrowia ludzi występujące na składowisku fosfogipsu w Wiślince???????????????????..8
6) Hałda cichym zabójcą?............................................................9
7) Co dalej?- czyli jak zmniejszyć negatywne skutki oddziaływania składowiska fosfogipsów????????????????????????????????.11
a) Ochrona wód powierzchniowych????????????????...11
b) Ochrona wód gruntowych?????????????????????.11
c) Uzdatniane odpadowego fosfogipsu metodą ?CLM??????...12
d) Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu ??????................13
e) Zastosowanie fosfogipsu w rolnictwie ??????????????14
8) Podsumowanie i wnioski?????????????????????????14
9) Bibliografia ????????????????????????????????.16

1) Wstęp

Niewielka wieś położona w powiecie gdańskim, sąsiadująca bezpośrednio z obszarami chronionego krajobrazu wyspy Sobieszewskiej i Żuław Gdańskich, określana jest przez lokalną społeczność jako ?cichy zabójca?. Mowa o Wiślance, a dokładniej toksycznej hałdzie, Gdańskich Zakładów Nawozów Fosforowych, ulokowanej na jej obszarze. Kolejne ekspertyzy jasno wskazują na negatywne oddziaływanie składowiska fosfogipsów na zdrowie ludzi i zwierząt jednak od 35 lat hałda wciąż funkcjonuje.

2) Informacje ogólne o składowisku

Hałd fosfogipsu zlokalizowana jest na depresyjnym terenie Żuław
Gdańskich w granicach administracyjnych gminy Pruszcz Gdański, w sąsiedztwie wsi
Wiślinka. Teren wykorzystywany do budowy hałdy stanowi dawne wyrobisko gliny,
nieczynnej od ponad 30 lat cegielni. W jego bezpośrednim otoczeniu znajdują się
w odległości ok. 50 m od północnej i północno-wschodniej skarpy rzeka Martwa Wisła, od
strony wschodniej, południowej i zachodniej ? grunty rolne.[1]

Rysunek 1. Hałda fosfogipsu w Wiślince [7]

Fosfogips dostarczany jest na składowisko Gdańskich Zakładów Nawozów
Fosforowych: GZNF ?Fosfory?, których historia rozpoczęła się w 1912 roku. W wyniku
działań wojennych zakład został prawie całkowicie zniszczony, ale w pierwotnym kształcie
został odbudowany w 1947 r. W oparciu o amerykańską licencję rozpoczęto wtedy produkcję
superfosfatu potrójnego granulowanego. [2]
Składowisko zlokalizowana jest na powierzchni 36 ha, z czego pod samą hałdę wydzielono 26 ha. Fosfogipsem zasypano wyrobisko po wybraniu gliny do głębokości 9 m., czyli poniżej poziomu dna Martwej Wisły. Powierzchnia oddziaływania hałdy niezabezpieczonej od spodu to 26ha. Przez okres 36 lat na hałdzie wg danych GZNF zgromadzono ok. 16 milionów ton fosfogipsów, nie są to dane dokładne, ponieważ brakuje dokładnych danych z okresu lat siedemdziesiątych. Rocznie na hałdzie składowano w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ponad 600 tys. ton fosfogipsu, ilości te ograniczono w latach dziewięćdziesiątych do 200 ? 300 tys. ton. Obecnie ok. 200 tys. ton. Składowisko osiągnęło oficjalnie wysokość 41 m wg innych pomiarów 46 m. Teoretycznie zakładając, że hałdę przemieszczamy w inne miejsce potrzeba by do tego ok. 10000 składów pociągów towarowych. Ciężar objętościowy fosfogipsu waha się od 714 ? 1785 kG/m3, czyli nacisk na 1m2 podłoża może się wahać od 36 ? 90 ton. Poddaję to pod rozwagę ekspertów, czy taki nacisk może spowodować przemieszczenie lub zmiany w niestabilnym podłożu pod hałdą. [3]
Od 1999 r. zakład rekultywuje składowisko w oparciu o metodę opracowaną przez PU ?OIKOS? Sp. z o.o. z Gdańska, wykorzystując mieszaniny wody, nasion traw i osadów
ściekowych z oczyszczalni ?Wschód?.[1]

Rysunek 2. Hałdy wraz z siecią kanałów, przepompownią i
zbiornikiem retencyjnym [5]

