Ekosystemy wodne - morza i oceany oraz lądowe - las

EKOSYSTEM WODNY- MORZA I OCEANY

STREFY W MORZU

1. LITORALNA- środowisko przybrzeżne,
2. PELAGICZNA- środowisko otwartej toni wodnej,
3. BENTONICZNA- środowisko denne.

STREFA LITORALNA

Środowisko przybrzeżne jest ze wszystkich najbogatsze i najbardziej zróżnicowane. Inny zespół organizmów występuje na dnie mulistym, inny na piaszczystym, jeszcze inny na skałach. Na stosunkowo ubogim dnie piaszczystym mogą wyrosnąć trawy morskie? jedyne rośliny kwiatowe, żyjące w morzu. Powstają wtedy rozległe łąki podwodne. Pasą się na nich żółwie morskie, a w gęstwinach traw gromadzi się różnorodny świat ryb, krewetek, ślimaków, małżów i jeżowców. U brzegów skalistych rosną zielenice, krasnorosty i brunatnice. Najbogatszym i najbujniejszym zespołem litoralu morskiego są rafy koralowe, charakterystyczne dla czystych wód tropikalnych. Korale są zwierzętami i w zasadzie są drapieżne, ale niemal wszystkie mają w komórkach swoich ciał symbiotyczne, jednokomórkowe glony.

STREFA PELAGICZNA

Strefa otwartej toni wodnej to najrozleglejsze środowisko życiowe. Organizmy pelagiczne są rozmieszczone bardzo szeroko. Producentami w pelagialu są niezliczone, mikroskopijne organizmy fitoplanktonowe. Konsumenci pierwszego rzędu to widłonogi-filtratorzy, eufuzje, ślimaki. W wodach szelfowych tym najważniejszym konsumentom towarzyszą larwy różnych zwierząt dennych: wieloszczetów, krewetek i krabów, a także i innych skorupiaków, ślimaków, małżów, jeżowców, rozgwiazd, strzykw. Do aktywnych pływaków należą między innymi kałamarnice, ryby takie jak makrele, tuńczyki, marliny, rekiny, żółwie morskie oraz ssaki - delfiny i wieloryby. W wodach głębszych, strefy 200-2000 m niemal wszystkie zwierzęta maja narządy świetlne. Świecą, często różnymi kolorami, krewetki, kałamarnice i ryby.

STREFA BENTONICZNA

W strefie dennej, na szelfie kontynentalnym zamieszkuje wiele zwierząt. Możemy tam spotkać meduzy, kiełże, skorupiaki, ślimaki, małże, głowonogi, krewetki, langusty oraz ryby przydenne. Natomiast na dużych głębokościach, gdzie nie dociera światło i nie ma roślin fotosyntetyzujących, fauna jest dużo uboższa.

CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE ROZMIESZCZENIE ORGANIZMÓW W MORZACH I OCEANACH

ŚWIATŁO

Światło ma decydujący wpływ na życie w morzu. Wpływa bezpośrednio lub pośrednio na inne czynniki fizyczne, takie jak temperatura lub barwa wody, decyduje o życiu w morzu dostarczając energii niezbędnej dla procesu fotosyntezy. Tylko w obecności promieni słonecznych glony morskie, zarówno osiadłe jak i planktoniczne, mogą ze związków nieorganicznych syntetyzować związki organiczne, stanowiące pokarm dla wszystkich innych organizmów. Ilość i charakter światła zmienia się wraz z głębokością, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślin i wpływa na zróżnicowanie i rozmieszczenie zwierząt. Wpływa też na pionową migrację planktonu wymagającego określonego natężenia światła.

W morzach wyróżnia się trzy podstawowe warstwy świetlne:
- eufotyczną, czyli prześwietloną, w której występuje ilość światła wystarczająca dla procesu fotosyntezy; sięga przeciętnie do 80m w głąb,
- dysfotyczną, w której występuje tylko światło rozproszone i zmodyfikowane, zamieszkałą przez zwierzęta reagujące na różnicę światła; sięga od 80 do 350-400m,
- afotyczną, z ograniczoną ilością promieniowania niebieskiego i fioletowego w górnej części, zamieszkałą tylko przez zwierzęta i bakterie uzależnione pod względem pokarmowym od warstw górnych, sięga do dna największych głębin

TEMPERATURA

Temperatura wody jest także ważnym czynnikiem, warunkującym rozmieszczenie organizmów. Poczynając od najwyższej temperatury, jaką osiąga woda na powierzchni oceanów w strefie klimatu gorącego, następuje stopniowy jej spadek w kierunku biegunów oraz ku głębinom morskim. Wpływa to na geograficzne i batymetryczne, czyli pionowe rozmieszczenie życia w morzach. Z wyjątkiem strefy okołorównikowej temperatura wody w morzach i oceanach podlega sezonowym wahaniom związanym z porami roku. Czynnikiem wprowadzającym duże niekiedy różnice są zimne lub ciepłe prądy morskie.

