Transformacja polska rodzina u okresu przemian

Wstęp
Badania i sondaże wykazują, że rodzina plasuje się na pierwszym miejscu wśród wartości uznawanych i cenionych przez Polaków. Jest tak od wielu lat i okres transformacji nie spowodował zasadniczych zmian. Stąd na egzystencję, dążenia i aspiracje kolejnych pokoleń należy spoglądać, przez pryzmat funkcjonowania rodziny. Warunki bytu przeciętnej rodziny w każdej z faz jej cyklu życia, w ostatnich latach pogorszyły się, ale stosunkowo najtrudniej żyje się rodzinom z dziećmi. Urynkowienie gospodarki stworzyło nowe warunki funkcjonowania polskich rodzin a także zwiększyło swobodę podejmowania zarówno decyzji konsumenckich jak i decyzji dotyczących własnego życia zawodowego. Obok pozytywnych zjawisk transformacja doprowadziła do zakłóceń w wewnętrznym funkcjonowaniu rodziny, które pociągnęły za sobą dezintegrację w zakresie podstawowych funkcji: prokreacyjnej, wychowawczej, psychoemocjonalnej oraz ekonomicznej. Z jednej strony dzieje się tak w związku ze zmianami zachodzącymi w skali globalnej. Otóż małżeństwo i rodzina podlegają współcześnie racjonalnemu osądowi, a ten stawia znacznie większe wymagania wobec osób, które chcą dziś zawrzeć małżeństwo i założyć rodzinę. Są to wymagania z zakresu edukacji, przygotowania zawodowego, wyposażenia w dobra materialne itd. Z punktu widzenia doboru małżeńskiego osoba nieposiadająca dostatecznych źródeł utrzymania traci na atrakcyjności jako kandydat do małżeństwa. Z drugiej strony, w związku z okresem transformacji, który spowodował niespotykany dotąd na tak szeroko skalę problem bezrobocia (będącego bolączką nie tylko jednostki, jej rodziny, ale też całego społeczeństwa) nastąpiło gwałtowne pogorszenie warunków bytu wielu rodzin. Warto zwrócić uwagę na to, że te przyczyny nie wykluczają się a wręcz mogą być ze sobą sprzężone. Oddalenie, „zawieszenie”, czy też „przesunięcie” w czasie internalizacji roli żony, męża, rodzica łączyć się może z ewolucją norm kulturowo-obyczajowych i ze zjawiskiem bezrobocia.