3) Charakterystyka fosfogipsu

Fosfogips jest materiałem odpadowym procesu produkcji kwasu fosforowego w przemyśle nawozów sztucznych. Głównym składnikiem fosfogipsu jest dwuwodny siarczan (VI) wapnia powstający w reakcji kwasu siarkowego z fosforytami lub apatytami. Na każdą tonę wytworzonego kwasu fosforowego przypada około 5 ton fosfogipsu. Przemysłowe wykorzystanie produktu odpadowego ? fosfogipsu, jest prawnie ograniczone przez rządowe agencje ochrony środowiska, przede wszystkim ze względu na występowanie w odpadach takich nieczystości, jak radionuklidy. Z tego tez wzglądu fosfogips gromadzony jest na składowiskach w zakładach przetwarzających fosforyty, a te powszechnie zwane "hałdami gipsu" są jedynie monitorowane w obawie przed wystąpieniem skażenia wód gruntowych i powietrza. Każde wykorzystanie fosfogipsu musi być zgłoszone do krajowych agencji rządowych, które wydają stosowne pozwolenia. Dotyczy to zarówno wykorzystania fosfogipsu w rolnictwie jak i w innych dziedzinach gospodarki.[4]

Rysunek 3. Producenci fosforytów na świecie. [4]
Tabela 1. Ogólna charakterystyka fosfogipsu [3]
Postać sól krystaliczna
Barwa biało szara
Wilgoć [% m/m] 20-30
pH min. 2,6
CaSO4?2H2O [%] 94-96
Ca3(PO4)2 [%] 1-3
CaF2 [%] 1-3
SiO2 [%] 0,5-5
P2O5 całkowite [%] 0,6-2
P2O5 rozpuszczalne [%] 0,1-1
Fe2O3 [%] 0,03-0,2
Al2O3 [%] 0,05 -0,2

W 1999 roku w laboratorium Zakładu Chemii dla Rolnictwa Instytutu Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych PolitechnikiWrocławskiej określiło skład chemiczny fosfogipsów produkcji GZNF ?Fosfory?w Gdańsku. Fosfogips zawiera oprócz CaSO4 2H2O, fosforanów, fluoru ogólnego (gł. CaF2) i fluorków rozpuszczalnych w wodzie pierwiastki takie jak: Cd, Cr, Pb, Hg, As, B, Cu, Ca, F, Fe, Mg, Mn, Mo, Na, Ni, P, Al, Zn. Niektóre z tych substancji są szkodliwe dla zdrowia ludzi. Fosfogips zawiera ponadto rad -pierwiastek promieniotwórczy. [1]

4) Oddziaływanie hałdy na środowisko i życie ludzkie

a) Wpływ składowiska odpadów na wody podziemne.

Wody podziemne mogą bardzo łatwo ulec zanieczyszczeniu przez powstające na
składowisku odcieki, zwłaszcza na składowiskach źle zlokalizowanych i zabezpieczonych.
Zanieczyszczenie to może utrzymywać się przez wiele lat, a substancje toksyczne mogą być
pobierane przez rośliny lub migrować, powodując zanieczyszczenie zasobów wód
wykorzystywanych dla celów konsumpcyjnych. Zanieczyszczenie wód podziemnych przez składowisko zależy od:
? składu odpadów i ładunku zgromadzonych zanieczyszczeń;
? rozwiązań technicznych dla ujęcia odcieków;
? własności izolacyjnych podłoża - (wynikających z naturalnej struktury podłoża
i zastosowanych zabezpieczeń technicznych);
? zdolności środowiska do samooczyszczania.
Powstawanie zanieczyszczonych wód, które mogą migrować poza składowisko i skażać
wody podziemne stanowi najpoważniejszy problem, związany ze składowaniem odpadów.
Odcieki powstają w wyniku przenikania wody, pochodzącej głównie z opadów
atmosferycznych, i wymywanie z nich rozpuszczalnych substancji mineralnych.
Z punktu widzenia zagrożeń zdrowotnych zanieczyszczenia wód pochodzące
z składowisk odpadów mają szczególne znaczenie w rejonach, gdzie w terenach
sąsiadujących ze składowiskiem znajdują się czynne studnie [1].
Na terenie Żuław wody podziemne charakteryzują się wyższą niż w innych częściach Polski zawartością fluoru. Zjawisko to określa się często mianem ?anomalii żuławskiej?. Wartości spotykane na Żuławach wahają się w okolicach 1-2 mg/litr, przy normie dla wody pitnej 1,5 mg fluoru/litr wody. Zjawiskiem ?anomalii żuławskiej? Gdańskie Zakłady Nawozów Fosforowych tłumaczą zazwyczaj podwyższoną ilość tego pierwiastka w wodach gruntowych [5].

