Zimna wojna i jej skutki dla świata

Podstawowe pojęcie "zimnej wojny" to termin międzynarodowy przez amerykańskiego polityka B. Barucha w mowie wygłaszanej 16.04.1947 roku w Kolumbii. W tym samym roku W. Lippman w swojej książce pt. "Cold War"definiuje zimną wojnę jako stan otwartej wrogości, rywalizacji i walki między państwami kapitalistycznymi i Związkiem Radzieckim. W okresie powojennym określenie to jest symbolem podziału Europy na dwa bloki polityczno - ustrojowe i odizolowaniu krajów komunistycznych od reszty świata, było również pojęciem "żelaznej kurtyny". Stany Zjednoczone mimo udziału w wojnie nie zostały dotknięte zniszczeniami wojennymi. Potrzeby wielkiej koalicji przyśpieszyły rozwój przemysłu i rolnictwa. Udział Stanów Zjednoczonych w produkcji przemysłowej świata osiągnął już w 1946 roku 62%. Eksport stanowił 32,5% eksportu światowego. Po morzach pływała ponad połowa statków handlowych pod banderą amerykańską. banki dysponowały 70% zasobem złota. Inwestycje uległy podwojeniu. To sprawiło, że USA uzyskała decydujące wpływy na takie organizacje, jak Bank Światowy czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Nowym zjawiskiem zaś wzrastająca ingerencja w życie społeczne i gospodarcze. Armia amerykańska była najnowocześniejsza w świecie. Wielu polityków amerykańskich porównało Stany Zjednoczone do roli Rzymu w starożytności. Tzw Pax Americana miał być lekarstwem na bolączki powojennego świata. Pozycja gospodarcza i potencjał militarny USA po wojnie zadecydował o zmianie polityki zagranicznej. Nowy prezydent Stanów Zjednoczonych po śmierci F. D. Roosevelta Hary S. Truman największe niebezpieczeństwo dla swojej polityki widział we wzroście siły i wpływów Związku Radzieckiego. Rewolucje komunistyczne uznano za groźniejsze, niż odrodzenie militarne Niemiec. O przyszłość świata miały rywalizować ze sobą dwa modele polityczne ustrojowe i gospodarcze a nawet kultowe amerykański i radziecki.

Pojęcie "zimnej wojny" łączy się ściśle z podejmowanymi przez mocarstwa zachodnie próbami powstrzymania ekspansjonizmu radzieckiego. Polityka Stalina zmierzała do ustanowienia zależnych od ZSRR komunistycznych rządów w krajach na, które wkroczyła w latach 1944 - 45 Armia Czerwona. Siła ekspansjonizmu radzieckiego i zdolności adaptacyjne komunizmu do warunków miejscowych zaskoczyło Stany Zjednoczone. Redukcja armii z 15 do 2 mln okazało się błędem. Przywiązanie do idei koalicji wywodzącej się z czasów wojny pozbawiło polityków jasności widzenia nowej sytuacji. Dopiero wystąpienie w Fulton byłego premiera Wielkiej Brytanii W. Churchilla z marca 1946 r uzmysłowiła światu fakt zagrożenia komunistycznego. Powiedział on, że" Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się " żelazna kurtyna" w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca w okół nich ludność, leża, że tak się wyrażę, w strefie sowieckiej i wszystkie w takiej czy innej formie, podlegają nie tylko wpływom sowieckim, ale i kontroli Moskwy w bardzo wysoki, niekiedy rosnącym stopniu. Przemówienie to jest uważane za początek "zimnej wojny". Churchill wezwał USA do przeciwstawienia się polityce Stalina, zmierzającej do rozszerzenia wpływów. Reakcja Związku Radzieckiego i państw bloku komunistycznego na - zimną wojnę było utworzenie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych tzw. Komitetu. Polityka napięć i rywalizacji pomiędzy mocarstwami o przeciwstawnych systemach politycznych znalazła wyraz w sformułowanych w drugiej połowie lat 40 - tych i 50 - tych tzw. doktryn zimnowojennych. Jedna z takich doktryn była doktryna powstrzymania obejmowała ona lata 1947 - 52 i zostały w niej zawarte sposoby powstrzymania komunizmu. - Za pomocą środków politycznych, gospodarczych i militarnych zatrzymać postęp komunizmu poza tereny wyzwolone przez Związek Radziecki - tak powiedział w swoim orędziu w marcu 1947 r H. Truman proklamując zaangażowanie się Stanów Zjednoczonych przeciw silom komunistycznych w Grecji, Turcji i Iranie. W/w doktryna bazowała na tezie o podziale świata na dwie strefy wpływów i odpowiedzialności USA za utrzymanie pokoju na świecie. W owym czasie następuje zastąpienie sojuszu sił antyfaszystowskich sojuszem komunistycznym. Prowadzi się działania w celu osłabienia i izolacji ZSRR. Polityce tej służy szantaż monopolem atomowym, organizowaniem paktów militarnych (ANZUS, NATO), rozbudowie baz pomocą wojskową i ekonomiczną dla Grecji, Chin i Iranu. Natomiast nie powiódł się plan Marshalla, pomocy dla Europy. Doktryna ta mimo realizacji została odrzucona, po złamaniu przez ZSRR monopolu na broń atomową i braku rozstrzygnięcia w wojnie koreańskiej. Na lata 1953 - 56 rozkłada się doktryna wyzwolenia, której celem było rozszerzenie stref panowania na państwa, które były pod dominacją ZSRR i odepchnięciu sił komunistycznych do granic Związku Radzieckiego. Głównym założeniem było stworzenie trudności gospodarczych krajom komunistycznym i utrzymywanie dominacji USA na świecie kapitalistycznym. Środkami prowadzącymi do celu miały być: nowe sojusze wojskowe (SEATO, CANTO) i zaostrzenie blokady gospodarczej. Głównym elementem tej polityki "balansowanie na krawędzi wojny" była groźba zmasowanego odwetu w wypadku lokalnego konfliktu. W związku z tą doktryną narzucono światu wyścig zbrojeń. To nie przyniosło zamierzonego celu gdyż: utrzymana została względna równowaga sił jądrowych państw dominujących, a także między obozem kapitalistycznym i socjalistycznym. Pomimo nieudanych dwóch doktryn wprowadza sie doktrynę elastycznego reagowania (1961 - 81) polegającą na rozbudowie różnego rodzaju sił zbrojnych i nastawieniu się na prowadzenie różnych działań wojennych. Wcielenie tej doktryny przyniosła ekspansje wyścigu zbrojeń i nasileniu się zbrojnych interwencji (Kuba 1980, Dominikana 1985, Indochiny) . Doktryną reagowania w latach 1981 - 87) była inicjatywa obrony strategicznej i narzucenia Związkowi Radzieckiemu wyścigu zbrojeń.