Skutki transformacji w Polsce
Od 1989 roku nastąpiło w Polsce wiele przemian, które można określić jako zmiana ładu politycznego, gospodarczego oraz społecznego . Międzynarodowi eksperci, dziennikarze i uczeni oceniają transformację polskiego systemu polityczno- gospodarczego jako sukces. „Polska jest liderem przemian w pokomunistycznych krajach Europy” 1) . Pomimo wyżej wymienionego sukcesu , jakim stało się dla Polski uzyskanie wolności i powstanie państwa w ustroju demokratycznym, przekształcenie to sprawiło, że wzrosły dysproporcje miedzy wygranymi i przegranymi transformacji w wymiarze społecznym oraz regionalnym- Polska „bogatsza” i „biedniejsza”. Do powstania takiej sytuacji przyczyniła się niekorzystna finansowa i gospodarcza sytuacja kraju: najwyższe w Europie bezrobocie i tragiczne warunki życia rodzin biednych, zwłaszcza zamieszkujących wsie i małe miasta na wschodzie kraju. „Rozwój przedsiębiorczości prywatnej i inwestycje zagraniczne znacząco wzmocniły potencjał gospodarczy tylko w regionach dobrze uprzemysłowionych ” 2). Ludzie utracili nadzieję na poprawę losu. Bierność, poczucie niesprawiedliwości i niezaspokojenia roszczeń nie są po prostu funkcją biedy, ale raczej skutkiem systemowej transformacji burzącej cały zastany porządek rzeczy, do którego się przywykło i uznawało za normalny, a tym samym trwały. Wśród ludzi bezrobotnych oraz klasy chłopskiej i robotniczej góruje pesymizm, a także poczucie zagrożenia, szczególnie, jeżeli brak pracy lub perspektywa stracenia jej dotyka cala rodzinę.
1– zob. Maria Jarosz, „ Wygrani i przegrani polskiej transformacji” wyd. Oficyna Naukowa,str.22
2) –zob. tamże, str.
Rodzina jako podstawowa komórka społeczna
Transformacja i jej wpływ na życie wielu rodzin ma ogromne znaczenie społeczne, biorąc pod uwagę fakt, że rodzina jest podstawową komórką-grupą społeczną. Ludzie dorośli odpowiedzialni są za życie rodziny-są twórcami ludzi. Jakiekolwiek byłyby życiowe doświadczenia człowieka w jego rodzinie, znajda one odzwierciedlenie w społeczeństwie, które te rodziny tworzą. Sposób nastawiania rodzin do innych ludzi i instytucji poza rodziną nazywamy relacja społeczną. Relacje te ulegają pogorszeniu pod wpływem niezadowolenia ogólnospołecznego. We wszystkich rodzinach, w których występują problemy zauważalne są: zaniżone poczucie własnej wartości, pełne leku, zarzutów i ustępstw relacje łączące rodzinę ze społeczeństwem. Jak głosi teoria indywidualizmu: „społeczeństwo, to suma jednostek i wszystko, co się dzieje w społeczeństwie, jest wytworem jednostek” , jednak każda jednostka kształtuje się pod wpływem rodziny- wychowania, otoczenia, społeczeństwa, w którym jest mu pisane żyć. Można wyróżnić kilka podstawowych funkcji rodziny:
• Prokreacyjną, która nie tylko polega na zaspokajaniu podstawowych potrzeb współmałżonków, ale również przedłuża biologiczne istnienie społeczeństwa.
• Seksualną , akceptowaną w pełni przez społeczeństwo
• Ekonomiczną, polegająca na zaspokojeniu wszystkich materialnych potrzeb jej członków
• Opiekuńczo - zabezpieczającą, polegającą na otoczeniu opieką wszystkich dzieci i osób chorych, należących do rodziny i zapewnieniu im środków niezbędnych do życia
• Socjalizacyjną, która rozumiana może być dwojako: po pierwsze poprzez właściwe dostosowanie dzieci do przeznaczonych im ról społecznych, po drugie, jako wzajemne "dotarcie" się charakterów współmałżonków
• Stratyfikacyjną, która polega na nadawaniu członkom rodziny odpowiedniej pozycji społecznej
• Rekreacyjną,
• Kulturową, polegającą na przekazywaniu dzieciom informacji o dziedzictwie kulturowym, sztuce i historii

A zatem rolę rodziny, można sprowadzić do kilku najważniejszych zadań:
• Zapewnieniu swoim członkom odpowiedniej stopy życiowej i poczucia bezpieczeństwa
• Przygotowaniu dzieci do życia w społeczeństwie
• Nadawaniu odpowiedniej pozycji w drabinie społecznej
• Wykształcaniu świadomości narodowej i przekazania podstawowych informacji o języku i kulturze
Z pojęciem rodziny, bezpośrednio wiąże się małżeństwo, czyli społecznie uznany związek kobiety i mężczyzny. Możemy mówić o dwóch rodzajach małżeństwa:
o Monogamicznym (związek kobiety z jednym mężczyzną)
o Poligamicznym, który może występować pod dwoma postaciami :
Poligynii (związku jednego mężczyzny z wieloma kobietami) oraz poliandrii (związku jednej kobiety z kilkoma mężczyznami)