CIŚNIENIE

Czynnikiem środowiska o wielkim znaczeniu w życiu organizmów morskich jest ciśnienie. W miarę zwiększania głębokości podnosi się ono średnio o 1 atmosferę na 10 m. Organizmy żyjące w wodach płytkich nie wytrzymują ciśnienia przekraczającego 300 atm. Fauna zamieszkująca najgłębsze strefy mórz jest przystosowana do panującego tam bardzo wysokiego ciśnienia. Część organizmów wytrzymuje zmiany ciśnienia przekraczające 300 atmosfer- to tzw. eurybaty, część może zamieszkiwać wyłącznie strefy o określonym ciśnieniu- stenobaty.

ZASOLENIE

W wodzie morskiej rozpuszczone są sole. Średnia zawartość soli w wodzie morskiej wynosi 35?. Od otwartego oceanu ku brzegom stężenie soli ulega rozcieńczeniu w wyniku dopływu wody słodkiej z lądów. Zmienia się ono także w poszczególnych strefach klimatycznych. W morzach strefy gorącej gdzie parowanie jest silniejsze i słabe zasilanie wodami z lądu, koncentracja soli jest zwykle wyższa od przeciętnej. Zawartość rozpuszczonych soli w wodzie morskiej powoduje, że ma ona większy ciężar i większą gęstość niż woda słodka. Organizmy żyjące w otwartej toni wodnej wykazują wąskie granice tolerancji na zmiany zasolenia.

JAK DZIELIMY ORGANIZMY UWZGLĘDNIAJĄC ICH MIEJSCE WYSTĘPOWANIA?

PLANKTON to zespół drobnych organizmów unoszonych przez wodę, które nie są zdolne przeciwstawić się silniejszym prądom. Organizmami planktonowymi są m.in. drobne glony (okrzemki, zielenice), pierwotniaki, drobne skorupiaki, larwy wielu zwierząt bezkręgowych.

NEKTON tworzą organizmy samodzielnie pływające w wodzie. Należą do nich duże owady, ryby, płazy, gady i ssaki wodne.

BENTOS tworzą organizmy mieszkające na dnie zbiornika wodnego należą do niego: glony, pierwotniaki, denne skorupiaki, larwy wielu owadów, pierścienice (np. pijawki), mięczaki

EKOSYSTEM LĄDOWY- LAS

STREFY W LESIE

1. WARSTWA KORON DRZEW- może być jednopiętrowa (lasy jednowiekowe i jednogatunkowe) lub wielopiętrowa (lasy mieszane, drzewa w różnym wieku);
2. PODSZYT- krzewy i niższe drzewa;
3. WARSTWA ZIÓŁ- krzewinki, trawy, byliny i rośliny jednoroczne;
4. WARSTWA PRZYZIEMNA- mchy, porosty.

WARSTWA KORON DRZEW

W polskich lasach nizinnych warstwę koron drzew tworzą zazwyczaj: sosna zwyczajna, świerk pospolity, lipa drobnolistna. Zaś na wyżynach i pogórzu dominują: nadrzeczna olszyna górska z olszą szarą, jaworzyny, drzewostan jodłowy boru mieszanego, bory świerkowe. Duża ilość światła jest im niezbędna do życia. Przebijają się zatem ku słońcu. Wysoko umieszczone korony powodują, że nasłonecznienie średniej warstwy - podszytu - oraz runa leśnego jest mniejsze. W warstwach lasu żyje wiele zwierząt i roślin, które są powiązane ze sobą łańcuchem pokarmowym (są od siebie zależne). W koronach drzew żyją np. sikory, wilgi, kukułki, drozdy.

PODSZYT

Do podszytu należą krzewy, takie jak: jałowiec, kalina, głóg, leszczyna, czeremcha, jarzębina, czarny bez, malina, jeżyna oraz młode drzewa.

