Ochrona wybrzeży morskich

Ochrona wybrzeży morskich

Na wybrzeżach morskich mieszka ponad 60% ludności świata. Obszary te są intensywnie wykorzystywane przez przemysł, handel, rolnictwo, rybołówstwo i turystykę, a jednocześnie stanowią bardzo wrażliwe i wartościowe biotopy. Dla ochrony przyrody i możliwości rozwoju życia ludzkiego na tych terenach niezbędne jest wprowadzenie specjalnych środków w planowaniu i regulacjach prawnych: zintegrowanego zarządzania strefami wybrzeży. Obejmuje ono planowanie, regulacje prawne, koordynację i zarządzanie.

1. Ochrona biochemiczna i gospodarka leśna.

Plaża, która jest tworzona przez fale morskie, oprócz miejsca wypoczynkowego dla człowieka, spełnia także ważną rolę w ochronie brzegu. Ona wraz z płytszą częścią dna morskiego przyjmuje na siebie uderzenia fal morskich, amortyzując je, dzięki czemu, tereny znajdujące się za nią są bezpieczniejsze. Suchy piasek jest unoszony przez wiatr przez co tworzy wały wydmowe, które nie zabezpieczone i nie ustabilizowane, stwarzają niebezpieczeństwo ich uruchomienia. Ochrona biotechniczna polega na wykorzystaniu materiału pochodzenia organicznego do ustalania wydm, ich kształtowania, zakrzewiania i zalesiania. Szeroka plaża jest oddzielona od wydmy płotkiem z chrustu. Ochroną objęte są również siedliska przyrodnicze, takie jak:
- nadmorskie wydmy szare, Koelerion albascentis (jej piasek ma popielate zabarwienie, jest pokryta roślinnością (trawiaste kobierce, niewielkie krzewy i krzewinki);
- nadmorskie wydmy białe, Elymo-Amnophileteum (zwana również przednią; charakteryzuje się ona jasną barwą i znikoma roślinnością).

Ustalanie i umacnianie polega na zapobieganiu przenoszenia się piasku. Tak na przykład trawy z rodzaju Turzyce Carex L z charakterystycznymi czołgającymi się podziemnymi kłączami - pojawiają się najczęściej od południowej strony wydmy białej i są pierwszą organiczna przeszkodą poruszającego się za pomocą wiatru piasku. Sztucznym sposobem jest wprowadzanie Piaskownica zwyczajna (Ammophila arenaria), która dla swojego rozwoju potrzebuje regularnego zasypywania. W czasie suszy i upałów jej długie i wąskie liście zwijają się rurkowato. Niezbędnym zabiegiem ku powstrzymaniu wędrującego piasku jest umacnianie wydmy chrustem. Po napotkaniu przeszkody, piasek odkłada się . Tak wyłożona chrustem plaża w ciągu krótkiego czasu zostaje zasypana piaskiem, pojawiają się pierwsze gatunki traw i krzewów wprowadzanych sztucznie przez pracowników urzędów morskich.

Wydma szara, która zostanie już umocniona zostaje zalesiona drzewami odpornymi na panujące warunki środowiskowe m in. odmiany sosny górskiej (in. kosodrzewiny) Pinus mugo Turra (P. montana Mill) - Sosna górska odm. Hakowata, Sosna górska odm. niska, karłowata, Kosodrzewina; Sosna pospolita, sosna zwyczajna Pinus sylvestris L. dwuigłowa.

2. Ochrona hydrotechniczna.

Bardzo często okazuję się, że ochrona biochemiczna staje się niewystarczająca przy czym stale ubywa plaży, a zbocza wydmowe* lub klifowe** ulegają ciągłym zniszczeniom. Niedobory osadów uzupełnia się materiałem pochodzącym z pogłębiania torów wodnych w portach poprzez sztuczne zasilanie (refulację). Jest to metoda przyjazna środowisku i polega na dostarczaniu piasku na odcinki brzegu, w których go szczególnie brakuje. Do tego celu stosuje się rurociągi refulacyjne. Następnie formuje się plażę o ustalonej długości i szerokości.

W przypadkach szczególnych (miedzy innymi w Darłowie, Kołobrzegu, Mielnie, Jarosławcu i Ustce), gdy zawodzą inne metody ochrony brzegu, takie jak ochrona biotechniczna, a refulacja jest niewystarczająca, stosuje się metody ostateczne – hydrotechniczne:

a) Ostrogi brzegowe - drewniane palisady prostopadłe do brzegu, niekiedy podwójnych , z wypełnieniem z bloków kamiennych lub betonowych mylnie nazywanych falochronami. Ostrogi brzegowe mają za zadnie zatrzymywać piasek wleczony prze fale i w ten sposób zapobiegać rozmywaniu plaży bądź powodować jej przyrost. Umieszczone na drodze fal morskich powodują ich załamywanie i dlatego często w ich sąsiedztwie powstają zagłębienia w dnie, na co należy uważać w trakcie kąpieli!

