Trzy wielkie dramaty romantyczne - próba syntezy.

1. Adam Mickiewicz - Dziady cz. III
2. Juliusz Słowacki - Kordian
3. Zygmunt Krasiński - Nie-Boska Komedia

1. Bohaterowie - Gustaw-Konrad, Kordian, Mąż - Hrabia Henryk
Bohater zajmuje centralne miejsce. Wokół niego rozgrywają się ważne zdarzenia, które mają znaczenie w historii narodu i ludzkości. On wynosi sprawy narodowe na arenę historii ogólnej.
Dzięki Konradowi prowincjonalny konflikt młodzieży wileńskiej z władzą urasta do problemu ogólnonarodowego. Nieudana próba spisku na cara staje się węzłem problematyki narodowej (zabić czy nie zabić osobę panującą).
Każdy z bohaterów głęboko przeżywa problemy moralne. Zanim zdecydują się na działanie, muszą dokonać analizy etyczno-moralnej swych dążeń, skonfrontować je z sumieniem, tradycją narodową, etyką chrześcijańską, z Bogiem.
Taka konfrontacja wynosi bohaterów na wyżyny zagadnień moralnych świata i człowieka w ogóle, lokuje ich w metafizycznej sferze istnienia.

"Jam jest posąg człowieka na posągu świata."
"...tam gdzie graniczy Stwórca i natura."

Konrad rozmawia z Bogiem, aby upomnieć się o swój naród. Kordian boryka się z historią zaplanowaną przez diabły. Hrabia Henryk walczy w obronie świata, który Bóg pozwolił zniszczyć, a jednocześnie broni wartości uniwersalnych ustanowionych przez Boga. Problematyka moralna przechodzi w problematykę eschatologiczną (eschatologia - doktryna religijna o przeznaczeniu świata, o losach pośmiertnych człowieka).
W każdym z nich dokonuje się przemiana wewnętrzna, która wynosi bohaterów na ten poziom zagadnień moralnych, który zezwala im zmagać się z Bogiem, z szatanami, z historią.

2. Bohaterowie romantyczni.
Indywidualiści o bogatym życiu wewnętrznym, szukający w życiu idei, buntownicy, patrioci, poeci, działają pod wpływem silnych namiętności, są uparci w dążeniu do swojego celu, często pojawia się moralny konflikt wewnętrzny, bohater podejmuje samotną walkę ze złem niszczącym ludzkość, dokonuje się w nim przemiana. Bohaterowie są sobowtórami swych twórców, nie akceptują istniejącego stanu rzeczy, przybierają postawę prometejską - walczą o naród, bezgranicznie się przy tym poświęcając. Najczęściej ponoszą klęskę zewnętrzną, lecz zwycięstwo moralne. Często też działają niezgodnie ze swą własną moralnością. Do heroizmu dochodzą przez przemiany wewnętrzne:
a) Gustaw - nieszczęśliwy kochanek -> Konrad, który poświęca się dla ojczyzny
b) Kordian - młody człowiek chory na chorobę wieku -> spiskowiec
c) Hrabia Henryk - przełomem dla niego jest śmierć żony.

3. Poeta, artysta, prorok.
a) Konrad - śpiewak.
b) Kordian - rozmowa z ukochaną -> ona mówi potocznie, on poetycko.
c) Hrabia Henryk - podąża za zjawą, która jest uosobieniem poezji romantycznej
Poeci są egocentrykami (egotyzm), kreują własne światy, w których żyją. Są ponad innymi ludźmi.
Zgodnie z ideałami neoplatonizmu poeta, artysta to aktywny byt uczestniczący w boskim tworzeniu, zjednoczony z Absolutem, jest świadom swych kreatorskich możliwości, jest wybrańcem Stwórcy. Odgrywa rolę kapłana, w akcie tworzenia dociera do mistycznych ... Natury i Ducha.
Poeta to prorok, wieszcz - przepowiada przyszłość. Poeci są rewelatorami Boskich zamiaów i planów - znaczy to, że mają prawo do przywództwa.
Na uznaniu szczególnej roli poetów w społeczeństwie opiera się pojęcie poezji wieszczej (tyrtejskiej).

4. Wielkie dramaty romantyczne powstały po Powstaniu Listopadowym (1830). Większość polskich książek drukowano wtedy w drukarni Pinarda w Paryżu.
a) III cz. Dziadów - powstała w Dreźnie na przełomie lat 1831/32, ukazała się drukiem w Paryżu w 1832.
b) Kordian - powstał w Genewie w 1833, druk - Paryż 1834.
c) Nie-Boska Komedia - Genewa 1833, druk - Paryż 1835.
Każdy romantyk inaczej widział powstanie:
a) Mickiewicz próbował sytuację osadzić w szerszej perspektywie historii narodu, któremu odebrano wolność.
b) Słowacki dociekał przyczyn upadku powstania i wyznaczał modele przyszłych zachowań Polaków - poprzez ukazywanie wad przywódców powstania (Lelewel - słaby historyk, Krukowiecki - zdrajca, Skrzynecki - tchórz). Eksponował prawość, patriotyzm, uczciwość, odwagę.
c) Krasiński z przebiegu powstania wyciągnął wnioski o kondycji współczesnego świata.

5. Forma otwarta.
a) nawiązania do dramatu szekspirowskiego:
- odrzucenie klasycznych jedności miejsca, czasu i akcji
- luźna kompozycja - synkretyzm rodzajowy i gatunkowy
- elementy fantastyki
- sceny zbiorowe
- mieszanie tragizmu, komizmu, groteski
b) moralitet - elementy dydaktyczne, personifikacja pojęć (zło, dobro, itp.)
c) łamanie norm moralnych przez bohaterów
d) elementy pieśni, nawiązania do opery
e) sceny metafizyczne i realistyczne przeplatają się według wyobraźni twórcy nie zachowując reguł dramatu
f) poemat opisowy, wiersz liryczny (Upiór)
g) dramat niesceniczny - pierwsze inscenizaje dopiero pod koniec XIX wieku)