Miejscowość Stężenie fluoru (1952 r.) mg/litr Stężenie fluoru (2005 r.) mg/litr
Sobieszewo 2,2 2,6
Cedry Wielkie 2,3 4,4
Pruszcz Gdański 1,0 3,2
Nowy Dwór 1,4 5,1
Tabela 2. Wzrost stężenia fluoru w wodach podziemnych Żuław Wiślanych

Stężenie fluoru na Żuławach wzrosło na przestrzeni pół wieku przeciętnie o 250%, przy czym w ostatnim z badanych miejsc - o 360%. Z pewnością odpowiedzialność za skażenie wód podziemnych ponosi w znacznej mierze składowisko fosfogipsów w Wiślince.

b) Wpływ składowiska odpadów na wody powierzchniowe

Składowiska odpadów bez zabezpieczeń ograniczających infiltrację zanieczyszczeń mogą wpływać negatywnie na jakość wód powierzchniowych, jeśli są zlokalizowane w niewielkiej odległości od cieku. Szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt stanowi możliwość bezpośredniego kontaktu wód odciekowych i wód powierzchniowych. Oględziny rowów opaskowych, rowów melioracyjnych oraz zbiornika retencyjnego wód odciekowych, nie wykluczają możliwości przenikania odcieków do środowiska, zwłaszcza od strony Martwej Wisły oraz wskazują na możliwość przelewania się zbiornika na odcieki [1].

Rysunek 4. Szkic usytuowania hałdy względem Martwej Wisły. Linia
przerywana wskazuje 300m od hałdy [6].

c) Wpływ składowiska na powietrze

Wieloletnie badania powietrza prowadzone w obrębie składowiska fosfogipsów nie wykazały ponadnormatywnych wartości zanieczyszczeń poza strefą około 50 m od zarysu podnóża hałdy. Oznacza to, że na granicy 300-metrowej strefy ochronnej nie obserwuje się pylenia, co było przyczyną ograniczenia zakresu i częstotliwości badań zaproponowanego w ocenie oddziaływania na środowisko, wykonanej w 1998 roku.
Starsza część składowiska jest pokryta bujną szatą roślinną, co dodatkowo zapobiega rozmywaniu hałdy i zabezpiecza też przed erozją wietrzną powierzchni. Powierzchnia składowiska, nawet bez szaty roślinnej, wykazuje słabą podatność na erozyjne działanie wiatru ze względu na cementację depozytu. Pylenia hałdy fosfogipsów nie obserwuje się z uwagi na rekrystalizację siarczanu wapnia powodującą zestalenie się powierzchni fosfogipsów. Świadczy o tym brak pyłu na liściach roślin występujących na terenie składowiska i w jego otoczeniu, co wielokrotnie stwierdzały różne komisje pobierające materiał do badań laboratoryjnych w okresach wegetacji roślin. Pomiary zapylenia w rejonie hałdy nie wykazywały zagrożeń związanych z ewentualnym przekroczeniem dopuszczalnej emisji pyłów. Białe naloty na roślinach, niekiedy wskazywane przez gospodarzy mieszkających w sąsiedztwie, okazywały się mączniakiem prawdziwym, a więc chorobą roślin, której przyczyny nie wynikały z bliskości hałdy.
Wiatr może porywać cząstki fosfogipsów na wierzchowinie hałdy w warunkach, kiedy jego siła wzrośnie powyżej 4 - 5 oB, ale cząstki te opadają po kilkunastu-kilkudziesięciu metrach. Nie jest to pylenie w typowym tego słowa znaczeniu, kiedy to drobny pył osiada na roślinności i wszystkich obiektach. Sytuacja taka może mieć miejsce u wylotu taśmociągu w suchym i ciepłym powietrzu dla świeżych odpadów, których wilgotność spada poniżej 20 %, i które nie zdążyły jeszcze przekrystalizować i skonsolidować się. Warstewka ziaren fosfogipsów przesuwana przez wiatr jest bardzo cienka (rzędu 1 cm) i pozostaje w obrębie wierzchowiny hałdy[6].

