System partyjny Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii istnieje system dwupartyjny; oznacza to, że mimo działania w państwie wielu partii, tylko dwie najsilniejsze uczestniczą (alternatywnie, zależnie od wyników wyborów do Izby Gmin) w tworzeniu rządu i sprawowaniu władzy. Na brytyjską dwupartyjności wpłynęła tradycja historyczna, zwyczaje życia politycznego a także obowiązujące przepisy prawa wyborczego, dyskryminując partie trzecie. Gabinety są monopartyjne, zaznacza się stabilność rządów. Ta stabilizacja w mniejszym lub w większym stopniu trwa od 1922 r.

Wielka Brytania, występując w przeszłości w roli światowego mocarstwa, przedstawiała sobą kraj z jednolitym (homogenicznym) systemem społecznym. Historycznie reprezentacja klasy robotniczej wyodrębniła się dopiero wtedy, gdy arystokracja i burżuazja tak się zbliżyły do siebie, że mogły być skupione w jednym obozie politycznym. Znalazło to odzwierciedlenie w tradycyjnie spolaryzowanym na dwóch biegunach systemie partyjnym. Rozpad brytyjskiego imperium kolonialnego dał początek ostrym konfliktom społecznym.

Szczególną rolę w kształtowaniu sceny politycznej odgrywa przyjęty w wyborach do Izby Gmin większościowy system wyborczy. Jest to system większości względnej w okręgach jednomandatowych, co oznacza, że wybrany jest ten kandydat, który otrzymał relatywnie więcej głosów niż każdy z pozostałych w danym okręgu wyborczym. Preferuje to obie partie dominujące i stwarza małe szanse zgromadzenia większej liczby głosów przez partie pozostałe.

Po zmianach w roku 1995 wybory przeprowadzane są w 659 jednomandatowych okręgach:
- 528 w Anglii,
- 40 w Walii,
- 72 w Szkocji,
- 18 w Irlandii Północnej.

Za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał w okręgu wyborczym, bez względu na frekwencję, względną większość z ogólnej liczby ważnie oddanych głosów. Oznacza to, że mandat może przypaść kandydatowi, na którego przypadło mniej niż 50% wszystkich głosów przy frekwencji niższej niż 50% uprawnionych do głosowania.

Formalnie prawo zgłaszania kandydatów jest prawem indywidualnym, lecz aby zostać członkiem Izby Gmin, trzeba mieć poparcie partii politycznej, gdyż jedynie incydentalnie i wyjątkowo (poza Irlandia Północną) kandydaci niezależni odnoszą sukcesy w wyborach- np. w 1997 roku M. Beli. W 1970r. w związku z możliwością uwidaczniania przynależności politycznej kandydata po raz pierwszy w prawie wyborczym pojawiła się wzmianka o partiach politycznych.

Dwie partie, które mają szansę sprawowania rządów i zmieniają się sprawując rządy lub tworząc opozycję rządową w Wielkiej Brytanii to Partia Pracy lub Partia Konserwatywna. Aby przybliżyć ideologie tych dwóch partii należy sięgnąć do ich korzeni.

Angielskie stronnictwa polityczne mogą nawiązać w swej tradycji do klu­bów parlamentarnych pierwszej fazy walki parlamentu z królem z lat 1640- ­1649. Określano wówczas zwolenników silnej władzy królewskiej, czyli nie­ograniczonej władzy monarszej (absolutnej) "kawalerami", a zwolenników wyższości parlamentu nad królem "golonymi głowami".

W okresie restauracji 1660 - 1688 oba kluby parlamentarne odżyły na no­wo. Zwolenników silnej władzy królewskiej ich przeciwnicy przezywali "torysami", co oznaczało buntowników irlandzkich, którą to nazwą w okresie Rzeczypospolitej i Protektoratu określano zwolenników księcia Yorku, czyli późniejszego króla Karola II. Zwolenników zaś podporządkowania króla par­lamentowi nazywano pogardliwie "whigami" (whig - obelżywa nazwa woźnicy szkockiego ).

Tak długo dopóki oba stronnictwa działały w parlamencie i obejmowały swym zasięgiem oddziaływania posłów do izby gmin i izby lordów były to klu­by parlamentarne a nie partie polityczne. Ten wąski krąg oddziaływania nie przeszkodził jednak obu klubom parlamentarnym zawładnąć życiem politycz­nym Wielkiej Brytanii w XVII i XVIII w.

Sytuacja ta zmieniła się po 1832 r. w okresie wielkich reform wyborczych w XIX w. Wobec sukcesyjnego rozszerzania się zasięgu prawa wyborczego oba ugrupowania polityczne wyszły poza mury opactwa wesminsterskiego i prze­kształciły się z klubów parlamentarnych w partie polityczne, które zaczęły zabiegać o członków i sympatyków wśród obywateli posiadających prawa wybor­cze do izby gmin.

