Polityka pienężna i oddziaływania Banku Centralnego

Wstęp

Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza .
Polityka pieniężna to zestaw decyzji dotyczących rozmiarów podaży pieniądza .
Odpowiedzialny za politykę pieniężną jest przede wszystkim bank emisyjny, który wykorzystuje banki do transmisji wysyłanych przez siebie impulsów. Odpowiedzialne za politykę pieniężną jest także państwo (rząd), które, ustalając politykę finansową, ustala nie tylko cele fiskalne, ale także cele polityki pieniężnej.
Cele polityki pieniężnej należy rozpatrywać w ramach celów stawianych przed polityką gospodarczą danego kraju. Polityka pieniężna jest bowiem, częścią tej polityki. Na osiągnięcie celów w sferze pieniężnej ma wpływ nie tylko polityka pieniężna, ale także polityka fiskalna i polityka dochodów. Podstawowym celem polityki pieniężnej jest osiągnięcie stabilizacji poziomu cen. Równocześnie trzeba pamiętać, że polityka pieniężna powinna mieć na uwadze także inne cele polityki gospodarczej: wysoki stan zatrudnienia, równowagę gospodarki zewnętrznej, wzrost gospodarczy. W związku z tym polityka pieniężna powinna sprzyjać wymienionym celom, jeśli tylko nie stoją one w sprzeczności z podstawowym celem stabilizacji cen.
Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności cen. Realizacja tego celu jest jednak utrudniona z następujących przyczyn.
? Oddziaływanie banku emisyjnego ma charakter pośredni. Poprzez impulsy pieniężne mają być wzbudzone reakcji w zachowaniach ogólnogospodarczych. Występują tu mechanizmy transmisji, której prawidłowości nie są do końca poznane.
? Na cele ogólnogospodarcze oddziałuje nie tylko polityka pieniężna, ale także polityka fiskalna, socjalna, płacowa i inne. Stopień współdziałania z polityką pieniężną tych innych dziedzin polityki gospodarczej nie jest do końca zbadany.
? Sformułowania celów ogólnogospodarczych nie jest zbyt precyzyjne. Dotyczy to także podstawowego celu działania polityki pieniężnej: stabilności cen. Zarówno indeks cen, jak i pojęcie stabilności mogą być prezentowane w wielu wariantach.
Realizacja celów polityki pieniężnej wymaga określenia celów pośrednich.
Cele te powinny:
? Znajdować się w zakresie problematyki pieniężnej, na którą mógłby wpływać bank centralny;
? Być sformułowane w sposób pozwalający na ocenę efektywności polityki pieniężnej;
? Być tak określone, żeby mogły stanowić sygnał o trudnościach w realizacji polityki pieniężnej;
? Być mierzalne oraz sprzyjać ocenie stopnia wykonania zadań polityki pieniężnej;
Agregatami monetarnymi, które mogą służyć jako cele pośrednie są; stopa procentowa, wielkość kredytów udzielonych przez bank oraz wskaźniki masy pieniężnej (M1, M2, M3).
Przeciwko wykorzystaniu dwóch pierwszych możliwości świadczą następujące argumenty. Wielkość stopy procentowej, która powstaje na rynku pieniężnym, może się kształtować niezależnie od intencji banku centralnego. Wynika to m.in. z wpływu, jaki mają na jej wysokość przewidywania w kwestii kształtowania się procesów inflacyjnych i koniunktury. Podobnie bank centralny ma ograniczony wpływ na kształtowanie się wielkości kredytów, jeżeli banki będą mogły korzystać z kredytów zagranicznych. Także wielkość środków na rachunkach przedsiębiorstw i ludności może ulegać dużym wahaniom, a to wpływa na wielkość kredytów. Dlatego też najbardziej prawidłowym agregatem monetarnym służącym jako cel polityk pieniężno-kredytowej banku centralnego jest wielkość masy pieniężnej.
Przy określaniu wielkości masy pieniężnej mogą być brane pod uwagę następujące wskaźniki:
? M1: gotówka i wkłady a vista;
? M2: M1 plus wkłady terminowe;
? M3; M2 plus wkłady oszczędnościowe, a także
? Pieniądz banku centralnego: gotówka plus wkłady na rachunkach w banku centralnym ewentualnie wielkość obowiązkowej rezerw.
Wykorzystanie jako głównego wskaźnika M1 lub M2 napotyka trudności, gdyż w zależności od kształtowania się stopy procentowej następuje przepływ środków z wkładów a vista na rachunki wkładów terminowych, a z wkładów terminowych na wkłady oszczędnościowe lub odwrotnie. Takich niebezpieczeństw pozbawione są wskaźniki M3 i pieniądz banku centralnego.
Wskaźnik wielkości pieniądza banku centralnego obejmuje zarówno emisję banku centralnego, jak i pośrednio emisję banków komercyjnych. Kształtowanie się wielkości pieniądza banku centralnego określa możliwości emisji kredytowej banków komercyjnych. Za wskaźnik ten, a także za wskaźniki pochodne, w dużym stopniu może odpowiadać bank centralny. Wskaźniki te, zwane indykatorami, mogą być:
? W pełni sterowane przez bank centralny;
? Ustalane ilościowo, a w związku z tym w pełni mierzalne i kontrolowane;
? Ściśle powiązane z pozostałymi celami pośrednimi polityki pieniężnej.
Do wskaźników tych należą przede wszystkim pieniądz banku centralnego (gotówka i środki na rachunkach w banku centralnym), środki banku centralnego będące w dyspozycji banków oraz wolne (potencjalnie) rezerwy banków komercyjnych w pieniądzu banku centralnego.
Efektywność działania polityki pieniężnej zależy od tego, w jakim stopniu będzie miała ona wpływ na osiągnięcie celów ogólnogospodarczych. Mechanizm transmisji między działaniem pieniężnym a osiągnięciem celu nadrzędnego jest przedmiotem teoretycznej dyskusji i badań. Nie ma ścisłych mierników określających związek między wielkością i kierunkiem impulsu pieniężnego a wielkością zmian w sferze gospodarczej. Wynika to z faktu, że transmisja impulsów monetarnych banku centralnego na gospodarcze cele nadrzędne następuje w procesie, który charakteryzuje się trudnym do prognozowania sposobem zachowania się banków, przedsiębiorstw i prywatnych gospodarstw domowych, a także państwa. Dlatego można mówić raczej tylko o pewnych kierunkach działania banku centralnego.
W celu wyjaśnienia mechanizmu transmisji powstało wiele teorii, takich jak np. portfelowe mechanizmy transmisji, majątkowe mechanizmy transmisji czy mechanizm transmisji Keynesa.
Celem polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza, co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Celem pośrednim jako kontrola podaży pieniądza i kształtowania kursu walutowego. Natomiast bezpośrednie cele operacyjne polegają na kształtowaniu wielkości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkości płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. Następuje to przez takie instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego, jak system rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe i operacje otwartego rynku
Polski system pieniężny i jego podmiotowy gestor-system bankowy ? przechodzą przemiany zbliżające się do form występujących w krajach o gospodarce rynkowej od 1982 roku, początek procesu transformacji od tego roku z uwagi na to, że w tym roku weszły w życie nowe ustawy z dnia 26 lutego 1982 roku: ustawa Prawo bankowe i ustawa o statucie Narodowego Banku Polskiego .Ustawy te przewidywały możliwość tworzenia nowych banków, w tym także z udziałem kapitału niepaństwowego, co przetrwało ? przynajmniej na gruncie regulacji prawnych panującą dotąd tendencję do tworzenia jednego wielkiego mono-banku łączącego funkcje banku centralnego i banków kredytowych co uważano za model bankowości właściwy dla gospodarki centralnie planowanej.
Odwrót od dążeń do całkowitej centralizacji bankowości (których wyrazem było m.in. wchłonięcie przez NBP Banku Inwestycyjnego i Powszechnej Kasy Oszczędności w latach siedemdziesiątych) w kierunku tej decentralizacji był może niewielkim ale ważnym symptomem podejmowania zmian w strukturze bankowości, mających istotne znaczenie dla działania systemu pieniężnego. Ważnym postanowieniem powołanych wyżej ustaw było formalne wydzielenie Narodowego Banku Polskiego jako banku centralnego ze struktur organizacyjnych Ministerstwa Finansów (dotąd prezes NBP był jednocześnie wiceministrem finansów, co prowadziło do bezpośredniego funkcyjnego podporządkowania banku centralnego ministrowi finansów), co można uznać za pierwszy krok w kierunku nadania bankowi centralnemu samodzielności, uważanej za jedną z podstaw sprawnego działania systemów pieniężnych w krajach o gospodarce rynkowej. Innym następstwem powołanych ustaw było utworzenie nowych banków w formie spółek akcyjnych: Banku Rozwoju Eksportu i Łódzkiego Banku Rozwoju. W roku 1988 wydzielono też ponownie ze struktury NBP Powszechną Kasę Oszczędności, która do tradycyjnej nazwy PKO dodała określenie ?Bank Państwowy? i uzyskała charakter uniwersalnego banku, uprawnionego do podejmowania wszystkich rodzajów operacji bankowych.
Zasadnicze zmiany w strukturze polskiego systemu bankowego nastąpiły dopiero w 1989 r., wraz z wejściem w życie nowych ustaw regulujących działalność banków: ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (Dz. U. nr 4, poz. 21, z późniejszymi zmianami). Te nowe regulacje prawne nadały polskiej bankowości dwuszczeblową strukturę, właściwą bankowości w krajach o gospodarce rynkowej. W tej strukturze n szczeblu wyższym znajduje się bank centralny, na szczeblu niższym wszystkie inne banki, które niezależnie od ich nazw i zakresów działalności ? obejmuje się określeniem banków komercyjnych .

Rozdział I
Polityka pieniężna Banku Centralnego
1.1.System bankowy w Polsce.

Pierwsze zmiany dostosowujące działalność systemu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej nastąpiły na mocy ustawy o prawie bankowym1. Ustaw ta doprowadziła do:
1) wyodrębnienia systemu bankowego z resortu finansów i stworzenia tym samym nowej struktury gospodarczej funkcjonującej na odmiennych warunkach i powiązania,
2) uchwalania przez Sejm corocznie planu kredytowego i założeń polityki pieniężno - kredytowej,
3) powołania Rady Banku,
4) wprowadzenia umownych stosunków pomiędzy bankami a przedsiębiorstwami.

Można stwierdzić, że wiodącą funkcję w nowym systemie otrzymał NBP , który był centralnym bankiem państwa i miał uprawnienia emisyjne, kredytowe, rozliczeniowe i dewizowe2. Nie występował jednak w roli monobanku czy pozycji nadrzędnej w stosunku do innych banków. Oprócz NBP funkcjonowały BGŻ ., BH S.A., PKO S.A. oraz banki spółdzielcze. Jednak były one powiązane ściśle z poszczególnymi sektorami gospodarki lub nastawione na wąską specjalizację. BGŻ zajmował się finansowaniem i kredytowaniem rolnictwa, przemysłu rolno ? spożywczego i leśnictwa, BH S.A. obsługą rozliczeń towarowych i usługowych z zagranicą, a PKO S.A. obsługą dewizową ludności oraz finansowaniem i kredytowaniem obrotów kredytowych z zagranicą przedsiębiorstw eksportu wewnętrznego handlu zagranicznego. W tej sytuacji nie mogło być mowy o konkurencyjności na rynku usług bankowych.