d) Wpływ składowiska na glebę

Zanieczyszczenie gleb związane ze składowaniem odpadów może być wynikiem
migracji zanieczyszczeń ze składowiska do wód oraz, w mniejszym stopniu, zanieczyszczeń
transportowanych drogą powietrzną. Gleby wokół składowisk mogą być ponadto, ze względu
na specyfikę składowanych odpadów, skażone szkodliwymi substancjami chemicznymi, w tym metalami ciężkimi. Bardzo wysokie stężenia niektórych substancji, np. metali ciężkich
spotykane w glebie w pobliżu składowisk są prawdopodobnie wynikiem niekontrolowanego
mieszania się gleb z odpadami bez wyraźnego wydzielenia granicy składowiska.
Chemiczne zanieczyszczenie gleb, głównie metalami ciężkimi ma istotne znaczenie z punktu widzenia zdrowotnego ze względu na możliwość produkowania żywności
o nieodpowiedniej jakości. Skażona gleba może też być źródłem zanieczyszczenia wód
podziemnych (przez wymywanie substancji z gleby) oraz wód powierzchniowych (przez
spływy powierzchniowe).
Badanie nad właściwościami gleb w rejonie Wiślinki zostały przeprowadzone
i opublikowane w 1995r. przez Instytut Uprawy i nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.
Od 1998?2004 r. badania nadzorowała Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gdańsku.
Oceniono, że gleby są korzystne z rolniczego punktu widzenia. Wykazują odczyn lekko kwaśny lub obojętny. Zasobność gleb w podstawowe składniki pokarmowe (P2O5 i K2O), jest zróżnicowana. W strefie ochronnej składowiska występuje zubożenie gleb w składniki pokarmowe, co świadczy o braku nawożenia fosforowo-potasowego. W punktach poza strefą ochronną gdzie prowadzi się prawidłową gospodarkę rolną, występuje średnia
i wysoka zasobność w składniki pokarmowe. Bardzo wysoka zasobność w magnez we
wszystkich punktach z rejonu składowiska uwarunkowana jest składem i pochodzeniem gleb.
Oznaczony fluor w postaci jego formy przyswajalnej, pozwala ocenić poziom jego
występowania w pobranych próbkach gleby, jako charakterystyczny dla gleb z rejonów
w małym stopniu narażonych na zanieczyszczenia przemysłowe.
Badano stężenia zawartości pierwiastków śladowych w próbkach gleby takich jak: Cd, Cr, Pb, As, Cu, F, Fe, Mn, Ni, Hg, Zn. Przeprowadzone analizy wykazały, że stężenia
pierwiastków śladowych w analizowanych próbkach gleby oscylują w granicach wartości jakie stwierdza się w tego rodzaju glebach w Polsce. Nie występują w ilościach uznawanych za szkodliwe dla uprawianych roślin.

Rysunek 5. Hałda wraz z zaznaczonymi oddziaływaniami.

5) Substancje szkodliwe dla zdrowia ludzi występujące na składowisku fosfogipsu w Wiślince

W tabeli poniżej opisane zostały toksyczne substancje występujące na hałdzie, które są szkodliwe dla zdrowia ludzi..

Tabela 3. Skutki zdrowotne substancji znajdujących się na składowisku fosfogipsów [1].
Substancja Skutki zdrowotne
Toksyczne Rakotwórcze
Arsen Zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
Neuropatie obwodowe,
Choroby układu krążenia,
Anemia,
Przebarwienie i nadmierne rogowacenie skóry,
Schorzenia górnych dróg oddechowych. Rak skóry;
Nowotwory: pęcherza, nerek,
Płuc;
Działanie genotoksyczne i mutagenne
Bor Podrażnienie górnych dróg oddechowych;
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
Działanie neurotoksyczne;
Cynk Zaburzenia jelitowo-żołądkowe;
Bóle i zawroty głowy;
Spadek frakcji HDL cholesterolu;
Upośledzenie układu odpornościowego;
Zapalenie trzustki;
Chrom Podrażnienie górnych dróg oddechowych;
Astma (u osób uczulonych na Cr);
Choroba wrzodowa;
Uszkodzenie wątroby nerek;
Alergie skórne;
Bóle i zawroty głowy; Działanie mutagenne
Kobalt Zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
Przerost tarczycy;
Policytemia;
Miedź Zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
Anemia;
Molibden Deformacja kości;
Osteoporoza;
Podatność na próchnicę zębów;
Anemia;
Ograniczenie płodności;
Zaburzenia laktacji;
Nikiel Odczyny alergiczne Działanie teratogenne
Ołów Działanie neurotoksyczne;
Anemia;
Uszkodzenie nerek;
Zaburzenia czynności układu pokarmowego;