Po 1832 r. cała organizacja partii politycznych w Wielkiej Brytanii podpo­rządkowana została zdobyciu jak największej liczby mandatów do izby gmin. Partie te zaczęły organizować się zarówno w parlamencie jak i w poszczegól­nych okręgach wyborczych. Wówczas też obydwie partie zmieniły swoje na­zwy - torysi na Partię Konserwatywną, a whigowie na Partię Liberalną. Naj­ważniejszym organem każdej partii był jej leader wybierany przez frakcję par­lamentarną, grupującą posłów do izby gmin i członków izby lordów. Dzisiaj leaderzy wybierani są jedynie przez frakcje parlamentarne poszczególnych partii w izbie gmin. Ten system powoływania leadera przyjęła w 1965 r. także Partia Konserwatywna.

Brytyjski system partyjny jest od swego zarania systemem dwupartyjnym, to znaczy, że w Wielkiej Brytanii istnieją tylko dwie partie, które są zdolne uzyskać w praktyce niezbędną większość i samodzielnie sprawować rządy.

Wzrost liczebny robotników i uzyskanie przez nich praw wyborczych postawiły na porządku dziennym sprawę powołania do życia partii politycznej, która reprezentowałaby w parlamencie ich interesy. Taką partią miała być Partia Pracy, utworzona w 1900r. z inicjatywy organizacji robotniczych i związków zawodowych. Systematyczne zwiększanie się znaczenia tej partii doprowadziło w 1922r. do przegrupowania w brytyjskim systemie dwupartyjnym.

W latach 20. i 30. wyparła Partię Liberalną z układu politycznego, rywalizując odtąd, w brytyjskim systemie dwupartyjnym, z Partią Konserwatywną w Izbie Gmin. Po raz pierwszy utworzyła rząd mniejszościowy w 1924.

W 1945r. utworzyli po raz pierwszy jednopartyjny socjaldemokratyczny gabinet pod kierownictwem Clementa R. Attlee, który wprowadził radykalne reformy gospodarcze nacjonalizując wiele gałęzi przemysłu, reorganizując system podatkowy, ubezpieczeń społecznych i służbę zdrowia. ( Churchill w ten sposób wyraził się o Clemencie Attlee: a modest little man with a lot to be modest about (skromny człowieczek, z wieloma rzeczami, co do których musi zachować skromność).

Myśl polityczna Partii Pracy nawiązuje do tradeunionizmu, owenizmu, socjalizmu chrześcijańskiego, radykalnego liberalizmu, a także marksizmu. Trzeba jednak podkreślić, że partia ta nigdy nie przyjęła rewolucyjnego programu marksistowskiego.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dominowały w polityce partii rozwiązania pragmatyczne, ukierunkowane na sukces wyborczy. W 1973 r. nastąpił powrót do tradycyjnych ideałów ruchu laburzystowskiego.

Forsowano koncepcję nacjonalizacji i planowania, przy zachowaniu gospodarki mieszanej jako podstawy organizacji życia gospodarczego.

Silnie podkreślano potrzebę podjęcia antymonopolistycznych działań. W sferze polityki zagranicznej akcentowano zasadę „trzeciej siły", mówiącej o skupieniu się państw Europy Zachodniej jako trzeciego, obok USA i ZSRR, ogniwa w porządku międzynarodowym.

W latach 1951-1964, a zwłaszcza po 1979 r. Partia Pracy pogrążyła się w doktrynalnych sporach i procesach przewartościowań.

Laburzyści

W wyborach 1964 niewielką przewagę zyskali laburzyści, nowym premierem został lider Partii Pracy H. Wilson. Wprowadzenie zasad państwa opiekuńczego, nacjonalizacja niektórych gałęzi przemysłu, rozszerzenie centralnego planowania gospodarczego i inne posunięcia rządu wywołały kryzys gospodarczy, który podważył zaufanie do laburzystów. W 1968 zaostrzył się konflikt w Irlandii Północnej. W 1970 do władzy powrócili konserwatyści, tworząc rząd E. Heatha. W 1973 Wielka Brytania przystąpiła do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Światowy kryzys energetyczny wywołany drastycznymi podwyżkami cen ropy naftowej gwałtownie zaostrzył trudności gospodarcze i społeczne w Wielkiej Brytanii, przynosząc przedterminowe wybory i dymisję rządu E. Heatha (1974). Na stanowisko premiera powrócił H. Wilson, którego po reorganizacji rządu w 1976 zastąpił J. Callaghan.