___________________
1 Prawo bankowe. Ust. z dn.26 II 2000 r. ,Dz. U. 2000, nr 7,poz.56.
2 Statut NBP. Ust. z dn. 26 II 2000 r., Dz. U.2000, nr 7, poz.57.
Nowa ustawa dała jednak możliwość tworzenia nowych banków państwowych, spółdzielczych czy w postaci spółek akcyjnych. Banki zagraniczne mogły rozpocząć działalność w oparciu o zezwolenie Ministra Finansów wydanego w porozumieniu z prezesem NBP. Nowa ustawa stworzyła strukturę gospodarczą , która była niezależna i podporządkowana w głównej mierze Sejmowi i Radzie Ministrów. Sejm powołuje prezesa NBP, który odpowiada przed nim za działalność banku. Prezes NBP nie uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów.

Plany kredytowe czy założenia polityki pieniężno-kredytowej uchwalone przez Sejm przyczyniły się do podniesienia ich rangi. Banki miały obowiązek uczestniczyć aktywnie w realizacji tych planów. Uzależniały one skalę kredytowania przedsiębiorstw od swych możliwości do gromadzenia środków finansowych i uzależniły wiele decyzji gospodarczych od posiadania przez przedsiębiorstwo odpowiednich środków pieniężnych. Szybko zauważono , że realizacja tych wszystkich planów i założeń wymaga skuteczniej działającego i bardziej wydajnego systemu bankowego co było przyczyną dalszych reform w oparciu o dalsze ustawy.

Powołana Rada Banku jako organ koordynujący i konsultacyjny wszystkich banków miała za zadanie usprawnić prowadzenie jednolitej polityki pieniężno-kredytowej przez aparat bankowy. W jej skład wchodzili Prezes NBP i jego pierwszy zastępca, prezesi banków o zasięgu ogólnokrajowym i przedstawiciele banków spółdzielczych.
Umowne stosunki pomiędzy przedsiębiorstwami a bankami stworzyły możliwość partnerstwa tych podmiotów w realizowaniu polityki pieniężno-kredytowej. Banki na mocy ustawy stały się osobami prawnymi działającymi w celu umocnienia pieniądza polskiego, a organizując kredytowanie czy rozliczanie przedsiębiorstw mogły zawierać dowolne umowy, ograniczone jedynie założeniami polityki pieniężno-kredytowej czy ustaleniami statutowymi.

Wszelkie kolejne zmiany w systemie bankowym przeprowadzone zostały na mocy przepisu którego celem było3:
____________________
3 Prawo bankowe. Ust. z dn.31 I 2000 r. ,Dz. U. 2000, nr 4,poz.21.
1) stworzenie warunków do prowadzenia przez NBP aktywnej polityki emisyjnej ,
2) zwiększenie samodzielności i przedsiębiorczości banków jak również ich odpowiedzialności w sferze ich uprawnień za realizowaną politykę pieniężno-kredytową,
3) wprowadzenie autentycznego partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami ,
4) oparcie działalności banków na rozrachunku ekonomicznym,
5) wprowadzenie zasady konkurencyjności.
Powyższa ustawa była punktem przełomowym w procesie jakościowych przeobrażeń systemu bankowego. Jeszcze w zasadzie przed jej uchwaleniem wyodrębniono z NBP powszechne kasy oszczędności i utworzono odrębny bank państwowy- PKO BP (1 I 1988r.). W oparciu o następne akty prawne4
rozpoczęła działalność 9-ka banków komercyjnych, która przejęła oddziały z
sieci NBP. Banki te są samodzielnymi i samo finansującymi się jednostkami organizacyjnymi. Mogą prowadzić tradycyjną działalność bankową jak również tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego; mogą tworzyć przedsięwzięcia gospodarcze czy świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych;
mogą podejmować każdą działalność gospodarczą nie przewidzianą ustawą, a określoną statutem; tworzyć i likwidować za granicą oddziały i inne placówki oraz być akcjonariuszem zagranicznych banków i osób prawnych działających w kraju. Na czele takiego systemu bankowego, mogącego działać w tak wielu dziedzinach stoi NBP jako bank banków.
Wprowadzenie partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami polegało na swobodnym nawiązywaniu stosunków kredytowych pomiędzy zainteresowanymi stronami. Wszystkie osoby fizyczne i prawne przy otwieraniu rachunku, zaciąganiu kredytu czy korzystaniu z innych usług bankowych mają prawo wyboru banku.
Działalność banku opierająca się na rachunku ekonomicznym polega na pokrywaniu z uzyskanych przychodów kosztów działalności, zobowiązań wobec budżetu państwa, zobowiązań z tytułu zawieranych umów czy wydatków na rozwój.
____________________
4 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 11 IV 1988 roku.
Przyczyniło się to do ustanowienia nadzoru bankowego. Banki zostały zobowiązane do utrzymywania płynności płatniczej polegającej na prowadzeniu obsługi zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności. Nadzór nad działalnością bankową prowadzi Główny Inspektor Nadzoru Bankowego, a dokonuje go na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków.
W ramach sprawowania nadzoru bankowego prezes NBP z własnej inicjatywy lub Ministra Finansów może przekazać bankowi określone zalecenia, a w przypadku trudnej sytuacji finansowej cofnąć zgodę na prowadzenie dalszej działalności.
Konkurencyjność w bankowości ? w myśl tej ustawy ? polega na tym, iż poszczególne banki wydzielone z NBP rozpoczęły działalność na własny rachunek stawiając na wprost stopy i masy zysku przy dopuszczalnym rynku. Chodziło o to by w oparciu o fundusze własne opanować jak największy segment rynku. Banki rozpoczęły w pierwszej fazie walki konkurencyjnej rozszerzenie swej działalności na obszary w których wcześniej nie działały. Obecnie dominuje tendencja do modernizacji posiadanych oddziałów, komputeryzacja, dywersyfikacja produktu czy szkolenie pracowników.
Działalność NBP koncentruje się w oparciu o ustawę5 na wielu dziedzinach, począwszy od funkcji konsultacyjnych (np. odnośnie koncepcji społeczno-gospodarczego rozwoju kraju) poprzez funkcje czysto techniczne (np. obsługę pewnych rozliczeń) po kształtowanie polityki finansowej państwa za pomocą kredytu dla systemu bankowego (oddziaływanie dla niego za pomocą limitu kredytowego, stopy rezerwy obowiązkowej, oprocentowania kredytu refinansowego czy operacji otwartego rynku). Oprócz tych instrumentów oddziaływania banku centralnego na cały system bankowy w sferze wpływów NBP znajdują się decyzje o emisji i obrocie papierami wartościowymi, a także obsłudze pożyczek państwowych, które otrzymał na mocy obowiązujących przepisów6 . W oparciu o dalsze rozporządzenia7 NBP ma obowiązek a zarazem funkcje polegające na zapewnieniu zgodnego z przepisami i obowiązującymi zasadami działania banku w sprawach dewizowych.
____________________
5 Ust. z dn. 3 II 1989 r. o NBP, Dz. U. 1989, nr 4, poz. 22.
6 Ust. z dn. 22 III 1991 r. ? Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych,
Dz. U. nr 35, poz. 155, art. 3 pkt. 1.
7 Ust. z dn. 2 XII 1994 r. ? Prawo dewizowe, Dz. U. 1994, nr 136, poz.703, art.19; 11 pkt. 1,2.
Powyższa ustawa dała możliwość zachowania nowo powstałym bankom państwowym uprawnień dewizowych.
Odtąd takie uprawnienia w odniesieniu do banków nowo utworzonych miał nadawać prezes NBP, który ponadto posiadał uprawnienia nadzoru nad obrotem dewizowym. Obsługę dewizową oraz walutową ludności powierzono podmiotom bez osobowości prawnej (jak przedsiębiorstwa turystyczne, hotele). Wprowadzono też nowe uregulowania8 odnośnie gromadzenia rezerw obowiązkowych. Na ich podstawie rezerwą obowiązkową objęto wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, ale stopa rezerwy nie mogła przewyższać 30% sumy tych środków.

Było to w pewnym stopniu zachętą dla banków do gromadzenia oszczędności w postaci lokat terminowych. Ustawa nie przewidywała oprocentowania środków na rachunku rezerw obowiązkowych w NBP. Naruszenie przez bank obowiązku utrzymywania rezerw na odpowiednim poziomie prowadziło do stosownych sankcji.
Dalsze zmiany przystosowujące system bankowy do warunków gospodarki rynkowej miały miejsce poprzez pewne zmiany w Prawie bankowym9 . Polegały one głównie na przekształceniu banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych, określeniu szczegółowych sposobów na udzielenie zezwoleń na otwarcie nowych banków, sprecyzowaniu zasad działania nadzoru bankowego. Poruszały one kwestie możliwości zadłużania się budżetu państwa w NBP oraz zakresu działania instrumentów Banku Centralnego na system bankowy. Doprowadziły one też do likwidacji Rady Banków.
Dla całego systemu bankowego istotne znaczenie miały dwa akty prawne:
1) o restrukturyzacji banków spółdzielczych BGŻ10,
2) o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym11 ,

___________________
8 Ust. o NBP z dn. 31 I 1989 r., Dz. U. z 1992 r., nr 72 poz. 360.
9 Ust. z dn. 18 XII 1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o NBP, Dz. U. 1989 r., nr 74, poz. 439; Ust. z dn.
14 II 1992 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw, Dz. U. 1992 r., nr 20, poz. 78.
10 Ust. z dn. 24 VI 1994 r., Dz. U. 1994, nr 20, poz. 78.
11 Ust. z dn. 14 XII 1994 r., Dz. U. 1995, nr 4.