Tabela 3. c.d. Skutki zdrowotne substancji znajdujących się na składowisku fosfogipsów [1].
Substancja Skutki zdrowotne
Toksyczne Rakotwórcze
Fluorki Fluoroza kości;
Osteoporoza;
Przewapnienie kości;
Schorzenia górnych dróg oddechowych;
Kadm Uszkodzenia nerek, wątroby i trzustki;
Zmiany kostne- osteoporoza;
Zaburzenia układu oddechowego;
Rtęć Uszkodzenie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego;
Zaburzenia jelitowe;
Mangan Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego;
Uszkodzenie wątroby;
Choroba Basedowa;
Rad Nowotwory kości;

6) Hałda cichym zabójcą?

W latach 1991 - 2005 wykonano dwie znaczące ekspertyzy zdrowotne, których autorzy byli pracownikami Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu i Akademii Medycznej. Obydwie jednoznacznie stwierdzają, że hałda wywiera negatywny wpływ na środowisko, a także przyczynia się do wzrostu zachorowalności mieszkańców okolicznych miejscowości na fluorozę i choroby nowotworowe. Według Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnik umieralności na nowotwory w gminie Pruszcz Gdański, na terenie której znajduje się hałda, wynosi ponad 300 zgonów na 100 tysięcy mieszkańców, a więc przewyższa o 50% i tak wysoką średnią wojewódzką, zaś o 300% - ogólnopolską. W latach 1970 - 1995 zachorowalność na nowotwory w Wiślince wzrosła z 11 do 43% populacji. Obszar zwiększonej umieralności pokrywa się z obszarem skażenia wód gruntowych fluorem [1,5].

Rysunek 6. Umieralność na nowotwory w woj. Pomorskim [5]

Wśród mieszkańców Wiślinki i sąsiednich miejscowości lekarze obserwują podwyższoną częstotliwość zachorowań nie tylko na nowotwory. Bardzo częste są także przypadki astmy, alergii, infekcji skórnych, nieżytu dróg oddechowych, a także fluoroza zębów i choroby układu kostnego o charakterze osteoporozy. Bardzo często obserwowane są uszkodzenia lub złamania, spowodowane niską twardością kości [7,8].
Szefostwo gdańskich Fosforów w Wiślince twierdzi, że hałda fosfogipsów nie zagraża ludziom. ? To nieprawda, hałda to ekologiczna bomba. W hałdzie znajduje się uran oraz inne promieniotwórcze pierwiastki ? stront i tor. Fosfogipsy są jednym z głównych czynników rakotwórczych w województwie pomorskim. ? twierdzi dr inż. Danuta Trokowicz, była pracownica Państwowego Instytutu Geologicznego w Gdańsku, która w latach 80. badała hałdę [7].

Wykres 1. Liczba zachorowań na nowotwory w
woj. Pomorskim [5]

Związki fluoru są niebezpieczne dla kobiet w ciąży i ich dzieci, gdyż przenikają przez łożysko, przedostając się do organizmu płodu. Badania prowadzone w rejonach dużej koncentracji tego pierwiastka, wskazują na podwyższony wskaźnik poronień i martwych urodzeń wskutek zaburzenia rozwoju płodu przez związki fluoru.
Tymczasem na terenie Gdańska obserwuje się wzrastający systematycznie w ostatnich latach wskaźnik umieralności okołoporodowej, który w okresie 2000 ? 2004 zwiększył się z 8,5 do 18 promili. W skali całego województwa obserwuje się wolniejszy, ale również wzrost ? z 8,6 do 10,6 promila w tym samym okresie. Średnia ogólnopolska w tym okresie wahała się w okolicach 9,7 promila [5].