Literatura rozróżnia dziesięć różnych funkcji rodziny:
1. Prokreacyjna - wspólnota oparta na miłości więc więzi między rodzicami są gwarantem bezpieczeństwa dla dziecka i czynnikiem umożliwiającym im prawidłowy rozwój. Rodzina to ta grupa osób, w której istnieją szczególnie korzystne warunki do przygotowania człowieka do życia w społeczeństwie. W obrębie tej funkcji realizuje się przekazywanie życia następnemu pokoleniu.
2. Socjalizacyjna - mówi o procesie nauki oraz wychowania w drodze naśladownictwa, ale także celowo sterowanej, norm, zachowań i wartości, ważnych dla danego społeczeństwa jako całości. Funkcja ta obejmuje nie tylko socjalizację dzieci, ale również rodziców przez ich potomków. Niejednokrotnie pod ich wpływem rodzice są zmuszeni przemodelować swój system wartości. Funkcja ta więc działa nie tylko na linii rodzice - dzieci, ale także w przeciwnym kierunku.
3. Miłości - służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb emocjonalnych człowieka - miłości, przynależności oraz bezpieczeństwa. Każdy człowiek odczuwa bowiem potrzebę posiadania kogoś bliskiego, któremu może zaufać. Zaspokojenie tego typu potrzeb daje mu poczucie osobistego szczęścia i ma wpływ na prawidłowy rozwój jego osobowości. Zaniedbania w tym zakresie pokutują zaś przez całe życie.
4. Kulturotwórcza - życie rodzinne winno umożliwiać dziecku uczestnictwo w świecie kultury i sztuki pozwalające na rozwój własnych predyspozycji oraz zdolności. W rodzinie człowiek uczy się języka, obyczajów, postaw oraz właściwych zachowań, a także tego wszystkiego, co składa się na tradycję czyli istotnych dla danej społeczności z punktu widzenia kultury wartości, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
5. Wspomagająca rozwój osobowości - osobowość definiujemy jako indywidualny zespół cech składających się na psychiczną oraz fizyczną konsystencję natury ludzkiej. W obrębie rodziny człowiek doświadcza wielości kontaktów społecznych ze strony ludzi, którzy mają rozmaite temperamenty, charaktery, gusta. Z pewnością więc stosunki interpersonalne między nimi pozwalają na wzbogacenie ich sposobów widzenia świata oraz siebie samych.
6. Religijna - wzór norm moralnych, którymi jednostka kieruje się w życiu. Poprzez uczestnictwo w rozmaitych praktykach religijnych człowiek internalizuje właściwy danej religii kodeks moralny.
7. Ekonomiczna - zaspokojenie potrzeb bytowych członków rodziny. Realizuje się zwykle poprzez pracę zawodową rodziców, oraz traktowaną jako inwestycję na przyszłość edukację dzieci. W społeczeństwach dawnych nawet częściej niż dziś ta funkcja była szczególnie istotna ponieważ znacznie trudniej było zmienić swój stan społeczny więc zamożność rodziców oraz poziom ich wykształcenia decydowały o przyszłości dzieci.
8. Stratyfikacyjna - determinuje przynależność członków rodziny do określonych klas czy warstw społecznych. Szczególnie istotna w tradycyjnych społeczeństwach, gdzie urodzenie się w rodzinie zajmującej określoną pozycję społeczną praktycznie uniemożliwia jakikolwiek awans (np. społeczeństwo kastowe w Indiach).
9. Rekreacyjna - rodzina jest tu traktowana jako przystań chroniąca jej członków przed wrogim światem zewnętrznym, zapewniająca odpoczynek po stresującym dniu pracy oraz zapewniająca regenerację sił.
10. Opiekuńcza - celem rodziny jest takie wychowanie młodego pokolenia, by nie wpadło w niszczące nałogi takie jak; alkoholizm, narkomania czy prostytucja. Właściwie sprawująca tą funkcję rodzina zapobiega dewiacyjnym zachowaniom młodzieży poprzez kontrolę ich zachowania lub też skuteczną interwencję we właściwym momencie. Złe zachowania jednego członka rodziny bowiem mają negatywne konsekwencje dla całej rodziny
Funkcje i zadania rodziny jako środowiska dydaktyczno-wychowawczego
Rodzina to ważny, trudny i zarazem wdzięczny przedmiot poznania naukowego. Ważny, bo od stopnia jego poznania zależy w dużej mierze wypracowanie uzasadnionych wniosków, dzięki których wykorzystaniu rodzina może bardziej efektywnie wypełniać określone funkcje. Wdzięczny głównie dlatego, że rodzina - mimo ciągle prowadzonych nad nią badań – wciąż kryje w sobie wiele tajemnic. Trudny, gdyż intymność życia rodzinnego powoduje, że przeważnie nie ukazuje się ono badaczowi wprost. Wreszcie ważny, trudny i wdzięczny również dlatego, że życie rodzinne, zdeterminowane licznymi, a zmiennymi czynnikami zewnętrznymi, podlega też ustawicznym zmianom. Chociaż zmieniały się, i w dalszym ciągu zmieniają się warunki życia współczesnej rodziny, to mimo tych wielkich przeobrażeń - rodzina jest nadal niezastąpioną i podstawową komórką życia społecznego. Zapewnia ona nie tylko ciągłość w rozwoju biologicznym, ale także poprzez wychowanie dzieci młodzieży, ciągłość społeczną i kulturalną. Rodzina jest podstawowym środowiskiem społecznym, formującym osobowość młodego pokolenia. Środowisko rodzinne bowiem - jako pierwsze i najbliższe - najintensywniej działa na dziecko, przetwarzając jego cechy wrodzone, tempera mentalne i biopsychiczne w