Banki spółdzielcze najgorzej wypadły z konfrontacji z nowymi realiami gospodarczymi. Działając w czasie kryzysu szczególnie silnie odczuwanym w rolnictwie i dysponując ludźmi o niskich kwalifikacjach popełniły wiele błędów i nie były w stanie spełnić wymagań NBP na wielu płaszczyznach (odnośnie wielkości kapitału, wskaźnika wypłacalności, funduszu ryzyka, obowiązkowej rezerwy).
Nowa ustawa miała doprowadzić do lepszej sytuacji banków spółdzielczych i
dostosowaniu ich do wymagań stawianych przez Unię Europejską.
Wprowadziła ona trzystopniową strukturę banków, którą tworzyły banki spółdzielcze, regionalne i BGŻ; został ograniczony zakres usług tych banków i teren ich działania; wprowadziła rozwiązania gwarantujące ich wypłacalność i płynność; upoważniła struktury banków spółdzielczych do sprawowania nadzoru bankowego; określiła źródła finansowania strat tego sektora; wprowadziła solidarną odpowiedzialność wszystkich banków zrzeszonych w banku regionalnym za płynność i ryzyko pojedynczych banków spółdzielczych; ustanowiła obowiązek przekazywania nieodpłatnie części funduszu i depozytów banków spółdzielczych bankom regionalnym co prowadziło do tego , że np: zysk mógł pojawić się na szczeblu regionalnym.
Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym poprawiła wizerunek systemu bankowego. Polepszyła sytuację banków ? zwłaszcza z kapitałem mieszanym . Objęła ona gwarancją depozyty osób fizycznych i prawnych. Jednak wprowadziła nierównomierność konkurencyjną na krajowym rynku finansowym, ponieważ utrzymano gwarancję państwa depozytów do pełnej wysokości w PKO BP S.A, PKO S.A. i BGŻ. Do 3000 tyś. ECU są gwarantowane depozyty w pozostałych bankach. Kwota gwarancji jest więc niewielka ok. 9,5tyś.PLN. Środki na ten cel są gromadzone przez banki. Ponadto ustawa wprowadza regulacje odnośnie wykorzystania zgromadzonych środków funduszu w formie pożyczek dla banków, które tracą chwilowo płynność i które są w stanie realizować pewne programy naprawcze przywracające im wiarygodność i zaufanie.
W ciągu kilku lat reform bankowości powstał dwupoziomowy system bankowy składający się z Banku Centralnego i banków komercyjnych, wprowadzono mechanizmy wielkości pieniądza i kredytu w gospodarce za pomocą instrumentów finansowych opartych na współdziałaniu NBP i pozostałych banków, stosunki ekonomiczne oparto na konkurencyjności, rachunku ekonomicznym oraz dwustronnym partnerstwie. Wprowadzono szeroką niezależność prezesa NBP od Ministra Finansów i rządu powiązując go ściśle z Sejmem. W zasadzie obecnie istnieją powiązania pomiędzy NBP a Ministrem Finansów i rządem w sferze stosowania instrumentów ekonomicznych w postaci stopy procentowej i podatkowej. Bank kreuje politykę kredytową za pomocą stopy procentowej, a budżet oraz polityka preferencji i ulg kredytowych znajduje się w sferze kompetencji rządu. Nie powinna się więc zdarzyć sytuacja w której podmioty gospodarcze nie korzystałyby z kredytu na inwestycje, ponieważ brak im środków na spłatę ze względu na nadmiernie wysokie płatności do budżetu państwa. Tak więc potrzebna jest współpraca pomiędzy prezesem NBP a Ministrem Finansów i rządem na zasadach współdziałania, gdyż pozycja tych dwóch podmiotów jest równorzędna i nie ma między nimi stosunku podległości. W praktyce często występują naciski nieformalne podczas współpracy, o czym mogliśmy się przekonać w ubiegłym roku , kiedy Minister Finansów krytycznie wypowiadał się o polityce prezesa NBP odnośnie ustalania stóp procentowych.

Polski system bankowy powinien być dalej reformowany w kilku strefach12 :
1) powinno powstać kolegialne kierownictwo NBP powoływane przez parlament na wniosek prezydenta czy rządu i Rada Banków co uniemożliwiłoby podejmowanie decyzji w oparciu o preferowanie jednej opcji ekonomicznej lub politycznej,
2) wydaje się być celowe wprowadzenie nadzoru bankowego usytuowanego poza strukturą Banku Centralnego i wprowadzającego niezależność tej instytucji w stosunku do doraźnych interesów Banku Centralnego,
3) należy przyspieszyć konsolidację banków z priorytetem łączenia dużych
banków i ich prywatyzację z udziałem banku zagranicznego, który
powinien być ustawowo ograniczony do 10-12%.

Dopiero po tych reformach polski system bankowy będzie mógł spełnić podstawowe wymagania Unii Europejskiej (wymogi ostrożnościowe,
____________________
12 W. L. Jaworski ? Bankowość ? Podstawowe założenia, SGH, Warszawa 1995, str. 37-39.
likwidowanie dotacji i preferencji ze strony państwa, tworzenie nowych instytucji finansowych czy stworzenie infrastruktury instytucjonalnej systemu bankowego) i stawić czoła zagranicznej konkurencji międzynarodowych instytucji bankowych, które są silne, efektywne i cieszą się dużym zaufaniem na całym świecie.

1.2. Podstawy polityki finansowej w Polsce

Polityka gospodarcza jest to działalność państwa odnosząca się do gospodarki13 . Jest ona realizowana poprzez14 : politykę fiskalną , pieniężną , handlową i walutową . Jej celem jest15 :
1) stały wzrost gospodarczy,
2) stabilizacja cen,
3) pełne zatrudnienie,
4) równowaga w stosunkach z zagranicą.
Jednym z najważniejszych czynników, który ma zasadniczy wpływ na przebieg procesów gospodarczych a tym samym na politykę gospodarczą ma polityka finansowa, która interpretowana jest jako świadome stosowanie przez uprawnione do tego organy (bank centralny i rząd) instrumentów budżetowych i monetarnych w celu osiągnięcia określonych celów gospodarczych, społecznych i politycznych.
Na politykę finansową składają się16 :
1) polityka pieniężno ? kredytowa (monetarna),
2) polityka fiskalna (budżetowa).
Polityka pieniężna polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza
krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowaniu poziomu

____________________
13 Wieniarski B. (red.) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 11.
14 Filar W. ? Wyrównanie bilansu płatniczego w gospodarce rynkowej, t. XVI, 1994, str.139.
15 Filar W. ? Wyrównanie bilansu płatniczego w gospodarce rynkowej, t. XVI, 1994, str.139.
16 Wolniak J. ? Finanse publiczne, PWN, Warszawa 1995, str. 190.

produkcji i zatrudnienia. Wzrostem podaży pieniądza zajmuje się NBP, który dostosowuje go do przewidywanej aktywności gospodarczej oraz wzrostu cen.
Ogólnie można stwierdzić, że oddziaływuje ona na gospodarkę w krótszym okresie czasu w celu eliminacji niepożądanych tendencji na rynku pieniężnym, kapitałowym lub walutowym. Stąd też większa częstotliwość zmian poszczególnych instrumentów tej polityki i ich kombinacji.
Instrumenty polityki monetarnej można podzielić na17 :
1) ilościowe,
2) jakościowe.
Do instrumentów ilościowych możemy zaliczyć operacje otwartego rynku, obowiązek rezerw minimalnych, stopy procentowe kredytów refinansowych, redyskontowych i hipotecznych oraz limity kredytowe.
Operacje otwartego rynku są to transakcje kupna lub sprzedaży papierów wartościowych prowadzone przez NBP. Jeśli Bank Centralny zamierza zmniejszyć kreację kredytu przez banki komercyjne sprzedaje papiery wartościowe wycofując tym samym część pieniądza z obiegu. Jeśli chce zwiększyć zdolność banków komercyjnych do tworzenia kredytów dla gospodarki wtedy skupuje papiery wartościowe wprowadzając do obiegu nowe zasoby pieniądza.
Podwyższanie rezerw obowiązkowych powoduje zmniejszenie tworzenia pieniądza przez banki komercyjne ze względu na to, że część środków jest
nieaktywnych na rachunku Banku Centralnego. Sytuacja zupełnie odwrotna ma
miejsce przy obniżce stopy rezerw obowiązkowych.
Stopy procentowe kredytów udzielanych przez NBP mają wpływ na ekspansję kredytową banków komercyjnych. Wzrost stopy procentowej Banku Centralnego powoduje wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Przyczynia się to do spadku popytu na te kredyty. Ze zjawiskiem odwrotnym mamy do czynienia przy obniżaniu stóp procentowych przez NBP.
Instrumenty jakościowe polityki pieniężno -kredytowej polegają na tym, Ze Bank Centralny może przyjmować do redyskonta tylko weksle wystawione przez dłużników o szczególnie wysokim stopniu wypłacalności lub prowadzących określoną
____________________
17 Wolniak J. ? Finanse publiczne, PWN, Warszawa 1995, str. 188-190.
działalność gospodarcza; w stosunku do kredytów lombardowych może udzielać im tylko pod zastaw papierów wartościowych najbardziej płynnych i pewnych.
Polityka pieniężno ? kredytowa może być18:
1) pasywna,
2) aktywna.
Pasywna polityka monetarna ( restrykcyjna) ma miejsce, gdy bank centralny dostępnymi instrumentami powoduje obniżenie podaży pieniądza dla gospodarki.
Aktywna polityka NBP (ekspansywna) jest nastawiona na przeciwny cel. Podczas prowadzenia tej polityki bank centralny poprzez operacje otwartego rynku, stopę rezerw obowiązkowych czy stopę kredytu refinansowego zwiększa ilość pieniądza w obiegu.
Należy stwierdzić, że ilość emitowanego pieniądza dla gospodarki nie zależy tylko od kreacji pieniądza przez Bank Centralny, lecz od rozmiarów popytu na pieniądz ze strony przedsiębiorstw co z kolei powiązane jest z rozmiarami produkcji i dochodu narodowego.

Mimo to polityka monetarna spełnia dwie funkcje:

1) wskaźnik informatora o polityce pieniężnej, ponieważ informuje o intencjach rządu odnośnie np. prowadzenia ekspansywnej czy restrykcyjnej polityki,
2) bodźca , gdyż wpływa na zachowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Polityka budżetowa zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Podstawowym instrumentem tej polityki jest podatek, który określa się jako przymusowe pobieranie środków pieniężnych przez władzę państwową celem pokrycia obciążeń publicznych, które z kolei uwzględniają zdolności podatkowe obywateli.

____________________
18 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 276,
W praktyce polityki budżetowej można wyróżnić trzy płaszczyzny jej oddziaływania na podział dochodów w społeczeństwie19 :
1) bezpośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych (podatki i pieniężne transfery socjalne),
2) pośrednie zaspokajanie potrzeb społecznych (oświata , ochrona zdrowia),
3) kształtowanie wyjściowych warunków pierwotnej dystrybucji dochodów (wydatki na szkolenie zawodowe siły roboczej).
Polityka budżetowa może być20 :
1) aktywna,
2) pasywna.
Polityka aktywna jest prowadzona przez rząd w celu przeciwdziałania cyklicznym zaburzeniom w gospodarce w celu stabilizacji cen czy ograniczeniu bezrobocia. Podstawowymi jej rodzajami są:
1) zmiany stawek i struktury podatków ,
2) zmiany wypłat przelewów np. w stosunku do władz lokalnych w oparciu o zmianę ich udziału w ponoszeniu określonych ciężarów,
3) zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne.

Prowadzenie takiej polityki jest niełatwe ze względu na stosowanie jej przy zakłóceniach strukturalnych gospodarki lub w celu zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej.
Pasywna polityka budżetowa opiera się na założeniu, że struktura budżetu ma tendencję do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej. Ta forma polityki opiera się na koncepcji działania ?automatycznych stabilizatorów koniunktury? w oparciu np. o progresję podatkową. Jest stosowana w celu obrony istniejącego poziomu aktywności gospodarczej przez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego bez względu na to czy jest on na poziomie pełnego zatrudnienia czy też nie.