W rezultacie laburzyści przez 18 lat nie byli w stanie stworzyć realnej alternatywy dla rządów konserwatywnych Margaret Thatcher i Johna Majora.
Dopiero Tony Blairowi udało się dostosować Partię Pracy do wymogów współczesności. Pozbył się on ideologicznego balastu, który skutecznie ograniczał program podejmowanie pragmatycznych działań, tak cenionych przez Brytyjczyków.

Przesunięcie Partii Pracy na prawo nie oznacza jednak porzucenia przez laburzystów tradycyjnej dla nich lewicowej wrażliwości.

W dalszym ciągu opowiadają się za sprawiedliwością społeczną, ale raczej przez stwarzanie równych szans niż przez wyrównywanie dochodów.

Program wyborczy socjaldemokratów uzupełniał postulat decentralizacji zarządzania państwem przez zwiększenie autonomii Szkocji i Walii oraz wznowienie rokowań pokojowych w Irlandii Północnej.

Zmiany zapoczątkowane przez T. Blaira oraz zmęczenie wyborców długoletnimi rządami konserwatystów przyniosły Partii Pracy w maju 1997 r. spektakularne zwycięstwo wyborcze, największe na przestrzeni całego XX w.

Jego egzemplifikacją, urastającą do rangi symbolu, jest fakt, że 416 socjaldemokratycznych posłów nie mieściło się w ławach rządowych i z konieczności musieli siedzieć w ławach opozycji. T. Blair, zachęcony sukcesem, wspólnie z niemieckim przywódcą socjaldemokratów, Gerhardem Schrederem, ogłosił w czerwcu 1999 r. nowe wytyczne dla ruchu socjaldemokratycznego, nazwane Manifestem Blaira- Schródera.

Laburzyści w pełni zaakceptowali zasady wolnorynkowe, zmniejszyli uzależnienie od związków zawodowych, zapowiadali reformy ustrojowe (autonomia dla Szkocji i Walii – zrealizowana od 1997 roku, zlikwidowanie dziedziczności w Izbie Lordów – 1999 roku). W 2001 roku Partia Pracy ponownie wygrała wybory uzyskując 40,7% głosów, a także w 2005 roku uzyskując 36,2 %.

Poglądy dotyczące Unii Europejskiej

Jeśli chodzi o wizje Unii Europejskiej to przede wszystkim Partia Pracy wspiera propozycje utworzenia konstytucji Unii Europejskiej i twierdzi, że sprzeciw Wielkiej Brytanii spowoduje utratę członkostwa w Unii i zaprzepaszczenie zdobyczy ekonomicznych, jakie daje wspólny rynek. Utrzymuje, że dalej będzie sprzeciwiać się propozycjom Unii w kwestiach takich jak: podatki, ubezpieczenia społeczne, polityka obronna, polityka zagraniczna i prawo karne. Jednocześnie twierdzi, że ostateczna decyzja powinna należeć do obywateli, którzy dostaną możliwość wypowiedzenia się w referendum. Referendum ma być przeprowadzone również w sprawie przystąpienia do strefy Euro. W sprawach polityki zagranicznej wyraża opinię, że Wielka Brytania nie powinna wybierać pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską oraz, że Unia Europejska powinna mieć możliwość działania w razie kryzysu, nawet jeśli NATO zadecyduje o nieangażowaniu się. Naciska na reformę polityki rolnej (CAP), ale twierdzi, że Wielka Brytania nie może przestać przestrzegać wspólnej polityki dotyczącej rybołówstwa (CFP), gdyż oznaczałoby to wystąpienie z Unii Europejskiej. Stanowczo twierdzi, że utrzyma odrębną politykę Wielkiej Brytanii w kwestii przekraczania granic i polityki imigracyjnej i jeśli zajdzie taka potrzeba będzie postępować wbrew zaleceniom unijnym.

Partia Pracy

Kandydaci Partii Pracy startują w całej Wielkiej Brytanii z wyjątkiem Irlandii Północnej.

Struktura i organizacja partii

Partię Pracy spośród innych partii politycznych wyróżnia jej oryginalna struktura wewnętrzna, mianowicie luźna federacja stowarzyszeń społecznych i socjalistycznych oraz związków zawodowych.

Na formalną strukturę organizacyjną składają się dwa zasadnicze układy. Pierwszy, najważniejszy tworzy frakcja parlamentarna. Drugi układ organizacyjny obejmuje masową organizację członkowską (ok. 7 mln członków, w tym ok. 10% to członkowie indywidualni), podporządkowaną przede wszystkim wymogom kampanii wyborczych. Najwyższym forum partyjnym jest Doroczna Konferencja Partii Pracy.

