„Mistrz i Małgorzata” jako parabola.

Parabola, nazywana również przypowieścią, jest gatunkiem literatury moralistyczno - dydaktycznej, posługującej się narracją, w której postacie i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych. Fabuła paraboli ulega zwykle schematyzacji, a realia występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych.

„Mistrz i Małgorzata” jest utworem pisanym przez Bułhakowa w latach 1928-1940 i przedstawiającym ówczesne realia moskiewskie. Oprócz współczesnego autorowi wątku dokumentalnego, wprowadza on do powieści również paralelny wątek biblijny, który łączy się i zespala z wątkiem realistycznym. W obu płaszczyznach fabularnych dostrzec można problem piłatyzmu, wolności, podobne motywy działania i problemy. W ten sposób Bułhakow uwieloznacznił swą powieść, przez co możemy traktować ją jako utwór o przesłaniu ogólniejszym, niosącym prawdy uniwersalne, czyli możemy traktować ją jako parabolę.

Kolejnym wyznacznikiem przypowieści jest uniwersalność prawd, których nosicielami są zdarzenia i postacie przedstawione w utworze. „Mistrz i Małgorzata” jest powieścią, w której wiele bohaterów jest odzwierciedleniem pewnych prawideł, które uznawane są za ponadczasowe i z tego powodu mają swoich przedstawicieli w obu płaszczyznach fabularnych. Dla przykładu wymienić tu można: Piłata i Iwana Bezdomnego – problem unikania odpowiedzialności, „umywania rąk”; Jezusa i Małgorzatę – miłość, prawda oraz Judę z Kiriatu i Berlioza – zdrada i zakłamanie. W obu płaszczyznach powieści postacie pejoratywne zostają ukarane, podczas gdy ci, którzy okazali skruchę i zrozumieli swe błędy zostają uniewinnieni. Znajdujemy więc również ponadczasowy problem winy i kary, charakterystyczny dla paraboli, oraz akceptację katuszy duchowych, cierpień i refleksji jako formy pokuty.

„Mistrza i Małgorzatę” cechuje również to, że dla poprawnej interpretacji tego utworu należy sięgnąć do znaczeń symbolicznych. Powieść zawiera bowiem wiele elementów, które mają znaczenie przenośne, symboliczne, bez zrozumienia których nie można poprawnie interpretować książki. Przykładem może być tu słońce i księżyc, symbolizujące jasność - dobro i ciemność – zło. Są to obrazy aury, w których rozgrywają się pewne wydarzenia, określając ich charakter i narzucając sposób interpretacji.

Powieść napisana jest w konwencji groteski, co oznacza, że rzeczywistość przedstawiona jest w sposób nielogiczny, a nawet absurdalny, mieszając różnorodne wizje. Dysharmonijne współistnienie nastrojów komicznych z tragicznymi, brzydoty i wyidealizowanego piękna, wprowadzanie do utworu elementów fantastycznych, zamiana symboli dobra i zła powodują, że książka jest bardziej ekspresywna i skłania do refleksji. Groteskowe przedstawienie ogólnej sytuacji w Moskwie, opisy domu Gribojedowa, nadanie Wolandowi, powieściowemu szatanowi, roli poprawiacza Boga podkreślają absurdalność i zło świata, są satyrą i wyrażają niezgodę na taką rzeczywistość.

„Mistrz i Małgorzata” jest więc niewątpliwie parabolą. Bułhakow chciał pokazać, że wiele spraw jest ponadczasowych, a człowiek w postępie cywilizacyjnym jest zacofany, ponieważ wciąż jest zły. Powieść traktować możemy również jako utwór o problemach uniwersalnych – o losie i wolności człowieka oraz o dobru i złu. Wielu historyków uważa, że „Mistrz i Małgorzata” nie jest powieścią do końca interpretowalną, można natomiast wyciągnąć wniosek, że dobro i zło są nierozłączne jak cień i światło, co wyraża się w słowach Wolanda: „ (...) na co by się zdało twoje dobro, gdyby nie istniało zło i jak by wyglądała ziemia, gdyby z niej zniknęły cienie.”.