___________________
19 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 291.
20 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 298-300,

Funkcją polityki budżetowej jest:
1) alokacja zasobów, która wiąże się ze zmianą struktury wytwarzanego produktu społecznego(podział środków pomiędzy sektor prywatny i państwowy),
2) redystrybucja polegająca na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Niezależnie od podziału dochodów pierwotnych, państwo przez politykę redukowania (podatki) i uzupełnienia (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie dochodów w ramach społeczeństwa,
3) stabilizacja, która polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych w postaci wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego, stabilności poziomu cen, wysokiego i zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego.
W okresie transformacji ustrojowej i realizacji programu stabilizacji w Polsce prowadzona była restrykcyjna polityka budżetowa, ze względu na zasadniczy wzrost opodatkowania. Przede wszystkim wzrosły obciążenia przedsiębiorstw państwowych. Dotyczyło to nie tylko obciążeń wyniku finansowego. Szczególnie wysoko ustalone zostały stawki podatku obciążającego zysk w oparciu o nie związaną z zyskiem podstawę (podatek majątkowy-dywidenda, podatek od wzrostu wynagrodzeń). Wzrost obciążenia zysku podatkiem dochodowym od osób prywatnych nastąpił wraz z redukcją ulg podatkowych w 1. 1990-91, aż do pełnej ich eliminacji w 1992 roku. Wyjątek stanowiły jedynie zwolnienia dla przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego.
Obciążenia przedsiębiorstw prywatnych poza rolnictwem malały z roku na rok. Wiązało się to z systematycznym łagodzeniem skali podatku dochodowego, obciążającego osoby fizyczne prowadzący działalność na własny rachunek. Jednocześnie wprowadzono zwolnienia podatkowe dla nowo uruchamianej działalności co miało fatalne skutki dla ściągalności podatków i znacznie zmniejszyło obciążenia na rzecz państwa gospodarki prywatnej.
Można stwierdzić, że w okresie transformacji systemowej i realizacji programu stabilizacji, kiedy głoszono hasła równości sektorowej prowadzono dualną politykę podatkową , co doprowadziło do trudności i kłopotów finansowych przedsiębiorstw państwowych (których udział w gospodarce był wysoki). To z kolei przyczyniło się do tego , że skutki takiej polityki były dla budżetu państwa fatalne.
Uważa się, że począwszy od 1990 roku bank centralny prowadził restrykcyjną politykę pieniężno ? kredytową, gdyż nakierowana była na ograniczenie charakterystycznej dla gospodarki socjalistycznej ekspansywnego postępowania podmiotów w sferze stosunków pieniężno ? finansowych. Była to polityka prowadzona w warunkach hiperinflacji, dlatego też władze monetarne próbowały dostępnymi instrumentami ją ograniczyć. W dziedzinie stopy procentowej działania NBP nakierowane były na zapewnienie jej dodatnich wartości w kategoriach realnych, a w sferze polityki walutowej wprowadzono zasadę sztywnego kursu walutowego w stosunku do USD. Dodatnia stopa procentowa miała pobudzić skłonność do oszczędzania w walucie krajowej oraz wymuszać spadek popytu na kredyt ze strony podmiotów gospodarczych. Sztywny kurs miał działać stabilizująco na dynamikę inflacji, hamować wzrost krajowych cen towarów importowanych oraz ograniczać oczekiwania inflacyjne. Polityka ta miała również swe wady jak narastanie złych długów czy rozwój kredytu towarowego w stosunkach między przedsiębiorstwami.
Polityka finansowa na lata 1994-97 podporządkowana jest realizacji podstawowych celów programu społeczno ? gospodarczego. Chodzi tu przede wszystkim o utrzymanie tempa realnego wzrostu gospodarczego rocznie na poziomie około 5% i redukcji stopy inflacji poniżej 10% w 1997 raku. Polityka finansowa w krótkim okresie będzie zmierzać do redukcji deficytu budżetowego w relacji do PKB z 3,9% w 1994 roku do 2-3% w roku 1997,zmniejszeniu relacji długu publicznego w proporcji do wzrostu PKB. Polityka ta będzie ukierunkowana na obniżenie poziomu i zmianę struktury wydatków publicznych oraz poziomu i struktury opodatkowania. W latach 1994-97 tempo realnego wzrostu wydatków i dochodów zostanie utrzymane poniżej stopy wzrostu realnego PKB, a tempo realnego wzrostu wydatków będzie wolniejsze od tempa realnego wzrostu dochodów. Będzie też stopniowo redukowany deficyt handlu zagranicznego w relacji do PKB. Zakłada się więc realnie blisko 1,5 krotnie szybszy wzrost eksportu w stosunku do PKB oraz zbliżenie realnego tempa wzrostu importu do tempa wzrostu gospodarczego. Zagraniczne rezerwy walutowe systemu bankowego w latach 1994-97 wzrosły w tempie zbliżonym do realnego wzrostu PKB.
Wszelkie te założenia mogą być trudne do zrealizowania ale są one konieczne. Realizacja ich może przyczynić się do szybszego rozwoju gospodarki, do produkcji dóbr eksportowych i substytucyjnych w stosunku do importu. Jest to najważniejsza kwestia w długookresowej polityce finansowej Polski, ze względu na to że będzie trzeba wywiązać się ze spłat i obsługi kosztów zagranicznego długu, zgodnie z ustaleniami przyjętymi w ramach Klubu Paryskiego i Londyńskiego.
Polityka finansowa jest prowadzona przez NBP i system bankowy. Mimo, że proces transformacji sektora finansowego doprowadził do powstania kilkudziesięciu banków prywatnych ( w tym kilkunastu z kapitałem zagranicznym), i prywatyzacji kilku banków będących własnością Skarbu Państwa to przeszło 80% obrotów sektora finansowego przypada na banki państwowe. Obecnie sektor państwowy cechuje się znacznym niedorozwojem. Suma aktywów wszystkich polskich banków jest dużo mniejsza od sumy aktywów jednego wielkiego banku zachodniego, a stosunek aktywów krajowych całego systemu bankowego do PKB wynosi w Polsce około 20%. Dla porównania w krajach zachodnich relacja ta osiąga poziom 100 i więcej procent. Niedorozwój krajowego sektora bankowego wyraża się też dominacją banków komercyjnych przy prawie całkowitym braku banków hipotecznych, towarzystw budowlanych , banków inwestycyjnych itp. Oraz głębokim kryzysem znacznej części banków spółdzielczych obsługujących polskie rolnictwo i jego otoczenie.
NBP mimo wielu zmian łączy ciągle funkcje emisyjne , nadzorcze i właścicielskie, co nie sprzyja właściwej realizacji każdej z nich. Dlatego też porządkowanie roli i zadań NBP w odniesieniu do sektora bankowego oraz budowa jego niezależności jest sprawą bardzo ważną.
Jednym z celów rządu jest stworzenie silnego, zróżnicowanego i efektywnego systemu finansowego poprzez stymulowanie i wspieranie procesów konsolidacji banków komercyjnych. Będzie to polegało na popieraniu przejmowania przez banki efektywniejsze banków słabych; przyłączeniu nieefektywnych banków działających w formie spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które zaczęły przynosić zyski i podnoszeniu wartości ich funduszy własnych; tworzeniu banków regionalnych i ponadregionalnych; sprzyjaniu rozwojowi sieci banków specjalistycznych oraz różnym formą wspierania finansowego za pomocą instrumentów fiskalnych, polityki poboru dywidendy i technik prywatyzacji. Przekształcenia własnościowe prowadzone będą w oparciu o efektywność a wzmacnianie niezależności banków od ingerencji władz administracyjnych zostanie przypieczętowane wprowadzaniem:
? kontraktów menażerskich,
? stabilizacją zarządów i rad nadzorczych ,
? uzależnieniem wynagrodzeń władz banków i ich załóg od osiągniętych wyników finansowych.

1.3.Cele i strategie polityki pieniężnej.

Współczesne teorie ekonomiczne zgodne są co, do tego, iż ilość pieniądza krążącego w gospodarce ma wpływ na poziom cen. Niektóre z nich stanowią dodatkową tezę, że podaż pieniądza wywiera jeszcze wpływ na produkcję i zatrudnienie. Dlatego też polityka pieniężna oprócz celu stabilizowania ma jeszcze za zadania regulowania aktywności gospodarczej.
Przyjmując, iż bank centralny ma wpływ na podaż pieniądza, powszechnie wyróżnia się trzy grupy celów polityki pieniężnej:
? Strategiczne;
? Pośrednie;
? Operacyjne.
Cele strategiczne mają charakter celów finalnych, kształtujących ogólnoekonomiczną sytuacją kraju. W swej działalności bank centralny musi albo położyć nacisk na potrzebę utrzymania wysokiej koniunktury i zatrudnienia, albo dążyć do utrzymania niskiego poziomu cen. Wybór celu wiąże się właśnie ze sposobem rozumienie zadań banku centralnego i pieniądza w ogóle. W szczególnych okolicznościach bank może realizować oba cele naraz, ale w zasadzie są to cele konkurencyjne. Bardzo trudno jest bowiem, władzy monetarnej równocześnie stabilizować ceny i utrzymywać wysokie zatrudnienie. Realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem celu pośredniego.
Wybór celu wynika nie tylko z przyczyn ekonomicznych. Zależy również od stopnia niezależności banku centralnego od rządu, a więc niezależności polityki pieniężnej od bieżących interesów politycznych.
Cele strategiczne realizowane są poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego. Jednak bardzo trudno jest znaleźć bezpośrednie związki przyczynowo ?skutkowe między instrumentami operacyjnymi z celami strategicznymi. Ciąg zjawisk ekonomicznych występujących jako rezultat wprowadzenia impulsów pieniężnych jest bardzo długi .
Powstaje zatem potrzeba wytyczenia celu pośredniego reagującego dokładniej na impulsy wprowadzane poprzez instrumenty operacyjne, łatwiejszego do kontroli dla banku centralnego. Kontrola realizowania i ewentualnego korygowania celu pośredniego jest łatwiejsza niż celu strategicznego. Ponadto wytyczenie w miarę pojemnego celu pośredniego umożliwia pewien kompromis między różnymi poglądami na rolę pieniądza w gospodarce.
Argumentem na rzecz zastosowania celów pośrednich jest ponadto niedoskonałość i opóźnienia czasowe w napływie informacji. Wiarygodne dane statystyczne dotyczące rozmiarów produkcji realnej i zmian cen można uzyskać w odstępach miesięcznych. Niemożliwe jest dysponowanie danymi ?na dzisiaj?. Trzeba więc wybrać cele pośrednie, o których informacje można uzyskać szybciej. Ich kontrola i ewentualna korekta umożliwiają osiągnięcie celów strategicznych i zapewniają skuteczność polityki pieniężnej .
Działanie instrumentów polityki pieniężnej wywołuje impulsy, które z kolei kształtują warunki funkcjonowania rynku pieniężnego. Kształtując więc podaż i popyt na pieniądz oraz jego cenę. To z kolei decyduje o cenie kapitału pożyczkowego w całym systemie bankowym, o rozmiarach działalności kredytowej i o rozmiarach globalnego popytu na towary i usługi.
Bank centralny nie ma wpływu na podażowe warunki kształtujące sytuację ekonomiczną, być może z wyjątkiem ewentualnego oddziaływania na oczekiwania przedsiębiorstw i pracowników co do przyszłego rozwoju zjawisk w gospodarce.
Bank centralny może jedynie oddziaływać na popyt. Musi więc wybrać taki cel prowadzonej polityki pieniężnej, który będzie najprecyzyjniej kształtować popyt. Cel ten powinien też mieć tę zaletę, iż powinien uwzględniać ewentualne niezależne czynniki podażowe.
W praktyce działania banków komercyjnych krajów o gospodarce
wolnorynkowej stosowano jako dotychczas trzy cele pośrednie polityki pieniężnej: poziom nominalnych stóp procentowych, podaż pieniądza oraz limity kredytowe. Ten ostatni parametr, precyzyjnie rzecz ujmując, nie jest czysto rynkowym narzędziem kształtowania popytu, jednak był dość szeroko stosowany w krajach najbardziej rozwiniętych. W istocie można go zaliczyć do tzw. agregatów kredytowych. Ponadto jako propozycje teoretyczne dotyczące celów pośrednich wymienia się jeszcze nominalny dochód narodowy oraz pożądaną strukturę stóp procentowych. Praktycznej wiedzy o ich funkcjonowaniu jeszcze jednak nie ma, gdyż nie były jak dotąd stosowane .