Teoretycznie przysługują jej szerokie uprawnienia, w praktyce jednak głównym ośrodkiem decyzyjnym pozostaje frakcja parlamentarna i jej lider. Obecnie na jej czele stoi Gordon Brown, który jest premierem Wielkiej Brytanii.

Partia Konserwatywna

Partia Konserwatywna to najstarsza partia zachowawcza w świecie. Oficjalnie ukonstytuowała się pod tą nazwą – zaproponowaną przez dziennikarza Johna Wilsona Crokera – w 1832 roku, pod przywództwem Roberta Peela. Jej geneza sięga jednak nieformalnej partii torysów (od celtyckiego Tar a Ri – „przybądź królu”) z okresu Restauracji (1660-88), broniącej prerogatyw Korony i Kościoła (Anglikańskiego), której legitymistyczne skrzydło, zwane jakobitami, dochowywało także wierności prawowitej dynastii Stuartów, obalonej przez Parlament. W nowo powstałym systemie politycznym utworzyli partię opartą głównie na ziemiaństwie, reprezentującą konserwatywne poglądy religijne i społeczne. Po objęciu tronu przez dynastię hanowerską (1714r.) w opozycji, wielu przywódców emigrowało. Po 1760 r. stronnictwo zbliżyło się do dworu Jerzego III. W 1783 r. zreorganizowane przez W. Pitta młodszego, objęło władzę i sprawowało ją do 1830 r.

Jej początki sięgają Manifestu z Tamworth opracowanego przez Roberta Peela w 1834 roku. Manifest eksponował tradycyjne konserwatywne wartości, w szczególności elitaryzm. Reformy Benjamina Disraelego (początkowo liberała) z lat 1868-1874 spowodowały otwarcie się partii na szersze grono wyborców.

Po półwiekowej dominacji wigów, pomiędzy 1783 a 1827 William Pitt Jr. i lord Liverpool odbudowali partię torysów na fundamencie kontrrewolucyjnej doktryny Edmunda Burke`a – skądinąd formalnie wiga.

Najwybitniejszym przywódcą w historii partii był Beniamin Disraeli, który pod hasłem „jednego narodu” (One Nation) wskrzesił torysowski ideał solidaryzmu wszystkich warstw społecznych, od arystokracji po robotników, zjednoczonych wokół „króla-patrioty”, przeciwstawiając go finansowej oligarchii liberałów, dzielącej społeczeństwo na „dwa narody”: bogatych i biednych. Za rządów jego następcy – lorda Salisbury – Imperium Brytyjskie znalazło się w zenicie swojej potęgi.

W 1846 doszło do poważnego rozłamu w partii – zwolennicy liberalizacji handlu poparli rządy liberałów. Osłabiona Partia Konserwatywna, stworzyła ramy programowe: obronę tradycyjnych wartości w życiu społecznym oraz pozycji monarchii i Kościoła anglikańskiego, zachowanie praw Izby Lordów oraz konieczność stopniowego wprowadzania ograniczonych reform politycznych i społecznych. Przeciwniczka nadania Irlandii autonomii została 1886 wsparta przez unionistów.

Od 1886 roku oficjalna pełna nazwa partii brzmi: Brytyjska Partia Konserwatywna i Liberalnych Unionistów (przeciwników autonomii Irlandii).

Kryzys wewnętrzny na tle sporu pomiędzy protekcjonistami a zwolennikami wolnych taryf za przywództwa Arthura Balfoura zbiegł się, na początku XX w., z dotkliwym osłabieniem znaczenia Izby Lordów. W okresie międzywojennym, kiedy partii przewodzili kolejno: Andrew Bonar Law, Austen Chamberlain, Stanley Baldwin i Neville Chamberlain, głównym współzawodnikiem politycznym konserwatystów stali się, w miejsce liberałów, socjaldemokraci z Partii Pracy. Gabinet wojenny następnego wielkiego lidera – Winstona Churchilla był zarazem pierwszym koalicyjnym z laburzystami.
Kolejni powojenni przywódcy: Anthony Eden, Harold Macmillan i Sir Alec Douglas-Home wyrażali tak dalece „paternalistyczny” nurt konserwatyzmu, że w praktyce ich akceptacja „państwa opiekuńczego” stawała się nieodróżnialna od praktyki laburzystów. Byli oni zarazem ostatnim pokoleniem arystokratycznych liderów partii. Radykalny zwrot w kierunku opcji „libertariańskiej”, zapoczątkowany (niekonsekwentnie) przez Edwarda Heatha, dokonany został pod dynamicznym przywództwem pierwszej kobiety lidera partii i premiera zarazem – Margaret Thatcher.
Indywidualistyczny, neoliberalny konserwatyzm zajął czołową pozycję w brytyjskiej prawicy dopiero po objęciu przywództwa Partii Konserwatywnej przez Margaret Thatcher w połowie lat siedemdziesiątych (na podstawie 40% głosów wyborców).