cechy nabyte, które z kolei wpływają na postawę dziecka, jego nawyki i zasady postępowania. Wypełnia zarazem ważne funkcje w ramach społeczeństwa globalnego, w zakresie reprodukcji biologicznej oraz w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich przygotowania do życia i działań w zmieniającym się szybko społeczeństwie. Jeśli funkcjonowanie rodzin, ich kondycja pogarsza się, odbija się to ujemnie na funkcjonowaniu i losach zarówno jednostek jak i społeczeństwa. W interesie więc jednostek i społeczeństwa leży prawidłowe funkcjonowanie rodzin oraz tworzenie warunków dla prawidłowego ich funkcjonowania. Życie, współdziałanie i wychowywanie w rodzinie cechuje "autentyzm". Wszelkie zadania są podejmowane w rodzinie z konieczności zaspokojenia podstawowych potrzeb jej członków. Rodzina jako grupa wychowawcza, oddziałuje na dzieci przez sam fakt uczestnictwa w jej życiu. Niezależnie od tego, czy rodzice mają odpowiednią wiedzę pedagogiczną, czy jej nie mają, czy wzorują sie na jakiś modelach osobowości, czy nie oraz czy modele te są, czy nie są społecznie aprobowane - proces wychowawczy dokonuje się w toku codziennego życia, a efekty tego zależą od tego, jaka jest rodzina. Dobre samopoczucie członków rodziny uznać można za wskaźnik tego, że została ona prawidłowo ukształtowana i prawidłowo funkcjonuje. Aby możliwości wszechstronnego rozwoju człowieka w pełni się realizowały, rodzice powinni wiedzieć i zdawać sobie sprawę z tego, od jakich czynników zależy urodzenie zdrowego dziecka i jego prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Należy sobie zdawać sprawę z tego, jakie przeobrażenia dokonują sie we współczesnej rodzinie i jak to może oddziaływać na życie jej członków. Wiedza ta najbardziej potrzebna jest do rozwiązywania codziennych spraw życia rodzinnego, a także do podejmowania problemów wychowawczych. Dopiero wtedy, gdy rodzice świadomi są swych zadań i mają określony program wychowawczy, mogą w sposób skuteczny wprowadzić dziecko w zmieniający się świat i kształtować system jego wartości. Bardzo ważną rolę przypisuje się kontaktom osobowym między dzieckiem a rodzicami. Znaczenie tych kontaktów polega m.in. na tym, że:
1. Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka. Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie życia, kiedy plastyczność zachowania się dziecka jest największa. Kontakty społeczne dziecka z rodzicami są przy tym długotrwałe i częste.
2. W kontaktach społecznych z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, takie jak doznawanie i odwzajemnianie miłości, współdziałanie społeczne, społeczne uznanie, poczucie bezpieczeństwa. Niezaspokojenie którejś z ważnych potrzeb psychicznych dziecka zakłóca przebieg jego rozwoju psychicznego, a w szczególności rozwoju społeczno-uczuciowego.
3. Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono poprzez świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców, jak również prze oddziaływanie zamierzone - rodzice stwarzają określone sytuacje, które wyznaczają kierunek zachowania dziecka, gdyż stanowią sytuację bodźcową dla podejmowanych przez dziecko czynności.
4. Rodzice stanowią dla dziecka najbliższe wzory osobowe asymilowane w procesie naśladownictwa i identyfikacji. Dzięki istnieniu takich wzorów osobowych dziecko przyswaja sobie różnorodne formy społecznego zachowania. Środowisko rodzinne, podobnie zresztą jak środowisko pozarodzinne, oddziałuje na każde dziecko indywidualnie w zależności od struktury właściwości osobowości. Charakterystyka funkcji rodziny i ich zakresu pozwala pełniej zrozumieć życie tej instytucji społecznej i zachodzące w niej zmiany. Podawana jest zarówno liczba funkcji, jak też różny ich zakres. I tak np. S. Kowalski wyróżnia trzy podstawowe funkcje rodziny: prokreacyjną, wychowawczą i gospodarczą. Z. Tyszka uważa natomiast "za uzasadnione i konieczne wyróżnienie dziesięciu funkcji rodziny. Są to "funkcje": materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca, prokreacyjna, seksualna, legalizacyjno-kontrolna, socjalizacyjna, klasowa, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska oraz emocjonalno-ekspresyjna." N. Han- Ilgiewicz w swej pracy o więzi rodzinnej przytacza za N. W. Ackermanem następująco szeroko rozumiane funkcje rodziny:
• dostarczenie pożywienia, mieszkania i innych niezbędnych warunków do utrzymywania się przy życiu,
• dostarczenie możliwości społecznego współistnienia, jako fundamentu do wytwarzania i rozwoju poczucia więzi,
• zapewnienie niezbędnych warunków pozwalających na ukształtowanie "osobowości personalnej" związanej z uznaniem i zrozumieniem tożsamości rodzinnej,
• formowanie się ról seksualnych, adekwatnych do wieku poszczególnych członków i sytuacji rodzinnej,
• wdrażanie do integracji z rolą społeczną i wyrabianie poczucia odpowiedzialności osobistej i społecznej,
• kultywowanie umiejętności uczenia sie zadań życiowych i wytwarzanie postawy, pozwalającej na przejawianie twórczości indywidualnej oraz inicjatywy społecznej.