Cele operacyjne polityki pieniężnej.
Spełnianie celów pośrednich wymaga od banku centralnego realizowania bardziej szczegółowych celów operacyjnych, które może on wypełniać w trakcie codziennego wykorzystywania dostępnych mu narzędzi polityki pieniężnej.
Celami operacyjnymi w praktyce mogą być, bądź pożądaną wysokość bazy monetarnej, bądź pożądany poziom stopy procentowej rynku pieniężnego. Na te dwa parametry bank centralny ma codzienny wpływ. Ich kontrolowanie pozwala skutecznie kontrolować całość podaży pieniądza w kraju i wszystkie stopy procentowe.
Problem wyboru między kontrolą bazy monetarnej a kontrolą stopy procentowej rynku pieniężnego jest w istocie kontynuacją dyskusji o podaży pieniądza i stopie procentowej w gospodarce jako cechami pośrednimi banku centralnego. Najogólniej rzecz ujmując, sterowanie podażą pieniądza wiąże się z potrzebą dążenia do wniosku na kontrolę bazy monetowej. Z kolei wybór stopy procentowej wiąże się z potrzebą stosowania konkretnej stopy procentowej na rynku pieniężnym.
Istnieje też postulat, aby wybór celu operacyjnego łączyć z charakterem prawdopodobnych zaburzeń gospodarczych.
Istnieją cztery zasadnicze rodzaje zaburzeń.
1). Zaburzenie popytowe wywołane zmianami skłonności do konsumpcji, skłonności do inwestycji oraz zmianami dochodów i wydatków budżetowych. Zaburzenia te mają, więc charakter autonomiczny. Zmieniają one popyt finalny z pominięciem wpływu popytu na pieniądz. Najlepszym celem operacyjnym jest w takiej sytuacji baza monetarna, czy też według polskiej nomenklatury pieniądz rezerwowy.
2). Zaburzenia struktury aktywów finansowych, czyli nie analizowane zmiany popytu na różne typy aktywów, np. przesunięcie popytu między pożądanymi rezerwami pieniężnymi a obligacjami. W tym przypadku racjonalny jest wybór stypy procentowej rynku pieniężnego jako celu operacyjnego. Zmiana stopy procentowej wywołuje bowiem przywrócenie pożądanej struktury portfela aktywów.
3). Wahania popytu na pieniądz, których konsekwencją są zmiany wolnych sald pieniężnych. W takiej sytuacji możliwy jest wybór dowolnego z wyżej analizowanych celów operacyjnych. Zarówno bowiem zmiany bazy monetarnej, jak i zmiany stopy rynku pieniężnego oddziałują na popyt na pieniądz.
4). Zaburzenia czynników podażowych sfery realnej, czyli nieoczekiwane zmiany w podaży czynników produkcji bądź podaży dóbr konsumpcyjnych. W takiej sytuacji niezbędne jest skorygowanie popytu finalnego poprzez realne zmiany podaży pieniądza. Ostatecznie niezbędna jest korekta wielkości bazy monetarnej.
Generalnie jednak problem racjonalnego wyboru celu operacyjnego w polityce pieniężnej jest w literaturze mało eksponowany. Niezbędne są dalsze poszukiwania oraz uogólnienia doświadczeń różnych krajów w tym obszarze polityki pieniężnej.

Cele pośrednie polityki pieniężnej.
Wybór celu, jakim jest pożądany poziom nominalnych stóp procentowych, wiąże się w gospodarce z kształtowaniem rynkowej stopy oprocentowania pożyczek międzybankowych. Jest to stopa transakcji układowo-pożyczkowych zawieranych przez banki w celu regulowania ich płynności. Bank centralny jest uczestnikiem rynku pieniężnego sprzedając i kupując rządowe papiery wartościowe, redyskontując weksle oraz udzielając bezpośrednio kredytów pod zastaw płynnych papierów wartościowych.
Transakcje te, regulując płynność banków komercyjnych, kształtują stopę procentową rynku pieniężnego. Ta z kolei, jako wielkość operacyjna, jest wyznacznikiem stóp oprocentowania pozostałych transakcji pożyczkowych w gospodarce, zarówno krótko-, jak i długoterminowych. Celem pośrednim jest ogół stóp procentowych w kraju. Istnieje kilka argumentów na rzecz wyboru stopy procentowej w gospodarce jako celu pośredniego polityki pieniężnej. Przede wszystkim jest on łatwy do obserwacji z dnia na dzień. Łatwo jest go więc kontrolować. Bank centralny ma też duży wpływ na poziom oprocentowania na rynku pieniężnym, a przez to na ogół stóp procentowych.

1.4. Ogólna charakterystyka polityki pieniężnej

W ostatnich latach w polityce banku centralnego, ukierunkowanej na walce z inflacją, przypisuje się coraz większą rolę w utrzymaniu stabilności finansowej.
Polityka pieniężna, polityka monetarna to część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania podaży pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki .
Politykę pieniężną można również rozpatrywać jako całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza .
Polityka pieniężna bywa też przedstawiana jako zestaw decyzji dotyczących rozmiarów podaży pieniądza .
Polityka pieniężna (monetarna) polega przede wszystkim na kształtowaniu podaży pieniądza w gospodarce.
Ponieważ podaż pieniądza uzależniona jest od jego emisji oraz od wartości udzielonych przez banki komercyjne kredytów, sterowanie nią polega na utrzymywaniu określonego, możliwie stabilnego tempa emisji pieniądza oraz regulowaniu aktywności kredytowej banków komercyjnych .
Od 1999 roku w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 roku NBP realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań /- 1 punkt procentowy.
Przyspieszenie inflacji obserwowane w Polsce od II kwartału 2004 jest spowodowane akcesją Polski do Unii Europejskiej, a w tym wynika ze wzrostu cen żywności na skutek znaczącego wzrostu zagranicznego popytu na polskie produkty żywnościowe oraz ze zmian podatków pośrednich. Zgodnie z raportem o inflacji Rady Polityki Pieniężnej z 2005 roku inflacja zacznie spadać i zbliży się do górnej granicy przedziału dopuszczalnych odchyleń od celu inflacyjnego, a następnie będzie utrzymywała się do końca horyzontu projektu w przedziale 3,0% - 3,5%, pozostając cały czas ponad poziomem celu inflacyjnego.
NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych .
W zależności od przebiegu koniunktury w kraju bank centralny może też stosować politykę liberalną bądź restrykcyjną.
W okresach dekoniunktury lub recesji bank centralny może:
a) obniżać wskaźnik rezerw obowiązkowych
b) zmniejszać kwotę udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie dyskontowej
c) kupować papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym
W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego bank centralny może:
a) podwyższać wskaźnik rezerw obowiązkowych
b) ograniczać pulę kredytów refinansowych i podnosić stopę dyskontową
c) sprzedawać obligacje rządowe znajdujące się w posiadaniu banku centralnego.
W pierwszym przypadku bank centralny za pomocą liberalnej polityki monetarnej zwiększa dopływ pieniądza do obiegu. W drugim zaś za pomącą restrykcyjnej polityki monetarnej zmniejsza nadmiar pieniądza w obiegu.
Z punktu widzenia banku centralnego ważna jest również identyfikacja uwarunkowań. Są to uwarunkowania:
a) ZEWNĘTRZNE ? perspektywy koniunktury gospodarki w świecie, sytuacja na rynkach światowych, tempo inflacji i stopy procentowej w innych krajach
b) WEWNĘTRZNE ? określenie jak będą kształtować się krajowe źródła podaży pieniądza, prognozy dotyczące deficytu budżetowego, wielkości i struktury dochodów ludności, źródeł finansowania podmiotów gospodarczych.
Na warunki prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce składają się właśnie wspomniane czynniki wewnętrzne i otoczenie zewnętrzne. Te pierwsze ewoluują stopniowo w kierunku zbliżającym polską gospodarkę do dojrzalszych gospodarek rynkowych. Tak długo jednak, jak niedokończony pozostaje proces dochodzenia do stabilnej równowagi gospodarczej przy niskiej stopie inflacji, czynniki wewnętrzne przesądzają o specyficznym kształtowaniu środowiska dla polityki pieniężnej. Na tę szczególną cechę nakładają się typowe ograniczenia charakterystyczne dla gospodarki o relatywnie niewysokim poziomie rozwoju gospodarczego i zamożności, mierzonej wielkością PKB na jednego mieszkańca. Do ważniejszych należy niedostatek własnych zasobów kapitałowych, limitujący tempo stabilnego wzrostu gospodarczego i względna płytkość struktur finansowych, znacznie odstających od takich struktur w krajach wysoko uprzemysłowionych .
Odpowiedzialny za politykę pieniężną jest przede wszystkim bank emisyjny, który wykorzystuje banki do transmisji wysyłanych przez siebie impulsów. Odpowiedzialne za politykę pieniężną jest także państwo (rząd), które, ustalając politykę finansową, ustala nie tylko cele fiskalne, ale także cele polityki pieniężnej. W tym ujęciu cele polityki pieniężnej należy rozpatrywać w ramach celów stawianych przed polityką gospodarczą danego kraju .
Polityka pieniężna jest bowiem częścią tej polityki. Na osiągnięcie celów w sferze pieniężnej ma wpływ nie tylko polityka pieniężna, ale także polityka fiskalna i polityka dochodów.
Równocześnie trzeba pamiętać, że polityka pieniężna powinna mieć na uwadze także inne cele polityki gospodarczej:
a) wysoki stan zatrudnienia,
b) równowagę gospodarki zewnętrznej,
c) wzrost gospodarczy.
Możemy wyróżnić dwa podstawowe, skrajne warianty polityki pieniężnej. Wariant pierwszy mamy wtedy, kiedy centralnie są ustalane najważniejsze wielkości ekonomiczne o charakterze parametrycznym, a przede wszystkim stopy procentowe i kursy walut. Należy zauważyć, że decyzja w tej sprawie, nawet jeśli jest oparta na starannych i kompetentnych analizach, zawsze ma charakter arbitralny. Nikt nie jest bowiem w stanie dokonać w pełni wiarygodnej symulacji tego, co się zdarzy na rynku pieniężnym. W tym przypadku podaż pieniądza ma charakter wynikowy. Jeśli władze nie narzucą systemu waluty reglamentowanej, to muszą zaopatrywać rynek w taką ilość pieniądza, na jaką jest popyt, wywołany m.in. przez ustalone przez te władze stopy procentowe i kursy. Wariant drugi to określanie (znów arbitralnie) wielkości podaży pieniądza i wtedy wynikowe są stopy procentowe (i kursy), które kształtują się swobodnie na rynku. W praktyce mamy najczęściej rozwiązania mieszane. Władze określają np. niektóre stopy procentowe i kursy i (lub) narzucają dopuszczalne przedziały ich kształtowania się na rynku, a równocześnie stosują zarówno bezpośrednią ingerencję w kreację pieniądza, jak i różne inne środki wpływania na sytuację na rynku pieniężnym (określanie wielkości rezerwy obowiązkowej dla banków komercyjnych, operacje otwartego rynku).