Wykres 2. Umieralność okołoporodowa w woj. Pomorskim [5].

7) Co dalej?- czyli jak zmniejszyć negatywne skutki oddziaływania składowiska fosfogipsów

a) Ochrona wód powierzchniowych

Aby zahamować przecieki zanieczyszczonej wody konieczne jest utrzymywanie takiego jej poziomu w zewnętrznym rowie opaskowym, aby był on niższy niż w okolicznych kanałach melioracyjnych. Odwróci to kierunek spływu wód i zapobiegnie niekontrolowanym przeciekom z rowu na teren Żuław. Aby uniknąć przepełnienia rowów opaskowych, konieczne jest ponowne uruchomienie nieczynnej obecnie przepompowni, która tłoczyć będzie wodę do rowu wewnętrznego. Stamtąd musi być ona kierowana do oczyszczalni ścieków i ? po uzdatnieniu ? do Martwej Wisły.

b) Ochrona wód gruntowych

Aby ochronić miejscowości otaczające hałdę przed spływającymi w ich stronę zanieczyszczonymi wodami gruntowymi, konieczne jest stworzenie ?bariery? zatrzymującej przepływ. W procesach rekultywacji składowisk odpadów alternatywnie stosowane są dwa rodzaje takich ?barier? .
? ściana wykonana z nieprzepuszczającego wody materiału ? gliny lub iłu ? wkopana w grunt na głębokość kilkudziesięciu metrów, otaczająca składowisko i zatrzymująca przepływ zanieczyszczonych wód podziemnych; bariery tego typu wykonane były w rejonie wyrobiska kopalni siarki w Machowie, gdzie sięgały głębokością 40 m pod powierzchnię terenu,
? otaczający składowisko pierścień studni, wierconych w odstępach kilkudziesięciu metrów, o głębokości 20-30 m każda. Wody gruntowe, zanieczyszczone odciekami z hałdy, zamiast przemieszczać się w stronę osiedli, będą zbierane przez studnie i usuwane do systemu rowów opaskowych, a stamtąd ? do oczyszczalni ścieków.
Aby zapobiec wyciekom zanieczyszczonych wód, konieczne jest więc wykonanie studni, uszczelnienie i udrożnienie systemu rowów opaskowych i uruchomienie przepompowni oraz oczyszczalni ścieków. Tylko wtedy wody odciekowe z hałdy będą mogły, po uprzednim oczyszczeniu, trafiać do Martwej Wisły, nie stanowiąc dla niej zagrożenia [5].

Rysunek 3. Stan przed i po rekultywacji [5]

Opisany system musi działać w sposób ciągły. W otoczeniu składowiska musi być również prowadzony regularny monitoring zawartości fluoru w wodzie.

c) Uzdatnianie odpadowego fosfogipsu metodą ?CLM?

Prowadzone przez Polskich naukowców (twórców patentu) od 1991 roku badania nad odpadowym fosfogipsem doprowadziły do wynalezienia całkowicie nieszkodliwej dla środowiska metody jego uzdatniania. Uzdatniony powyższą metodą fosfogips posiada pH min. 6, 5 , jest więc całkowicie obojętny i nieagresywny przy wilgotności mniejszej od 1 %. Metoda uzdatniania fosfogipsu metodą CLM wraz z wytwarzaniem mas CLM zgłoszona do Urzędu Patentowego RP w Warszawie uzyskała w 1997 roku patent z ważnością od dnia zgłoszenia tzn. od dnia 25 VI 1993 roku.
Omawiana metoda uzdatniania odpadowego fosfogipsu metodą CLM zdobyła m. in. :
? złoty medal na Światowej Wystawie Wynalazków i Technologii ?Eureka 95? w Brukseli
? złoty medal na Światowej Wystawie Wynalazków i Technologii ?JENA - 95?w Norymberdze
? złoty medal na Światowym Salonie Wynalazków i Technologii ?Geneve ? 96? w Genewie
? I Nagrodę Ministra Ochrony Środowiska , Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Prezesa Funduszu Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej w I Wielkim Konkursie
W roku 1995 rozpoczęto realizację ciągu technologicznego uzdatniania odpadowego fosfogipsu na skalę mikroprzemysłową. Uzyskany uzdatniony fosfogips pozwolił na przeprowadzenie badań nad zastosowaniem uzdatnionego fosfogipsu w szeregu gałęziach gospodarki rozpoczynając zupełnie nowy , nie możliwy przed tym do przewidzenia etap możliwości jego wykorzystania i zastosowania. Warunkiem rozpoczęcia produkcji uzdatnionego fosfogipsu było uzyskanie pozytywnej opinii rzeczoznawców Ministerstwa Ochrony Środowiska. Wykonana w styczniu 1997 roku przez w/w rzeczoznawców kompleksowa ocena oddziaływania na środowisko jednoznacznie potwierdziła całkowitą nieszkodliwość i nieuciążliwość dla środowiska naturalnego procesu uzdatniania fosfogipsu i samego uzdatnionego fosfogipsu [10].
d) Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu

? Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu jako wypełniacza do produkcji samopoziomujących mas posadzkowych CLM. Uzyskano atest Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie. Wg pracy naukowo ? badawczej Instytutu Techniki Budowlanej wszystkie parametry wytrzymałościowe masy CLM są min. o 40% wyższe od innych mas dopuszczonych do dystrybucji na rynku polskim np. :
wytrzymałość na rozciąganie mas CLM = 20 Mpa
- ? - Peran STB-7 ( Szwecja ) = 14 Mpa
-?- Sikafloor 260 ( Niemcy ) = 13 Mpa

wytrzymałość na ściskanie mas CLM = 87, 5 Mpa
- ? - Peran = 54, 8 Mpa
- ? - Sikafloor = 52, 2 Mpa

przy b. dużej odporności chemicznej ( masy CLM są praktycznie tylko nieodporne na oddziaływanie fenolu ) i niższych kosztach produkcji
? Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu jako wypełniacza do produkcji mas ochronnych (farb antykorozyjnych). Uzyskano atest Instytutu Techniki Budowlanej
? Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu jako wypełniacza do produkcji polipropylenu .Z badań przeprowadzonych w Instytucie Chemii Nieorganicznej w Warszawie potwierdzonych próbami przemysłowymi m. in. w Petrochemii w Płocku wynika , że dodając do polipropylenu jako modyfikator uzdatniony fosfogips zamiast importowanego ( z Finlandii ) talku uzyskujemy znaczna poprawę właściwości mechanicznych i tak np.:
moduł przy zginaniu wzrasta z 1 420 Mpa na 2 570 Mpa
moduł przy rozciąganiu wzrasta z 1 405 Mpa do 2 500 Mpa
dopuszczalne graniczne naprężenia zrywające wzrastają z 31, 0 Mpa do 40, 9 Mpa
? Zastosowanie uzdatnionego fosfogipsu jako wypełniacz do produkcji PCV
? Zaawansowane badania nad wykorzystaniem uzdatnionego fosfogipsu do stabilizacji gruntów pod budowę dróg.
( badania prowadzone w Instytucie Dróg i Mostów )
? Realna możliwość zastosowania uzdatnionego fosfogipsu jako materiału budowlanego o parametrach wyższych od gipsu [10].

e) Zastosowanie fosfogipsu w rolnictwie
Istnieją wielkie możliwości wykorzystania fosfogipsu do rekultywacji terenów oraz ulepszania kwasowości gleby. Inne możliwości zastosowania obejmują wykorzystanie wapnia i siarki zawartych w gipsie jako składników odżywczych w przypadku wielu upraw, głównie orzeszków ziemnych.
Gips naturalny występuje w wielu miejscach na kuli ziemskiej, jednak gipsy będące produktami ubocznymi, w tym fosfogips, stają się coraz bardziej dostępne i wykorzystywane, np. jako środek do rekultywacji gruntów skażonych przez sód (tzw. gruntów sodowych). Grunty sodowe występują naturalnie, mogą również być wynikiem irygacji terenów suchych z wykorzystaniem wody zawierającej sód. Wzrost ilości sodu w glebie powoduje rozpraszanie i mobilność gliny, która w takim przypadku powoduje zbicie gleby. Zastosowanie gipsu powoduje zwiększenie ilości elektrolitu potrzebnego do kłaczkowania gliny i w rezultacie nie wypłukiwania jej z podglebia.
W zastosowaniach rolniczych fosfogips zachowuje się w sposób bardzo podobny do innych materiałów gipsowych. W przypadkach, gdy zastosowanie wymaga wysiewania gipsu na powierzchnię, fosfogips ma przewagę nad innymi rodzajami gipsu ze względu na szybsze rozpuszczanie w wodzie.
Agencje rządowe odpowiedzialne za ochronę środowiska zakazały stosowania fosfogipsów pochodzących z niektórych wyrobisk. Generalnie jednak, najnowsze badania poziomu radioaktywności fosfogipsu nie wykazują istnienia zagrożenia promieniotwórczego w przypadku stosowania go w rolnictwie [4].