Program, zwany od jej nazwiska thatcheryzmem, zatytułowany został "Słuszne podejście” i znalazł się w dokumencie programowym z 1976 r.

W programie deklarowano obronę wolności jednostki przed nadmierną ingerencją państwa i jego urzędników. Konserwatyści akcentowali również zasadę silnego rządu - niezależnego, pewnego i konserwatywnego. Polityka gospodarcza rządu Margaret Thatcher (1979 - 1990) opierała się przez cały czas na liberalizmie ekonomicznym, monetaryzmie oraz prywatyzacji różnych gałęzi przemysłu, jak również bardzo rygorystycznej kontroli wydatków publicznych.

Dla konserwatystów epoki thatcheryzmu podstawową wartością była ochrona własności prywatnej. Ta idea leżała u podstaw polityki gospodarczej. Wchodzący do 1981 r. w skład ścisłego kierownictwa Partii Konserwatywnej Ian Gilmour stwierdził, że prawo i wolność mogą być zachowane tylko wtedy, kiedy są wspierane przez własność prywatną. Stąd w okresie rządów Margaret Thatcher była w Wielkiej Brytanii prowadzona polityka bardzo szerokiej prywatyzacji, mającej na celu wyeliminowanie własności państwowej.” Ograniczenie roli państwa w gospodarce było równoznaczne z ograniczeniem roli związków zawodowych, między innymi przez przyjęcie przez Izbę Gmin w latach 1980 i 1982 ustaw o zatrudnieniu, które wydatnie ograniczyły znaczenie w Wielkiej Brytanii praw związkowych, szczególnie w odniesieniu do tzw. "wspólnych pikiet strajkowych”. Przykładem radykalizmu rządu Margaret Thatcher wobec związków zawodowych było brutalne stłumienie przez policję buntu górników w 1984 r.

Po 1979 jej rząd konserwatywny (M. Thatcher, J. Major) dokonał zwrotu w brytyjskiej polityce społeczno-gospodarczej na rzecz zdecydowanego liberalizmu ekonomicznego, silnego podkreślania roli jednostki i indywidualnej przedsiębiorczości, prowadził prywatyzację, ograniczył znaczenie związków zawodowych. Ograniczeniu uległa społeczna baza wyborcza partii.
W czasie, kiedy premierem rządu brytyjskiego była Margaret Thatcher wzrastała inflacja oraz pogłębiały się spory wokół udziału Wielkiej Brytanii w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. W 1990 r. pogłębiło się niezadowolenie większej części społeczeństwa z powodu wprowadzenia podatku pogłównego.

Po ustąpieniu w listopadzie 1990 r. Margaret Thatcher z funkcji premiera zastąpił ją John Major, który starał się zmienić społeczny wizerunek konserwatystów. W "Karcie Obywatelskiej” nowy premier przedstawił program naprawy efektywności służb publicznych oraz roli lokalnych społeczności w kreowaniu demokracji.

Konserwatyści oddali władzę dopiero w 1997, kiedy zdecydowanie przegrali wybory, (25 proc. miejsc w Izbie Gmin 165 na 659). Nowym liderem wybrany został William Hague, przeciwnik bliższej integracji europejskiej. Po kolejnych przegranych wyborach w 2001 roku Hague'a zastąpił Iain Duncan Smith, jeszcze bardziej eurosceptyczny. Zmiana przywództwa nie poprawiała notowań partii, które były najgorsze od wielu lat; ostatnio poprawiły na skutek sprzeciwu większości społeczeństwa wobec popierania przez premiera Blaira amerykańskiej polityki w stosunku do Iraku. W latach 2003-2005 przewodniczącym partii był Michael Howard.

Wielokrotna partia rządząca prowadziła ekspansywną politykę imperialną, opowiadała się za współdziałaniem metropolii i dominiów oraz modernizowaniem więzi łączących imperium (utworzenie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów).

Partia Konserwatywna wielokrotnie dostosowywała się do nowych warunków społeczno-ekonomicznych i międzynarodowych. Zaakceptowała powojenne reformy socjalne laburzystów, w niewielkim zakresie cofnęła nacjonalizację oraz przeprowadziła przyznanie niepodległości wielu koloniom. Politykę zagraniczną oparła na współpracy ze Stanami Zjednoczonymi i NATO, próbując zachować militarne znaczenie Wielkiej Brytanii. Po długich zabiegach wprowadziła kraj do EWG. Znaczne różnice zdań wywołuje w partii zakres integracji zachodnioeuropejskiej.