Rozdział II
Instrumenty polityki pieniężnej
2.1.Instrumenty polityki monetarnej Banku Centralnego

Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego można podzielić na trzy grupy:
? Instrumenty kontroli ogólnej,
? Instrumenty kontroli selektywnej,
? Oddziaływanie przez perswazję.
Instrumenty kontroli ogólnej oddziałują na wszystkie instytucje pośrednictwa finansowego równocześnie, z jednakowym natężeniem. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy politykę rezerw obowiązkowych, politykę zmian stopy redyskontowej i operacje otwartego rynku .
a). polityka rezerw obowiązkowych.
Rezerwę obowiązkowa stanowią środki pieniężne, które banki są zobowiązane utrzymywać na rachunkach w banku centralnym (lub też w postaci innych, ściśle określonych aktywów, jak np. gotówka w kasach banków) w wysokości nie niższej niż określony odsetek (stopa rezerw) bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych)banków wobec sektora niefinansowego. Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami. Wysokość rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres utrzymywania) permanentnie lub średnio .
Rezerwa obowiązkowa pełniła w przeszłości co najmniej kilka funkcji. Była instrumentem ostrożnościowym, zabezpieczającym wypłacalność banków wobec ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na generowania zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie większego znaczenia, jako że konkurencja między bankami funkcjonującymi w różnych krajach wymusiła znaczące redukcje stóp rezerwy oraz systemowe rekompensaty kosztów ponoszonych przez banki z tytułu jej utrzymywania. Banki obciążone wyższą stopą rezerwy mogą przeznaczyć mniejszą część przyjmowanych depozytów na udzielane kredyty. Aby zrekompensować ten ubytek zmuszone są do utrzymania większej różnicy między oprocentowaniem kredytów i depozytów, a więc oferują niższe oprocentowanie depozytów lub wyższe kredytów niż konkurenci obciążeni niższą rezerwą obowiązkową. Z tego powodu część banków centralnych nie tylko znacząco obniżyła w ostatnich latach stopy rezerwy, ale wręcz zrezygnowała z tego instrumentu. Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowaniem na poziomie rynkowym .
Rezerwa obowiązkowa ?ze względu na to, że na ogół nie jest oprocentowana ? jest faktycznie formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego, a ponieważ jest nim na ogół bank państwowy, to pośrednio jest to dochód budżetu. Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady nie banków w bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku. W ten sposób banki dysponują dodatkowym instrumentem sprzyjającym utrzymaniu ich płynności w krótkim czasie.
Przy ustalaniu wielkości stopy obowiązkowej rezerwy mogą być stosowane różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. I tak, zróżnicowanie może zależeć od:
- terminów zobowiązań, a więc od tego, czy są to wkłady a vista, czy terminowe;
- osoby właściciela, a więc od tego, czy są to wkłady osób fizycznych o charakterze oszczędności czy wkłady osób prawnych;
- wielkość wkładu, zwłaszcza wkładów a vista;
- miejsca zamieszkania tych, którzy mają wkłady w banku.
Wyższa stopa obowiązkowej rezerwy jest na ogół ustalana od wkładów a vista (wyższe ryzyko dla banku komercyjnego).
Polityka obowiązkowych rezerw może także służyć określonej redystrybucji środków między bankami. Wysokość stopy obowiązkowej rezerwy, pozwalająca nagromadzić bankowi centralnemu poważne środki pieniężne, a pobawić ich bogate banki, stwarza możliwość uruchomienia większego kontyngentu kredytu redyskontowego czy lombardowego, ale na ogół w większym stopniu nie dla tych banków, które muszą utrzymać największe obowiązkowe rezerwy. Może to także nastąpić przez większy skup papierów wartościowych.
Celowe jest ustalenie przez Parlament lub Radę Banków maksymalnej wysokości obowiązkowej rezerwy. Natomiast wysokość tej rezerwy dla poszczególnych rodzajów wkładów i ewentualnie banków ustala już prezes banku centralnego .
Utrzymanie rezerw w gotówce i rezerw w banku centralnym ma na celu zapewnienie nie tylko wypłacalności banków rozliczeniowych (handlowych). Element ten zresztą nie jest najistotniejszy. Obecnie banki rozliczeniowe są tak potężnymi instytucjami, że ich niewypłacalność jest mało prawdopodobna. Mogą one ponadto uciec się do pomocy banku centralnego w razie spadku zaufania klientów.
Relacja między rezerwami banków rozliczeniowych a wkładami ich klientów ma istotne znaczenie w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu. Zobowiązując banki rozliczeniowe do podwyższenie lub obniżenia tej relacji, która nazywa się relacją rezerw obowiązkowych, bank centralny może skłaniać banki rozliczeniowe do zawężania lub rozszerzania akcji kredytowej. Podwyższenia wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki rozliczeniowe do utrzymania większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci nie oprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczone na działalność kredytową i proces kreacji ulega zahamowaniu. Aktywność gospodarcza kurczy się i dochody społeczeństwa wzrastają.
Zjawisko odwrotne występuje, gdy bank centralny nakazuje zmniejszenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Dodatkowe wolne fundusze banki przeznaczają na dodatkowe kredyty. Powstają nowe wkłady, tzw. wkłady pochodne, i ilość pieniądza w obiegu wzrasta. Działalność gospodarcza ożywia się, dochody społeczeństwa wzrastają .

b). Polityka zmian stopy redyskontowej .
Każdy bank ma prawo zaciągnąć pożyczkę w banku centralnym. Zaciągnięcie pożyczki polega na sprzedaży bankowi centralnemu weksli handlowych wykupionych od klientów. Sprzedaż bankowi centralnemu następuje według określonej ceny, którą jest stopa redyskontowa. Nie chodzi jednak o odsprzedanie wyłącznie weksli handlowych. W grę wchodzi cały wachlarz krótkoterminowych papierów wartościowych.
Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki rozliczeniowe w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli, a tym samym spadają rezerwy banków rozliczeniowych i ich działalność kredytowa. Dzieje się odwrotnie, gdy stopa redyskontowa jest obniżana, ponieważ niski koszt kredytu sprawia, że bankom rozliczeniowym opłaca się sprzedawać więcej weksli bankowi centralnemu. Dzięki temu wzrastają ich wkłady w banku centralnym, co umożliwia rozszerzenie akcji kredytowej. O restrykcyjnej polityce monetarnej mówimy, gdy centralna instytucja monetarna podwyższa stopę redyskontową; gdy ją obniża, to mówimy, że polityka monetarna ma charakter ekspansywny.
Należy odróżnić stopę redyskontową od stopy rynku monetarnego, czyli stopy panującej na międzybankowym rynku handlu nadwyżkami rezerw gotówkowych, nadobowiązkowych. Należy jeszcze pamiętać o stopie oprocentowania kredytów krótkoterminowych udzielanych przedsiębiorstwom i ludności. Banki rozliczeniowe mogą więc refinansować alternatywnie: w banku centralnym lub na rynku monetarnym. Wybór zależy od relacji stóp procentowych na obu rynkach ? banki wybierają to źródło funduszy, które jest tańsze.
Banki wolą pożyczać brakujące rezerwy od innych instytucji pośrednictwa finansowego mających akurat ich nadmiar, jeżeli stopa rynku monetarnego jest niższa lub równa stopie redyskontowej. Z kolei uciekają się do pomocy banku centralnego, jeżeli reakcja kształtuje się odwrotnie. Zazwyczaj stopa rynku monetarnego jest niższa od stopy redyskontowej, ale nie zawsze.

c) Operacje otwartego rynku.
Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym i utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych.
Operacja otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia ?operacje otwartego rynku? mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek. W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje- odpowiednio- na pewien okres lub też trwale zasilony w środki z systemu bankowego. Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert. Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji .
Polityka otwartego rynku polega na tym, że bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te papiery wartościowe według stopy zakupu (odebranie), a sprzedaje według stopy sprzedaży (doręczenie). Zakup papierów wartościowych z jednej strony powiększa aktywa banku centralnego, z drugiej zaś ? zwiększa obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela przez bank centralny zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie- zmniejsza obieg pieniężny.
W wielu krajach przy operacjach otwartego rynku banki mają tzw. depozyty dyspozycyjne papierów wartościowych w banku centralnym, tak że nie jest potrzebne czasochłonne przenoszenie papierów wartościowych na bank centralny.
Operacja otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg ilościowy bądź procentowy.
W pierwszym przypadku bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
W przetargu procentowym banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonych przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki podziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokość procentu.
Bank centralny może połączyć operacje zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede wszystkim operacje repurchase agreement (repo) i reverse repurchase agreement (reverse repo), będące umowami odkupu.
Operacja repo polega na kupnie papierów wartościowych po określonej cenie z jednoczesnym odkupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).
Operacja rereverse repo polega na sprzedaży papierów wartościowych, z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości.
Operacje te są krótkoterminowe (jeden dzień ? 6 miesięcy), a ich przedmiotem są na ogół papiery wartościowe skarbu państwa, dzięki czemu ryzyko kredytowe faktycznie nie istnieje.
Bank centralny ma możliwość oddziaływania poprzez operacje otwartego rynku na krótkoterminowe stopy procentowe dzięki temu, że różnica między ceną rynkową, po jakiej bank centralny kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe oraz ceną, po jakiej je następnie odsprzedaje lub odkupuje jest faktycznie wielkością oprocentowania kredytów, których bank centralny udziela lub które zaciąga w rezultacie przeprowadzenia operacji otwartego rynku. Bank centralny może bowiem wpływać na wysokość ceny, po jakiej przeprowadza operacje repo i reverse repo. Stopa repo stanowi dla banków cenę pozyskiwania środków (przy transakcji repo) oraz dochód przy ich lokowaniu (przy transakcji reverse repo).
W ramach polityki otwartego rynku banki prowadzą operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w konkretnym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży ? zabiera pieniądz bankom operacyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów wartościowych czy dewiz .
Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi. Tak więc warunkami efektywności operacji otwartego rynku są:
- odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego;
- budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe).
Refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny (emisyjny) pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania banków to:
- redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne;
- kredyt pod zastaw papierów wartościowych.
Za pomocą kredytów refinansowych bank centralny ma wpływ na działalność banków operacyjnych przez określenie warunków kredytowych.