Funkcje rodziny uważane są za podstawę więzi wewnątrz rodzinnej, a także więzi łączących rodzinę ze społeczeństwem. Rodzina jako podstawowa komórka społeczna jest w pełni odpowiedzialna za wychowanie swych dzieci, przygotowanie ich do życia społecznego, zawodowego i rodzinnego. Podsumowując, można stwierdzić, że rodzina jako grupa społeczna i środowisko społeczne ma decydujący wpływ na kształtowanie sie prawidłowego procesu wychowawczego i osobowości dziecka. Środowisko rodzinne bowiem jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej osobowości, postaw moralnych dzieci. Jest podstawową grupą społeczną, w której kształtuje się umiejętności współżycia zespołowego dziecka w życiu społecznym.
Rodzaje rodzin i więzi między ich członkami
Rodzaj rodziny ma, według mnie, ogromny wpływ na relację między jej członkami, wychowanie i stopień przygotowania dzieci do życia w społeczeństwie. Całą istotę więzi międzyludzkich, nie tylko w „biologicznej rodzinie”, ujęła przepięknie Virginia Satir, twierdząc, że: „związki międzyludzkie są pulsującymi własnym życiem więziami, łączącymi poszczególnych członków rodziny. Poprzez badanie wielu różnych aspektów tych relacji możemy zrozumieć system, w którym obecnie żyjemy, odnaleźć nowe zasoby energii życiowej i pokłady radości, wynikające ze wspólnej pracy członków naszej rodziny”. Dlatego uważam, że najsilniejsze więzi występują w rodzinach naturalnych, gdzie opiekunowie są rodzicami biologicznymi i na nich obojgu spoczywa odpowiedzialność za wychowanie potomstwa. Ma to duże znaczenie, biorąc pod uwagę problemy społeczne, wynikające z transformacji w państwie. Uważam tak, gdyż w rodzinach niepełnych, gdzie cały ciężar opieki nad dziećmi spoczywa na jednym z rodziców, a także w rodzinach mieszanych, w których dzieci wychowywane są przez ojczyma lub macochę albo rodziców adopcyjnych, istnieje większe niebezpieczeństwo poddania się dzieci obcym wpływom- szczególnie negatywnym. W społeczeństwie szerzy się patologia, wynikająca z rezygnacji, braku perspektyw, bezrobocia, ciągłych reform w państwie, które najczęściej przynoszą dodatkowe problemy rodzinom biednym (na przykład reforma Służby Zdrowia). Rodziny niepełne niezależne od swojej genezy, to najczęściej matka i jej dzieci. Można, więc zadać następujące pytanie: jak rodzina, w której jest tylko jeden dorosły, może sprzyjać rozwojowi dzieci i tegoż dorosłego? Myślę, że w rodzinach niepełnych, kiedy jedna osoba jest odpowiedzialna zapewnianie dzieciom godnych warunków życia, kształcenia się, w dobie „gonitwy za pieniądzem i pracą” , jest to bardzo trudne do osiągnięcia i wymaga wielu wyrzeczeń, poświęceń, zrozumienia i wytrwałości. Nie każdy jest na tyle silny. Dlatego właśnie dzieci pochodzące z takich rodzin nie są najczęściej odpowiednio przygotowane do życia w społeczeństwie, -a mają w przyszłości wychowywać własne potomstwo…W rodzinie niepełnej dzieci uzyskują najczęściej zniekształcony obraz rodziny.
Na samym końcu jako swoista ciekawostkę można przytoczyć psychologiczny podział rodzin (wg znanego seksuologa Z.L. Starowicza)
1. Autokratyzm ojców - mężczyzna jest głową rodziny i decyduje o wszystkim, kobieta i mężczyzna pełnią ściśle określone, wzajemnie się wykluczające role.
2. Mamizm - tutaj głową rodziny jest kobieta, a mężczyzna jest jej całkowicie podporządkowany, wykonuje wszelkie polecenia żony.
3. Rodzina "nuklearna" - bardzo słaba więź emocjonalna łącząca członków rodziny. Każdy z domowników żyje według własnego uznania, a dzieci po usamodzielnieniu nie utrzymują ożywionych kontaktów z rodzicami. Kontakty te mają charakter jedynie wymuszony.
4. Rodzina "króla Maciusia" - dziecko jest najważniejszym członkiem rodziny, a rodzice poświęcają mu się całkowicie rezygnując z własnego życia towarzyskiego skupiając się na zaspokajaniu jego potrzeb emocjonalnych.
5. Rodzina kumplowska - stosunki w łonie rodziny są przyjacielskie, brak dystansu związanego z wiekiem, autorytetem i pozycja społeczną między rodzicami i dziećmi.
6. Rodzina z mitami - jeden z rodziców z rozmaitych względów nie uczestniczy w życiu rodzinnym. Rekompensując jego nieobecność drugi z nich tworzy mity na temat jego osoby na użytek własny bądź swoich dzieci.
7. Rodzina partnerska - istnieje ścisły podział praw i obowiązków, wszelkie decyzje podejmowane w sposób kolektywny, nikt nie posiada dominującej roli w hierarchii rodzinnej.