RUNO LEŚNE (WARSTWA ZIÓŁ Z WARSTWĄ PRZYZIEMNĄ)

Runo leśne stanowią paprocie, a także mchy. Rosną tu także poziomki, czarne jagody, borówki. Do nich światła dochodzi bardzo mało, są roślinami cieniolubnymi. Wiosną można spotkać zawilce, przebiśniegi, przylaszczki, konwalie. Jest tu wyraźnie chłodniej i wilgotniej niż w innych warstwach, gdyż mchy mają zdolność zatrzymywania wody. Wśród mchów i wrzosów znaleźć można grzyby. Po rozwinięciu się na drzewach liści w runie pozostają rośliny, które nie potrzebują dużo światła, np. kopytnik pospolity, bluszcz pospolity, trawy leśne (np. trzcinnik leśny), borówka czarna, mchy i paprocie.

W każdej warstwie lasu żyją określone zwierzęta. Roślinność jest dla niech pożywieniem, miejscem do zakładania gniazd, daje też schronienie. Szczególnie różnorodny jest świat owadów, które występują na każdym poziomie lasu. Część owadów, związana jest z danym gatunkiem drzewa, np. kornik drukarz atakuje świerki. Na pniach drzew żerują dzięcioły i kowaliki, a wśród ściółki kosy. Las jest doskonałym schronieniem dla ptaków drapieżnych, takich jak np.: sokoły, jastrzębie, sowy. Tu także znajdują schronienie i pożywienie duże ssaki roślinożerne (sarny, jelenie) i drapieżne (wilki, rysie).

Leśną glebę przykrywa ściółka, która zawiera głównie obumarłe szczątki roślinne i zwierzęce, jest warstwą ochronną gleby. Wyróżniamy w niej następujące warstwy(profil glebowy): próchnica, mineralna i skała macierzysta. Żyje w niej bardzo zróżnicowana fauna (drapieżniki - chrząszcze, mrówki, pająki, oraz inne, np.: dżdżownice, stonogi).

CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE ROZMIESZCZENIE ORGANIZMÓW W LESIE

ŚWIATŁO

Warstwowa struktura lasu pozwala roślinności maksymalnie wykorzystać przestrzeń zyciową i światło. Najlepsze warunki świetlne mają drzewa w najwyższej warstwie (koron) i one wywierają wpływ na skład gatunkowy lasu i na współzależności występujące między nimi.

Skład podszytu i runa jest uzależniony od warunków siedliskowych, w tym także od stopnia naświetlenia wnętrza lasu. W ciągu roku naświetlenie zmienia się najbardziej w lasach liściastych, ponieważ drzewa zrzucają liście na zimę. Roślinność runa najbujniej rozwija się i kwitnie wczesną wiosną, gdy jeszcze nie ma liści na drzewach. W ten sposób rośliny runa wykorzystują do rozwoju światło, którego wówczas jest pod dostatkiem. Tylko wtedy mogą wygrać konkurencję o ten czynnik środowiskowy z drzewami. Po rozwinięciu się na drzewach liści w runie pozostają rośliny, które nie potrzebują dużo światła.

WODA

W zależności od ilości dostępnej wody organizmy będą się rozwijać, rosnąć. Jeżeli dostęp do wody będzie zbyt niski (ilość opadów, wilgotność gleby) rośliny będą ze sobą konkurować o zasoby, przez co jedne ją zdobędą, a inne nie. Te, które nie będą miały dostępu do wody, po prostu będą słabsze, przez co nie będą rosnąć w takim tempie, jak te, które tę wodę będą posiadać.

GLEBA

Jeżeli żyzność gleby jest na tyle dobra, aby dane rośliny mogły na niej rosnąć, to będą się one tam rozwijać w prawidłowym tempie (o ile będą miały dobry dostęp do pozostałych czynników). Natomiast jeśli gleby są naprawdę mało żyzne, las po prostu nie będzie na danym terenie rosnąć.

PROFIL GLEBOWY

W glebie wyróżnia się warstwy: próchnicy, mineralną i skałę macierzystą, która decyduje o charakterze tworzącej się gleby. Taka struktura nosi nazwę profilu glebowego. W glebie żyje liczna i zróżnicowana fauna. Wije, chrząszcze, mrówki i pająki prowadzą drapieżny tryb życia. Inne, np. dżdżownice czy stonogi, należą do organizmów żywiących się szczątkami roślin i zwierząt. Ułatwiają one bakteriom i grzybom przetwarzanie związków organicznych w mineralne. W glebie żyją też większe zwierzęta, takie jak drobne ssaki (kret, mysz). Odgrywają one ważną rolę, gdyś dzięki ciągłemu ryciu podziemnych korytarzy przewietrzają glebę i przemieszczają próchnice w dolne jej warstwy.