2.2 Polityka pieniężna i system płatniczy w Polsce.

Polska jest jednym z krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Dlatego też NBP przy modernizowaniu i rozwoju systemów płatności bierze pod uwagę rekomendacje, zarówno Europejskiego Banku Centralnego, jak i innych instytucji Wspólnoty Europejskiej. NBP planuje dalsze udoskonalenie systemu płatniczego, między innymi pod kątem możliwości realizacji w systemie SORBNET (System Obsługi Rachunków w Centrali NBP) wysoko kwotowych zleceń klientowskich oraz stworzenia systemów płatności, funkcjonujących w sposób spójny z systemami w krajach Unii Europejskiej. Ponadto, NBP zamierza usprawnić system rozliczeń transakcji giełdowych poprzez przejęcie roli banku rozliczeniowego dla transakcji papierami wartościowymi, rejestrowanymi w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. Kieruje on do Izby i otrzymuje z niej płatności, dotyczące należności i zobowiązań jednostek budżetowych, których rachunki prowadzi. Kwoty netto należności i zobowiązań banków, wynikające z wymiany za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A., są przedmiotem rozrachunku w systemie SORBNET na sesjach rozliczeniowych o uzgodnionych z NBP godzinach. Obsługując rachunki swoich klientów, NBP realizuje zlecenie płatnicze pod warunkiem posiadania przez zleceniodawcę środków pieniężnych, wystarczających na jego pokrycie (brak możliwości debetu na rachunku bieżącym) .

a). Instrumenty pieniężne Narodowego Banku Polskiego.
Działanie instrumentów pieniężnych NBP miało zapewnić spełnienie wymagań restrykcyjnych założeń polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski wykorzystywał przede wszystkim następujące instrumenty: stopę obowiązkowej rezerwy, kwotę i oprocentowanie kredytu refinansowego, plafony wzrostu akcji kredytowych dla banków komercyjnych, określenie minimalnych i maksymalnych stóp procentowych, operacja papierami wartościowymi.
Podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Kontrola przyrostu podaży pieniądza jest realizowana przez kształtowanie na odpowiednim poziomie stóp procentowych narodowego Banku Polskiego, oraz oddziaływanie za pomocą innych instrumentów polityki pieniężnej, takich jak operacje otwartego rynku i rezerwy obowiązkowe.
Stopy procentowe banku centralnego są podstawowym instrumentem wykorzystywanym do oddziaływania na popyt wewnętrzny. Podstawowe znaczenie ma oprocentowanie kredytu lombardowego, określające maksymalny koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym. Kontrola stóp procentowych polega na ograniczaniu ich ruchu od dołu za pomocą krótkoterminowych operacji otwartego rynku, rolę ogólnego poziomu odgrywa stopa kredytu lombardowego, operacje otwartego rynku są realizowane poprzez emisję bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego.
Ważnym źródłem śróddziennej płynności jest możliwość wykorzystania do celów rozrachunku środków rezerwy obowiązkowej. Ponadto banki mają możliwość zaciągania kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych ( bonów skarbowych, obligacji skarbowych). Aktywa te są ewidencjonowane i rozliczane w dwóch oddzielnych depozytach: bony skarbowe Narodowego Banku Polskiego a obligacje skarbowe w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. (KDPW), (SKARBNET).system obsługujący bony skarbowe w postaci zdematerializowanej, obsługujący Centralny Rejestr Bonów Skarbowych (CRBS)., jest systemem rozrachunku papierów wartościowych na bazie brutto w czasie rzeczywistym i ponieważ umożliwia szybkie dokonanie zastawu pod kredyt banku centralnego, jest on do tych celów wykorzystywany w znacznie większym zakresie niż system obsługiwany przez KDPN.
Do 1994 roku banki utrzymywały swoje rezerwy obowiązkowe na dwóch oddzielnych rachunkach, z których tylko jeden był oprocentowany. Rezerwy te nie mogły być wykorzystywane do rozrachunku od sierpnia 1994 roku bankom utrzymującym rachunki bieżące w NBP umożliwiło wykorzystanie nie oprocentowanej części ich rezerw obowiązkowych do rozrachunku w listopadzie 1994 roku, rozrachunki nie oprocentowane zostały zlikwidowane, a środki na ich zgromadzenie przeniesiono na rachunek bieżący NBP. W styczniu 1998 roku zlikwidowano oprocentowanie rezerw obowiązkowych. Banki odprowadzają więc całość rezerwy na rachunek bieżący NBP lub w przypadku banków korzystających z pośrednictwa innego banku, na nie oprocentowany rachunek rezerwy obowiązkowej (który także może być wykorzystywany do rozrachunku). Obecnie więc większość rezerw obowiązkowych jest utrzymywana na rachunku bieżącym banku NBP .
Przystosowanie polskiego systemu pieniężnego do integracji Polski z Unią Europejską jest zagadnieniem złożonym, które może być rozwiązywane tylko stopniowo, w podziale na pewne etapy działań. Wynika to przede wszystkim stąd, że systemy pieniężne krajów członkowskich Unii Europejskiej nie mają utrwalonych form do których-jako ustalonych wzorów-polski system pieniężny mógłby systematycznie się zbliżać. Systemy pieniężne krajów Unii przechodzą i będą przechodziły dwojakiego rodzaju zmiany:
1).ewolucyjne doskonalenie nowych systemów pieniężnych poszczególnych krajów, które opierają się na dyrektywach i rekomendacjach Rady Unii Europejskiej dotyczących bardzo wielu dziedzin i zagadnień funkcjonowania pieniądza, banków i nie bankowych instytucji finansowych;
2).rewolucyjne przekształcenie narodowych systemów pieniężnych w jednolity europejski system pieniężny, który powstaje wyniku doprowadzenia do unii monetarnej, przewidzianej w Maastricht.
Przewiduje się, że nowa jednostka monetarna (euro) stanie się pieniądzem europejskim od 1 stycznia 1999r.,ale okres przejściowy od początku wprowadzenia tej nowej jednostki pieniężnej do zakończenia całego procesu ma potrwać do 2002 roku.
Te ustalenia oznaczają jednak, że już sprecyzowano do końca zasady funkcjonowania wspólnego pieniądza. Znane są one obecnie tylko w ogólnym zarysie. W raporcie Komisji Jasquesa Delorsa dochodzenie do Unii podzielono na trzy etapy.
W pierwszym z nich tworzony jest wspólny obszar finansowy następstwie liberalizacji obrotu kapitałowego, usługami bankowymi i ubezpieczeniowymi, papierami wartościowymi oraz zacieśnienie współpracy w okresie stabilizacji kursów walutowych.
W drugim etapie ma nastąpić analiza konwersacji (zbieżności) polityki gospodarczej, pieniężnej i walutowej zwłaszcza zaś stabilizacji cen i zadłużenia publicznego w poszczególnych krajach dla stwierdzenia, czy powstały warunki do dokonania unii monetarnej i wprowadzenia wspólnego pieniądza wewnątrz Unii. Gdy te warunki powstaną, ma nastąpić przejście do trzeciego etapu przez wprowadzenie wspólnego pieniądza, przeniesienie kompetencji do kształtowania polityki pieniężnej przez narodowe banki centralne na Europejski System Banków Centralnych, integracja rezerw walutowych w tym systemie i powierzenie mu polityki kształtowania kursu wspólnego pieniądza w stosunku do walut krajów trzecich .

2.3. Formy bankowych rozliczeń pieniężnych.

Przez bankowe rozliczenia pieniężne rozumieć należy operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta. Rozliczenia pieniężne przeprowadzane są przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym za pomocą również kart płatniczych .
Jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane przez kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia. Wolny od odpowiedzialności jest bank, który udowodni, że szkoda nie powstała z jego winy.
Bank dokonujący wypłat z rachunku bankowego jest obowiązany sprawdzić autentyczność i prawidłowość formalną dokumentu stanowiącego podstawę do wypłaty oraz tożsamość osoby dającej zlecenie. W przypadku wypłat dokonywanych za pomocą elektronicznego nośnika informacji czynności, dokonywane są poprzez automatyczne sprawdzenie autentyczności personalnego numeru identyfikacyjnego bądź hasła albo obu tych danych. W przypadku wypłat dokonywanych przy użyciu karty płatniczej tłoczonej, nie wykorzystującej elektronicznego nośnika informacji, sprawdzenie autentyczności następuje poprzez porównanie podpisu na karcie z podpisem złożonym na dokumencie potwierdzającym dokonanie transakcji .

Prezes Narodowego Banku Polskiego określa w drodze zarządzenia:
1). Formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków,
2). Szczegółowe zasady tworzenia, utrwalania, przekazywania i przechowywania dokumentów,
3). Sposób przeprowadzania rozrachunków międzybankowych,
4). Sposoby i tryb przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki .
Zgodnie z art. 68 ustawy Prawo Bankowe, Prezes NBP określa formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków. Wydane na tej podstawie Zarządzenie z dnia 29 maja 1998r., dotyczące płatności detalicznych, określa, iż rozliczeń pieniężnych można dokonywać albo w gotówce, albo za pomocą określonych instrumentów bezgotówkowych, przy czym wybór formy należy do stron rozliczenia. Zarządzenie to wprowadza także rozróżnienie między czekiem gotówkowym i rozrachunkowym; pierwszy jest instrument płatności gotówkowych, a drugi płatności bezgotówkowych.
a) Płatności gotówkowe.
W dniu 1stycznia 1995 R. przeprowadzono w Polsce denominację złotego: stara waluta została zamieniona na nową w stosunku 10.000 : 1. stare złote przestały być prawnym środkiem płatniczym od 1 stycznia 1997 r. podlegają one jednak bez żadnych ograniczeń wymianie do końca 2010 r. w oddziałach NBP, a także w innych bankach, zobowiązanych do tego Prezesa NBP.
W nowych polskich złotych ( PLN) gotówka obejmuje:
- banknoty o nominałach 10,-; 20,-; 50,-; 100,-; 200,-;
- monety o nominałach 0,01; 0,02; 0,05; 0,10; 0,20, 0,50; 1; 2; 5.
Obecnie banknoty wartościowo obejmują około 97% gotówki w obiegu. Brak jest danych o liczbie i wartości transakcji gotówkowych. Jednakże można stwierdzić, iż procentowy udział gotówki w rozliczeniach pieniężnych, mimo szybkiego wzrostu obrotu bezgotówkowego, jest nadal większy niż w krajach Europy Zachodniej.
Wpłaty na rachunki bankowe i czeki gotówkowe są najbardziej popularnymi formami płatności gotówkowych, przeprowadzonymi przez banki. Banki za przyjmowanie wpłat gotówkowych na rachunki bankowe pobierają opłaty określone według ich własnych taryf, co jest uzasadnione dużą pracochłonnością, związaną z obrotem gotówkowym (przeliczanie, sortowanie, pakowanie i transport).
Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi lub osobie wskazanej na czeku. W tej kategorii czeków największe znaczenie mają czeki z rozrachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Większość takich czeków służy nie jako formy rozliczeń, lecz jako instrument wykorzystywany do podejmowania gotówki z rachunku. Biorąc pod uwagę zwiększającą się liczbę bankomatów, rola czeków gotówkowych będzie malała.
b) Płatności bezgotówkowe.
Płatności bezgotówkowe obejmują polecenia przelewu, czeki rozrachunkowe i polecenia zapłaty. Strony mogą również stosować karty płatnicze na warunkach określonych w umowach, zawartych z ich bankami.
- polecenie przelewu
jest dominującą formą rozliczeń pieniężnych w Polsce. Stroną inicjującą transakcję jest dłużnik, który składa w swoim banku dyspozycję obciążenia swojego rachunku i uznania rachunku wierzyciela.
- czek
czek gotówkowy jest określony jako instrument płatności gotówkowych, a czek rozrachunkowy jako instrument płatności bezgotówkowych.
Czek rozrachunkowy umożliwia wyłącznie przekazanie kwoty z czeku z rachunku dłużnika na rachunek okaziciela lub osoby wskazanej na czeku, bez możliwości wpłaty w gotówce. Czek rozrachunkowy jest używany jako forma rozliczeń w obrocie gospodarczym, jednakże jego rola w porównaniu z poleceniami przelewami jest niewielka.
- polecenie zapłaty
zostało wprowadzone przez NBP w październiku 1997 r. poprzez zmianę Zarządzenia Prezesa NBP w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela.