Konsekwencje przemian dla trwałości rodziny.
Wiele rodzin pod wpływem problemów finansowych i psychicznych, wynikających z transformacji w państwie, ulega rozpadowi. Ludzie słabi psychicznie, nie dający sobie rady z własnymi problemami, nie chcą „ pociągać za sobą” rodzi i odchodzą, myśląc, że jest to najlepsze rozwiązanie. Oczywiście takie postępowanie ma duży wpływ na dzieci, które patrzą z innej perspektywy (nie zawsze rozumiejąc to, co się dzieje) i analizują sytuacje w domu. Dzieci widzą słabość, zrezygnowanie, utratę wiary w poprawę losu. Dostają one wtedy nieodpowiedni przykład ze strony rodziców, których obowiązkiem jest przecież przygotowanie ich do warunków życia w „nowym” państwie... Rodziny pod wpływem transformacji ulegają rozpadowi także w naturalny sposób. Zauważalny jest coraz większy rozpad związków małżeńskich, w których jedno z małżonków, chcąc zapewnić rodzinie dobrobyt, wyjeżdża do krajów Unii Europejskiej w celach zarobkowych. Takie osoby często bywają z rodzina raz- dwa razy do roku, co przyczynia się do rozluźnienia więzi między członkami rodziny, a w konsekwencji prowadzi do ich rozpadu. Są jednak rodziny , w których problemy umacniają ich więzi, gdyż stają naprzeciw niedogodnością losu razem. Są silni. Wiedzą, że żeby przetrwać muszą przystosować się do nowo zaistniałych warunków i przygotowują do tego dzieci, dbając o ich edukację, wychowanie. Pieniądze nie są najważniejsze, ale ich brak utrudnia dojście do celu. Ciężko jest zadbać o edukację i rozwój dziecka, kiedy brakuje pieniędzy na samo wyżywienie go. Jednak są ludzie, którzy zakładają fundacje, zrzeszenia i inne instytucje, z myślą o takich rodzinach. Nie jest łatwo na bok odsunąć dumę i ambicję i udać się na przykład do opieki społecznej, prosząc o pomoc finansową. Niestety bywa coraz częściej tak, że jest jedyne wyjście ze złej sytuacji dla wielu rodzin.
Rodzina partnerska i tradycyjna
Nowe warunki życia w państwie stały się również czynnikiem wpływającym na powstanie rodzin partnerskich. Trudne jest mi jednoznacznie odpowiedzieć, czy jest to zjawisko pozytywne czy nie, ale w dobie ciągłych przemian w społeczeństwie, równouprawnienie kobiet i mężczyzn, a także coraz trudniejszej komunikacji międzypokoleniowej- próby życia na zasadach partnerskich mają sens i mogą przynosić wiele korzyści. Często bywa tak, że próby jakichkolwiek zmian nie zawsze się sprawdzają, ale według mnie, warto jest robić wszystko, aby poprawić kontakt z bliskimi, szczególnie w okresie, kiedy borykamy się z wieloma problemami. Rodzina jest po to, żeby się wspierać i pomagać sobie nawzajem. Dlatego komunikacja między członkami rodziny ma tak ogromne znaczenie. Rodzina partnerska polega na wspólnym działaniu, wspólnym podejmowaniu decyzji i równomiernym rozłożeniu odpowiedzialności za wychowanie dzieci. Jest to, moim zdaniem, pozytywne zjawisko, ale tylko wtedy, kiedy takie relacje odpowiadają całkowicie obu partnerom. Stworzenie takiej rodziny wymaga również dużego nakładu pracy w wychowanie dzieci, tak jak w rodzinie tradycyjnej, gdzie jedno z rodziców przejmuje role „głowy rodziny” , zaś drugie dba o dom i wychowanie dzieci ( w znacznie większym stopniu). Obie te formy relacji rodzinnych mają wiele zalet. Wszystko zależy od charakterów, komunikacji, zaufania, a także zrozumienia członków rodziny.