Najważniejszymi faktami z okresu - zimnej wojny był projekt remilitaryzacji Niemiec, odrębne plany dotyczyły zjednoczenia Niemiec. Sowietyzacja strefy wschodniej i blokada zachodnich sektorów Berlina, utworzenie Paktu Północnoatlantyckiego (NATO w 1949 r) i układu Warszawskiego w 1955 r. Zachód czuje się zagrożony, ZSRR wyprodukował bombę atomową. Konflikty na Dalekim Wschodzie, zwycięstwo komunistów w Chinach (1949 r) i proklamowanie Wielkiej Republiki Ludowej (1945 r.). Zbudowanie muru berlińskiego (1961 r.) oddzielającego zachodnią i wschodnią cześć miasta, kryzys rakietowy (zainstalowanie przez ZSRR rakiet balistycznych na Kubie (1962)), zaangażowanie sie USA w wojnę wietnamską 1964 - 72 wojny izraelsko- arabskie w latach 1948 - 56 i 1067. w pierwszym okresie wojny ZSRR i jego sojusznicy popierali Izrael, jednak gdy rozwinął się konflikt poparcie uzyskują kraje arabskie w swoich dążeniach do niepodległości i niezależności. Zaczęła funkcjonować "doktryna Breżniewa" o ograniczonej suwerenności w stosunku do państw komunistycznych, której celem było dobro państw komunistycznych. Skrywana do tej chwili polityka ZSRR wobec sojuszników przekształciła się w doktryny militarno - wojskowe. Do Czechosłowacji wkraczają wojska Układu Warszawskiego (1968 r.), ZSRR interweniuje w Afganistanie (1979 - 89 r.) angażuje się również w Ameryce Środkowej i Południowej:Kuba, Chile, Nikaragua, Salwador. W Polsce zostaje wprowadzony stan wojenny (1981 r.). USA realizuje doktryny Rea gana w latach 80 - tych.

Najważniejszymi skutkami - zimnej wojny było utworzenie NATO i Układu Warszawskiego, separatystyczna polityka USA i państw Europu Zachodniej w stosunku do Niemiec i utworzenie RNF (1949 r.), wyścig zbrojeń (polityka bloków wojskowych), bipolarny podział świata ze wszystkimi tego konsekwencjami. Mimo stopniowego odprężenia w stosunkach Wychodnio - Zachodnich postępujących od schyłku lat 50 - tych, żelazna kurtyna utrzymała się jeszcze do 1989 r., kiedy to zaczął upadać reżim komunistyczny w Europie Środkowo - Wschodniej. Zdemontowanie zapory z drutu kolczastego na granicy węgiersko - austriackiej zburzenie muru berlińskiego w 1989 r., pierestrojka w ZSRR (1985 r), przemiany polityczne w Polsce (okrągły stół) w 1991 r. rozpad ZSRR i utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw. Odchodzenie od polityki zimnowojennej było trudne i długotrwałe, ale rozwaga polityków państw dominujących nie doprowadziła do zagłady ludności.