W dziejach Partii Konserwatywnej po każdej porażce miały miejsce strukturalne przetasowania, a także ogólny ruch na rzecz wypracowania lepszej reprezentatywności partii. Jeżeli ktoś zapyta, dlaczego tak się działo, odpowiedź powinna brzmieć, że porażka przynosi dużo ludzkiej irytacji i dużo rąk gotowych do pracy. (Robert Blake).

Partia Konserwatywno w jej programach akcentuje się ciągłość tradycji narodowej, wolność jednostki, rolę rodziny, równość wobec prawa, nie naruszalność dóbr prywatnych i gospodarkę wolnorynkową. Partia ta opowiada się za gospodarką rynkową, ograniczając postulaty interwencjonizmu, nacjonalizmu i planowania. Podkreśla w swym programie wagę idei solidarnościowych, wolności jednostek i praw człowieka. Wprowadza reformy ustroju państwowego, szczególnie program decentralizacji państwa.

Na początku XX w. w Partii Konserwatywnej, m.in. pod wpływem rosnącego znaczenia Partii Pracy, zaczął dominować nurt paternalistyczny, dopuszczający interwencjonizm państwowy (m.in. Joseph Chamberlain). Tendencje interwencjonistyczne zostały jeszcze bardziej wzmocnione po II wojnie światowej (Karta przemysłowa z 1947 roku).

Brytyjskich konserwatystów charakteryzowała też zawsze duża zdolność do kompromisów i przystosowania się do nowych warunków. Z tych właśnie względów przejawiali niechęć do teorii, do zwartego i spójnego systemu poglądów, ceniąc sobie nad wszystko pragmatyczną działalność. O wartości polityki nie decyduje bowiem jakość jej teoretycznych zasad, lecz praktyczne skutki, jakie przynosi ona ludziom.

Ogranicyzm z kolei wiąże się z realizowanym programem społecznym, w którym takie wartości, jak naród, rodzina i religia, odgrywają pierwszoplanową rolę. Stanowią one jego organiczne części, w ich ramach bowiem najpełniej następuje rozwój jednostki.

Ideologia współczesnej Partii Konserwatywnej opiera się na trzech kanonach: ewolucjonizmu, pragmatyzmu i organicyzmu. Interpretacja istoty ewolucjonizmu przez konserwatystów sprowadza się do klasycznej formuły: „nie wykluczać zmian, ale zmieniając zabezpieczać”. Wszelkie przeobrażenia musza zostać poprzedzone kompleksową analizą korzyści dla państwa i społeczeństwa. Najbardziej pożądane są zmiany skorelowane z istniejącym układem społecznym. W tej sytuacji naczelna zasadą ustroju politycznego stało się dążenie do stabilizacji instytucji politycznych.
W powojennej historii brytyjskiej konserwatyzmu można odnotować dwa wyraźne wyodrębnione nurty- paternalizmu i indywidualizmu. Na lata 1945-1970 przypada okres zdecydowanej przewagi paternalizmu. Współcześnie natomiast dominuje indywidualizm. Zasadniczą linię podziału między tymi orientacjami wyznacza ich stosunek do państwa. O ile zwolennicy tradycji paternalistycznej godzą się na interwencjonizm państwowy w sferze gospodarczej i społecznej, o tyle przedstawiciele nurtu indywidualistycznego akcentują potrzebę ograniczenia roli państwa i eksponują zalety gospodarki rynkowej, czego egzemplifikację stanowił, począwszy od 1975r. thatcheryzm.

Bez względu jednak na skalę sporów wokół strategii gospodarczej, niepodważalne pozostaje dla współczesnych konserwatystów ideowe credo filozofii Edmunda Burke’a i Benjamina Disraeliego, uświęcające zasadę ochrony własności prywatnej jako podstawy istniejących stosunków społeczno- politycznych. W programach partii nadal akcentuje się też idee „silnego państwa” oraz antyegalitaryzmu. Potrzeb autorytetu i siły państwa wyraża się przede wszystkim w sferze polityki zagranicznej w postaci silnych pierwiastków mentalności mocarstwowej. Antyegalitaryzm konserwatyści argumentują natomiast troska o godność człowieka i zachowane jego pełnej wolności. Redukcja wydatków państwa na cele publiczne na również mobilizować jednostkę i uczyć odpowiedzialności za siebie i rodzinę.