Rola kobiety w rodzinie

Rola kobiety w rodzinie uległa transformacji na skutek przemian ogólnospołecznych. W rodzinach tradycyjnych kobieta ma najczęściej określone obowiązki, do których należy opieka nad dziećmi i domem. Wydaje się to takie proste…, ale w gruncie rzeczy jest to ogromne wyzwanie i odpowiedzialność, biorąc pod uwagę wzrost przestępczości wśród młodzieży, narkomanii, agresji szczególnie w regionach wiejskich, gdyż agresja jest wyuczona- „nie wynika z popędu lub instynktu, jest rezultatem środowiska, norm, kar, awersyjnych doświadczeń lub przewidywalnych korzyści, czyli podniet” . Rola kobiety w rodzinie partnerskiej z założenia powinna być taka sama, jak mężczyzny. Na obojgu rodziców powinna spoczywać taka sama odpowiedzialność za wychowanie dzieci i utrzymanie domu. Rola kobiety uległa zmianie przede wszystkim w rodzinach, w których oboje rodziców ma prace, ale żadne z nich nie może poświęcić się całkowicie wychowaniu dzieci, gdyż pensja jednego z partnerów nie wystarczałaby na zapewnienie dobrobytu całej rodzinie. Jeszcze inaczej wygląda rola kobiety w rodzinie niepełnej, kiedy jest ona zmuszona przejąć obowiązki obojga rodziców. Należy zwrócić tutaj szczególną uwagę na fakt, że sama praca i wychowanie potomstwa przez jedną osobę jest nie lada wyczynem, a do tego dochodzą jeszcze problemy natury społecznej, z którymi na co dzień boryka się wiele rodzin naturalnych. Osobom takim-nie tylko kobietom- należy się wielkie uznanie i szacunek. Trzeba być naprawdę silnym psychicznie człowiekiem, odpowiedzialnym i zdeterminowanym, aby wyjść naprzeciw wszystkim problemom natury wychowawczej i finansowej w pojedynkę.