8) Podsumowanie i wnioski
Na hałdzie w Wiślince zgromadzono ok. 16 mln ton fosfogipsu - odpadu ubocznego w produkcji nawozów fosforowych. Hałda, której sypanie rozpoczęto pod koniec lat 60, nie spełnia dzisiejszych standardów ochrony środowiska, a zanieczyszczona związkami fosforu deszczówka regularnie zatruwa wody podziemne i Martwą Wisłę. To uniemożliwia dalszą eksploatację składowiska. Od kwietnia gromadzenie odpadów jest wstrzymane [9].
Liczne ekspertyzy wykazały, iż toksyczne związki obecne na tym terenie, niekorzystnie wpływają na zdrowie ludzi, których zachorowalność na nowotwory znacznie przekracza średnią liczbę zachorowalności w Polsce. Składowisko negatywnie wpływa również na lokalne środowisko. Ankieta przeprowadzona przez portal internetowy www.trojmiasto.pl na 1245 respondentach, wskazuje, iż 75% badanych, uważa za największy problem ekologiczny Trójmiasta- ambaras związany z hałdą w Wiślince.
W mojej opinii należy jak najszybciej zaprzestać usuwaniu fosfogipsu na składowisko w Wiślince. Zabezpieczyć hałdę przed emisją do powietrza, wód gruntowych i podziemnych oraz rozpocząć rekultywacje tego terenu. Złożony na hałdzie fosfogips powinno poddać się uzdatnianiu metodą ?CLM?. Uzdatniony i nieszkodliwy fosfogips można wykorzystać w wymienionych powyżej przykładach zastosowania tego materiału..

Bibliografia
1) Ocena ryzyka zdrowotnego mieszkańców Wiślinki związanego z oddziaływaniem hałdy fosfogipsu, http://www.woj-pomorskie.pl/downloads/fosfogipsy_raport_IMPiZS.pdf, [dostęp: 12 listopad 2007].

2) Podajnik raka. Potwór z fosforu, http://gdansk-sobieszewo.mojeosiedle.pl/viewtopic.php?t=2623, [dostęp 12 listopad 2007].

3) Hałda fosfogipsów w Wiślince w liczbach, Ogólna charakterystyka fosfogipsu, http://fosfi.hostingrails.pl, [dostęp: 28 grudzień 2007].

4) Przemysłowe zastosowanie fosfogipsu, Naturalne i chemiczne surowce gipsowe, http://www.polskigips.pl [dostęp: 28 grudzień 2007].

5) Cichy zabójca, Cała prawda o Wiślince, http://www.greenpeace.org/poland/, [dostęp: 12 listopad 2007].
6) Ekspertyza określająca stopień spełniania standardów jakości środowiska w rejonie składowiska fosfogipsów w Wiślince, http://www.uw.gda.pl/biparch/plik4493.pdf?did=%201765, [dostęp: 28 grudzień 2007].
7) Greenpeace: hałda to cichy zabójca, http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/news/, [dostęp: 28 grudzień 2007].
8) Wiślinka. Czy fosfogipsy są szkodliwe?, http://gdansk.naszemiasto.pl/wydarzenia/, [dostęp: 12 listopad 2007].
9) Sensacyjne informacje o zdrowiu mieszkańców Wiślinki, http://miasta.gazeta.pl/trojmiasto/, [dostęp: 12 listopad 2007].

10) Uzdatnianie odpadowego fosfogipsu metodą ?CLM? i możliwość zastosowania uzdatnionego fosfogipsu w przemyśle, http://kalka:kicks-ass.org/metoda-clm.html, [dostęp: 12 listopad 2007].