Poglądy dotyczące Unii Europejskiej

Jeżeli mówimy o ideologii Partii Konserwatywnej to należy również wskazać poglądy dotyczące Unii Europejskiej to jest przeciwna uchwaleniu konstytucji Unii Europejskiej i żąda referendum w tej sprawie. Jest za umacnianiem wspólnej polityki ekonomicznej ale przeciwko przystąpieniu Wielkiej Brytanii do strefy Euro i przeciwko planom ujednolicenia podatków dla krajów członkowskich. Jest za zredukowaniem ilości przepisów prawa europejskiego o co najmniej 25%. Proponuje także zwiększenie ilości tzw. sunset clauses (przepisów, które są wprowadzane na określony z góry czas, po którym tracą ważność) w nowym ustawodastwie.

Przygotowała propozycje zapobiegania nadużyciom finansowym w Unii, jest przeciwko wprowadzaniu opłat dla kierowców jeżdżących w godzinach szczytu najbardziej uczęszczanymi drogami (takie przepisy istnieją już w centrum Londynu) i przeciwko płatnym autostradom. Zapewnia, że istniejące przepisy dotyczące ochrony środowiska będą przestrzegane i nie będą przeszkadzać przedsiębiorcom. Nalega także na reformę polityki rolnej (Common Agricultural Policy) Unii Europejskiej i zniesienie przepisów dotyczących rybołóstwa (Common Fisheries Policy). Jest przeciwko uzgadnianiu wspólnego stanowiska w sprawach pozaunijnych przez kraje Unii.

Partia Konserwatywna przedstawił swoich kandydatów na posłów do Parlamentu Europejskiego w całej Wielkiej Brytanii z wyjątkiem Irlandii Północnej.
Finansowanie partii

Partia Konserwatywna nie może liczyć na takie szerokie poparcie finansowe ze strony społeczeństwa.

Rekompensuje to sobie (z nawiązką) dzięki korporacjom przemysłowym. Zasilają one bezpośrednio bądź pośrednio kasę partyjną. Innym przykładem grupy nacisku, mającej powiązania z kierownictwem Partii Konserwatywnej, może być organizacja Zjednoczeni Przemysłowcy Brytyjscy.

Partia Konserwatywna zdobywa poparcie głównie wśród warstw zamożniejszych i średnich, mniejsze wśród robotników. Na czele stoi przywódca (leader), od 1965 wybierany przez członków frakcji Partii Konserwatywnej w Izbie Gmin. Strukturę organizacyjną tworzą: frakcja parlamentarna, federacja komórek partii w okręgach wyborczych i Centralne Biuro Konserwatywne.

Wewnętrzna organizacja

W Partii Konserwatywnej ogromna rola przypada liderowi partii. Mianuje on najważniejszych funkcjonariuszy partii, określa jej program i zapewnia jego realizację.

Raz w roku odbywa się konferencja partii. Zgodnie z zapoczątkowaną w 1965r. praktyką uczestniczy w niej (przez cały czas jej obrad) lider partii. Dyskusja i uchwały podejmowane na forum konferencji nie wiążą jednak lidera tak w odniesieniu do polityki partii, jak i jego osobistej działalności. Organizacja partyjna pełni zatem przede wszystkim funkcję wyborczą, służącą frakcji parlamentarnej i liderowi partii.

Pozostałe partie polityczne

Pamiętać należy jednak o tym, że charakter brytyjskiego systemu dwu­partyjnego nie wyklucza legalnego istnienia innych partii politycznych. Partie takowe istnieją i wywierają mniejszy lub większy wpływ na życie polityczne Wielkiej Brytanii. Np. w 1950 r. 1868 kandydatów do izby gmin występowało pod firmą 33 partii politycznych. Wszystkie te partie, z wyjątkiem dwóch, nie mają jednak realnych szans dojścia do władzy, czy chociaż skromnego współudziału w rządach partii rządzącej.

Podstawową - choć nie jedyną przyczyną tego stanu rzeczy - stanowi sys­tem wyborczy do izby gmin. Reforma wyborcza premiera Gladstone'a z lat 1884/1885 podzieliła Anglię z nielicznymi wyjątkami na okręgi wyborcze jed­nomandatowe, w których o wyborze posłów decyduje względna większość głosów uzyskana przez kandydata na posła w danym okręgu wyborczym - de­cyduje tu większość względna a nie bezwzględna. Teoretycznie o wyborze posła może zaważyć jeden głos - w praktyce jest to kilkadziesiąt do kilku tysięcy głosów.

Do „partii trzecich” w brytyjskim systemie partyjnym należą: Partia Liberalno – Demokratyczna, nacjonalistyczne partie: walijska i szkocka, skrajnie prawicowy Front Narodowy, Partia Zielonych oraz postkomunistyczna Partia Demokratycznej Lewicy. Odrębny system partyjny tworzą ugrupowania w Irlandii Północnej.