b) Falochrony brzegowe – budowle równoległe do brzegu na głębokości wody rzędu kilku metrów. Przeważnie buduje je się w kilkudziesięciometrowych odcinkach z odstępami o podobnej wielkości. Zadaniem falochronu brzegowego jest osłonięcie fragmentu plaży i dodatkowo wywołanie dyfrakcji (załamania) fali wokół zakończeń budowli, co powoduje transport osadów ku środkowi osłanianego miejsca. Powstaje w ten sposób wybrzuszenie linii brzegowej, zwane tombolo.

c) Opaski brzegowe z narzutów kamiennych – budowle równoległe do brzegu, usytuowane u podnóża wydmy lub klifu, mające za zadanie radykalne zatrzymanie erozji morskiej. Podstawową i poważna wada opasek brzegowych jest niszczenie leżących na przedpolu plaż, będącego skutkiem erozyjnego działania fal odbitych od budowli.

d) Betonowe umocnienie (gwiazdobloki) - konstrukcja składająca się z betonowych elementów ułożonych jeden obok drugiego ma za zadanie rozbijać czoło fali. Jest to bardzo skuteczne metoda. Często używa się jej to zabezpieczania mierzei***. Bardzo podobna budowę i zadanie mają kosze szańcowe.

Oprócz wymienionych zapór istnieją również stalowe ścianki szczelne. Eksperymentalnie, w ramach poszukiwania nowych rozwiązań umocnień brzegu, zastosowano również umocnienia geotekstylne (Kołobrzeg i Unieście ) oraz z elementów typu "Waveblock" (Kołobrzeg). Skuteczność działania tych budowli w ochronie brzegu jest na etapie obserwacji i analiz.

3. Bałtycki System Obszarów Chronionych (BSPA)

Historia utworzenia rezerwatu morskiego rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy organizacja Bałtyckich Biologów Morza (Baltic Marine Biologists - BMB) oraz Światowa Organizacja Ochrony Przyrody (World Wide Fund for Nature - WWF) powołały Grupę Roboczą do opracowania Bałtyckiej Sieci Morskich Rezerwatów Morskich. W pracach grupy uczestniczyli naukowcy z różnych krajów nadbałtyckich, w wyniku czego powstał program utworzenia przez poszczególne państwa nadbałtyckie kilkudziesięciu rezerwatów przybrzeżnych, wzdłuż linii brzegowej Bałtyku. Prace zespołów naukowców przybrały postać dokumentu i Komisja Helsińska 10 marca 1994 roku w odniesieniu do artykułu 13 Konwencji Helsińskiej (1974), wydała dokument nazwany HELCOM RECOMMENDATION 15/5 o tytule: SYSTEM OF COASTAL AND MARINE BALTIC SEA PROTECTED AREAS (BSPA).

Wśród obszarów zaproponowanych do Baltic Sea Protected Areas z obszaru polskiej strefy ekonomicznej należą:
- Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana - włączenie okolicznych wód do parku krajobrazowego,
- Rezerwat Przyrody "Kępa Redłowska" - włączenie okolicznych wód do rezerwatu,
- Nadmorski Park Krajobrazowy - włączenie okolicznych wód do parku krajobrazowego,
- Słowiński Park Narodowy - włączenie okolicznych wód do parku narodowego,
- Woliński Park Narodowy - włączenie okolicznych wód do parku narodowego.

Przy wyborze obszarów morskich przyrodniczo cennych kierowano się :
- reprezentatywnością - hydrografia, morfologia i biologia Bałtyku, a także aspekty funkcjonowania ekosystemów;
- wolność od zanieczyszczeń i innych oddziaływań człowieka;
- wysoka bioróżnorodność (powinny zawierać naturalne oraz stabilne zespoły fauny i flory);
- poddawanie systematycznym badaniom naukowym, zarówno podstawowym, jak i stosowanym;
- spełnianie funkcje edukacyjne, jako wzorcowe obiekty do prezentacji opinii publiczne.

Wyróżniono jeszcze kryterium szczegółowe, które ustalają, że proponowane obszary powinny:
- prezentować unikalne cechy ze względu na właściwości geologiczne, a także zasiedlające je rzadkie gatunki, lub reprezentować ekosystem, którego zbiorowiska podlegają korzystnym przemianom;
- zawierać cenne zasoby przyrodnicze, zwłaszcza wyróżniające się wartościowymi pulami genowymi, wysoką produktywnością, z uwzględnieniem miejsc tarliskowych, a także cechować się wysokimi wartościami rekreacyjnymi i turystycznymi.

____
* Wybrzeże wydmowe - rodzaj wybrzeża morskiego powstałego wskutek nanoszenia przez wiatr i fale materiału piaskowego.
** Wybrzeże klifowe, klif - to strome zbocze brzegu morskiego, utworzone w wyniku abrazji jego podnóża.
*** Mierzeja to typ wybrzeży płaskich i wyrównanych, wynurzanych od okresu litorynowego, nadbudowywanych materiałem niesionym prądami przybrzeżnymi.