Funkcjonowanie rodzin wiejskich i miejskich-perspektywy tych rodzin
Istnieje wiele różnic w funkcjonowaniu rodzin wiejskich i miejskich, które uzasadnione są gorszymi warunkami życia na wsi, mniejszej możliwości rozwoju szczególnie ludzi młodych. Należałoby zwrócić tu szczególnie uwagę na rodziny wielodzietne, które często żyją na granicy ubóstwa. Dzieci z takich właśnie rodzin znajdują się w najgorszej sytuacji, gdyż mają znikome szanse na poprawienie losu. Większość z nich kończy edukację na poziomie podstawowym, co w większości wyznacza ich bardzo niski status- przegranych transformacji. Rodziny miejskie mają większe możliwości rozwoju, znalezienia pracy. Jest to spowodowane przede wszystkim znacznie łatwiejszym dostępem do środków transportu, szkół, ośrodków kultury, przedsiębiorstw, w których istnieje większa szansa zatrudnienia. Perspektywy rodzin miejskich są o wiele większe. Problem wsi jest szczególnym zagadnieniem społecznym, gdyż „polski system instytucjonalny nie jest gotów do radzenia sobie ze skutkami bezrobocia i ubóstwem, z konieczności porzuca więc koszty na rodziny dotkniętych nimi osób”. Jest to niesprawiedliwe, że za błędy władzy muszą płacić najbiedniejsi. Patologię społeczna widać na każdym kroku. Dotyka ona nie tylko rodzinę i jednostkę, ale także zakłóca działanie całych instytucji.

Zakończenie

„Boże obdarz, mnie spokojem, bym zaakceptował
Rzeczy, których nie mogę zmienić,
Odwagą, bym zmienił rzeczy, które zmienić mogę,
I mądrością, bym umiał je rozróżnić.”
Reinhold Niebuhr

W moich rozważaniach dotyczących współczesnej rodziny skoncentrowałem się na negatywnym oddziaływaniu transformacji społeczno-ustrojowej na realizację funkcji i zadań tej wspólnoty. Starałem się przedstawić obraz trudności, z jakimi spotyka się rodzina, a za motyw przewodni posłużyły mi słowa L. Tołstoja: „Szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób”. Oczywiście mam świadomość tego, że pejzaż ten nie jest holistycznym odwzorowaniem panoramy dzisiejszej rodziny z jej ułomnościami, bruzdami, rysami, odkształceniami, czy szramami, ale stanie się drogowskazem dla moich rozmyślań. Pisząc o wartości, sensie i znaczeniu rodziny dziś warto zastanowić się nad jej wizją jutra. Niech refleksja związana będzie ze słowami bohaterki-autorki Pamiętników bezrobotnych E. Morawiak: „Co czeka moje dzieci? Co z tego, że są bardzo zdolne, odpowiedzialne? (....)

SPIS TREŚCI


Wstęp……………………………………………………………………………………………………………………..1
Skutki transformacji w Polsce………………………………………………………………………………….2
Rodzina jako podstawowa komórka społeczna……………………………………………………….3
Funkcje i zadania rodziny jako środowiska dydaktyczno-wychowawczego……………..6
Rodzaje rodzin i więzi między ich członkami……………………………………………………………8
Konsekwencje przemian dla trwałości rodziny……………………………………………………….10
Rodzina partnerska i tradycyjna……………………………………………………………………….……11
Rola kobiety w rodzinie……………………………………………………..………………………………….12
Funkcjonowanie rodzin wiejskich i miejskich-perspektywy Tych rodzin….….…13
Zakończenie………………………………………………………………………………………………………….14
Bibliografia……………………………………………………………………………………………………………15

Bibliografia:

1. Aronson Elliot, (wydanie 1), Psychologia społeczna. Serce i umysł. Wydawnictwo Zysk i S- ka
2. Jarosz Maria Wygrani i przegrani polskiej transformacji. Wydawnictwo Oficyna Naukowa 2005
3. Szczepański J. Socjologia. Rozwój problematyki i metod. Warszawa 1961
4. Zimbardo Philip Psychologia i życie. Wydawnictwo Naukowe PWN 1998