Początki Partii Liberalno – Demokratycznej sięgają 1983 r. Powstała z rozłamu Partii Pracy. Partia Socjaldemokratyczna (1981r.) utworzyła wtedy sojusz wyborczy z Partią Liberalną. W 1988r. oba ugrupowania połączyły się w Socjaldemokratyczną Partię Liberalną, która od 1989r. działa pod nazwą Partia Liberalno-Demokratyczna. Jest to centrowe ugrupowanie polityczne wspierane głównie przez warstwy urzędnicze, wolne zawody i intelektualistów. Liczy około 85 tys. członków i odwołuje się do zasad wolności, równości i wspólnoty. Domaga się decentralizacji państwa, utworzenia odrębnych parlamentów w Szkocji i Walii oraz zgromadzeń regionalnych w Anglii. Opowiada się za zmianą systemu wyborczego z większościowego na proporcjonalny.

W Szkocji i Walii obok partii ogólno-brytyjskich działają również lokalne partie nacjonalistyczne: Szkocka Partia Narodowa (Scotish National Party), powstała w 1934r. oraz Walijska Partia Narodowa (The Welsh National Party – Plaid Cymru), utworzona w 1925r. W ich programach przeważają problemy lokalne i tożsamości narodowej. Nacjonaliści szkoccy dążą do odrębności polityczno – ustrojowej swojego kraju, natomiast partia nacjonalistów walijskich zabiega bardziej o zachowanie wartości i dóbr narodowej kultury, tradycji i języka w ramach struktur istniejącego państwa.

Szkocka Partia Narodowa ma:
- 2 z 7 szkockich miejsc w PE,
- 6 z 59 szkockich miejsc w Parlamencie Brytyjskim i
- 47 z 129 miejsc w szkockim parlamencie.

Partia wygrała wybory do parlamentu szkockiego, które odbyły się 3 maja 2007 roku. Jej liderem jest Alex Salmond (Obecny Pierwszy Minister Szkocji).

Skrajnie prawicowy Front Narodowy powstał w 1966r. Jest to ugrupowanie mające niewielkie poparcie na terytorium Anglii. Jego program jest konglomeratem skrajnie prawicowych, rasistowskich haseł, m.in.: „Zachować Wielką Brytanię brytyjską”. Naczelnym postulatem Frontu jest humanitarna deportacja ludności kolorowej. Front nie jest reprezentowany w parlamencie.

Partia Zielonych (Green Party), występująca pod tą nazwą od 1985r., powstała jako Partia Ekologiczna (Ecology Party) w 1973r. Zieloni nie mają reprezentacji w parlamencie. Partia Demokratycznej Lewicy (Democratic Left) powstała w listopadzie 1991r. na podstawie partii komunistycznej.

Wnioski

Możemy śmiało stwierdzić, iż system dwupartyjny okazuje się trafnym rozwiązaniem, porównując go np. do systemu wielopartyjnego w Polsce. Tradycja ustrojowa wytworzyła sposób prawnej regulacji pozycji partii politycznych w Wielkiej Brytanii. Na umocnienie partii politycznych i systemu dwupartyjnego wpływają: zasada partyjności w procedurze nominacji szefa rządu, oznaczająca, iż monarcha musi powierzyć liderowi partii politycznej, posiadającej większość w Izbie Gmin, misję sformowania rządu, oraz zasada kooperacji, która stanowi, iż program prac Izby Gmin jest ustalany na mocy porozumienia między premierem a liderem opozycji.

System partyjny w Wielkiej Brytanii działa sprawnie, zajmując się m.in. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów, jest forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej oraz mechanizmem wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państwa, a historia pokazuje, że obecność dwóch dominujących partii pozwala na sprawne funkcjonowanie rządu, który doba o silną pozycję Wielkiej Brytanii w świecie.

W programach partii bardzo często pojawiają się postulaty zastąpienia prostego systemu większościowego innym systemem. Żądanie zmiany systemy wyborczego nasiliło się zwłaszcza od 1983 roku, kiedy to konserwatyści wygrali wybory, uzyskując w skali kraju mniejsza liczbę głosów niż konkurenci. W związku w tym rzecznicy mniejszych partii, a także Partii Pracy częściej wysuwają postulat wprowadzenia systemu proporcjonalnego.

Nie można też zapominać, na co zwraca uwagę S. Gebethner, o psychologicznym aspekcie wyborów. W odczuciu społeczeństwa wytworzyło się przekonanie, że oddanie głosu na innego kandydata niż na dwie liczące się partię jest jednoznaczne ze zmarnowaniem głosu, gdyż nie ma on żadnego wpływu na wyniki walki prowadzonej przez kandydatów obu głownych partii. Tym można także wytłumaczyć stosunkowo niska frekwencję wyborczą.