- karty płatnicze
są najdynamiczniej rozwijającą się formą rozliczeń bezgotówkowych w Polsce. Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost zarówno liczby kart w obiegu, jak również liczby operacji dokonanych przy ich użyciu. W grudniu 1994 r. liczba kart płatniczych wynosiła 21,9 tys., a w czerwcu 1998 r. 1.546 tys. (ponad 70-krotny wzrost). Pomimo dynamicznego wzrostu liczby wyemitowanych kart płatniczych, ich udział w płatnościach bezgotówkowych pozostał na bardzo niskim poziomie.
W kwietniu 1994 r. powołano Radę Wydawców Kart Bankowych (RWKB) przy Związku Banków Polskich. Większość polskich banków emitujących karty płatnicze należy do RWKB, która została utworzona w celu udzielania pomocy bankom w kontaktach z innymi organizacjami łączącymi banki wydające karty (np. VISA i Europay), współpracy z organami administracji państwowej w opracowaniu regulacji prawnych w zakresie operacji kartami w Polsce. Współpracy w rozwoju i promocji kart, a także w tworzeniu spójnej infrastruktury technicznej dla funkcjonowania kart.
Równocześnie powstały dwie inne organizacje, skupiające banki należące do międzynarodowych organizacji: VISA Forum Polska i Europay Forum Polska. Do ich zadań należy m.in. wymiana doświadczeń i zapobieganie nieuczciwej lub szkodliwej konkurencji.
Karty emitowane przez polskie banki są zazwyczaj opatrzone logo jednego z międzynarodowych systemów organizacji, tj. VISA International lub Eurocard/MasterCard International, co umożliwia łatwiejszy dostęp do punktów akceptujących karty płatnicze. Karty krajowe mogą być opatrzone logo PolCard lub jedynie logo emitującego banku.
PolCard jest spółką akcyjną, należącą do Związku Banków Polskich i grupy banków, spełniająca funkcje centrum autoryzacyjno- rozliczeniowego o zasięgu ogólnokrajowym. PolCard współpracuje z bankami wydającymi karty. Oferuje on zarządzanie sieciami bankomatów w trybie on-line, wdrożył mechanizm umożliwiający udostępnienie bankomatów każdego banku klientom innych banków, obsługuje specjalny system rozliczeniowy .

4. Polityka pieniężna W LATACH 1989-2005.
4.1. Okres 1989-1997

Ustawa o NBP z 1989 roku określała ?umacnianie pieniądza polskiego? (artykuł 5, ust.1) jako cel działalności polskiego banku centralnego. To ogólne sformułowanie było w praktyce rozumiane jako obowiązek walki z inflacją, czego formalny zapis można było znaleźć w dokumencie ?Założenia polityki pieniężnej?, przygotowywanym co roku przez NBP i przedkładanym do zatwierdzenia Parlamentowi.
Najpierw miały miejsce zmiany najbardziej podstawowe, takie jak wprowadzenie dodatniej realnej stopy procentowej. Od połowy lat siedemdziesiątych stopy realne były bowiem ujemne, co sprzyjało rosnącemu popytowi na pieniądz. Istotne podwyżki stóp procentowych z początku lat 90-tych okazały się jednak mało efektywne, bowiem realne stopy procentowe były ujemne aż do 1993r. Fakt ten oraz niedorozwój ówczesnego rynku finansowego powodował, że do końca 1992 NBP musiał w polityce monetarnej aktywnie wykorzystywać instrumenty administracyjnego oddziaływania, takie jak ustalenie dolnej wysokości stóp depozytowych i górnej wysokości stóp kredytowych oraz limitów ilościowych udzielanych kredytów.
Od 1993 podstawowym instrumentem NBP stały się operacje otwartego rynku.
Polityka pieniężna prowadzona była w oparciu o cele pośrednie dla agregatów pieniężnych. Ideą tej polityki było aby wzrost podaży pieniądza wynikał z potrzeb rozwijającej się gospodarki nie dopuszczając do zatorów płatniczych. Realizacja przyjętych celów była rokrocznie bardzo trudna.
Po pierwsze wynikało to z wysokiej niepewności co do istniejących w gospodarce powiązań przyczynowo-skutkowych i błędów w ocenie efektywności instrumentów polityki pieniężnej.
Po drugie, osiąganie celów monetarnych i podtrzymywanie stałego kursu walutowego było w zasadzie niemożliwe.
Po trzecie, NBP nie zawsze był niezależny w podejmowaniu decyzji co do wyznaczania celów monetarnych. Uwarunkowania prawne stanowiły bowiem, że opracowywany przez NBP dokument ?Założenia polityki pieniężnej? musiał być przedstawiony Rządowi i zatwierdzony przez Sejm, co w praktyce stwarzało możliwość wprowadzania do niego istotnych zmian i dawało kolejnym Komisją Parlamentarnym możliwość bezpośredniego oddziaływania na ustalanie krótkookresowych celów polityki monetarnej.
Po czwarte, NBP miał duże trudności w wywieraniu wpływu na poziom akcji kredytowej banków. Wynikało to ze wspomnianych już dodatnich realnych stóp procentowych do końca 1993r oraz problemu nadpłynności sektora bankowego. Ten drugi element sprawiał, że podwyżki stóp refinansowych NBP nie przedkładały się na podwyżki stóp w bankach komercyjnych.
Po piąte, inflacja w okresie transformacji od gospodarki planowanej do rynkowej była po części wynikiem zjawisk niemonetarnych, np. urynkowienia cen, i w tym zakresie nie mogła być kontrolowana przez NBP.
W latach 1996-1997 za cel operacyjny NBP przyjął wielkość pieniądza rezerwowego.
Obok kontroli podaży pieniądza najistotniejszym elementem polityki monetarnej w omawianym okresie była kontrola kursu walutowego. Zamrożenie kursu złotego z dniem 1 stycznia 1990 roku na poziomie 9.500 złotych za dolara amerykańskiego uczyniło z niego tzw. nominalną kotwicę antyinflacyjną. Wyeliminowało to proinflacyjny wpływ ewentualnej dewaluacji złotego na ceny krajowe dóbr importowanych oraz zahamowało ucieczkę od złotego powodowan? wysokimi oczekiwaniami inflacyjnymi.
Polityka sztywnego kursu walutowego przy bardzo wysokiej inflacji doprowadziła do dużej realnej aprecjacji złotego na początku lat 90. Miało to istotny negatywny wpływ na kształtowanie się salda bilansu obrotów bieżących.
Wzrost rezerw zagranicznych w 1995 roku spowodował z kolei zmiany w polityce kursowej, których efektem była aprecjacja złotego, ale też przede wszystkim wprowadzenie niepewności co do kształtowania się kursu złotego. Miało to wyraźny wpływ na ograniczenie napływu kapitału spekulacyjnego od 1996 roku.
4.2. Okres 1998-2001

Począwszy od 1998 roku zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i Ustawy o NBP została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład której wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Rada ustala coroczne założenia polityki pieniężnej kierując się nimi podejmuje decyzje w zakresie podstawowych instrumentów banku centralnego: stóp procentowych, rezerwy obowiązkowej, operacji otwartego rynku, zobowiązań NBP z tytułu kredytów i pożyczek oraz polityki kursowej. Już na pierwszych swoich posiedzeniach Rada podjęła bardzo istotne decyzji, które wpłynęły na charakter polityki pieniężnej. Było to:
-rozszerzenie pasma wahań kursu złotego oraz dopuszczenie do swobodnego, rynkowego kształtowania się kursu w ramach tego pasma, co spowodowało istotne jego upłynnienie, tworząc warunki do bardzo skutecznej polityki pieniężnej,
-obniżenie tempa dewaluacji złotego, co stworzyło warunki do dalszego obniżania inflacji,
-przeniesienie punktu ciężkości przy kontroli podaży pieniądza z pieniądza rezerwowego na stopy procentowe,
-zmiana zasad prowadzenia operacji otwartego rynku: przyjęcie jako stopy referencyjnej NBP stopy rentowności 28-dniowych operacji otwartego rynku oraz skrócenie najdłuższego terminu zapadalności bonów pieniężnych NBP z 270 do 28 dni.
Rok 1998 był pierwszym od początku okresu transformacji, w którym inflacja w Polsce osiągnęła wartość jednocyfrową. Inflacja na koniec grudnia 1998 r. w porównaniu z grudniem 1997 r. wyniosła 8,6% i była znacznie niższa od przyjętego celu inflacyjnego ograniczenia inflacji do nie więcej niż 9,5%.
Na wynik taki obok polityki pieniężnej wpływ miały szoki zewnętrzne, takie jak: spadek cen surowców na rynkach światowych i tendencje deflacyjne w gospodarce światowej w wyniku serii kryzysów finansowych w krajach określanych mianem rynków wschodzących. Potwierdzało to, że sytuacja gospodarcza w Polsce była w coraz większym stopniu zależna od przebiegu zjawisk ekonomicznych u głównych partnerów gospodarczych. Kryzys rosyjski, na przykład, wpłynął. na istotne ograniczenie eksportu do krajów byłego Związku Radzieckiego i powstanie nadwyżkowej podaży na rynku żywności, a wraz z tym spadku cen żywności na rynku krajowym.
Najistotniejszym wyzwaniem dla polityki monetarnej w tym roku była kontynuacja działań, mających na celu zmniejszenie dysproporcji między wzrostem popytu krajowego a krajową podażą, będącej źródłem presji inflacyjnej i powiększania się deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego.
Rok 1999 był dla odmiany pierwszym od początku okresu transformacji, w którym inflacja w porównaniu z ubiegłym rokiem wykazała tendencję zwyżkową. Przyjęty cel inflacyjny, określany jako przedział 6,6-7,8%, został wyraźnie przestrzelony przy rocznej inflacji na koniec grudnia 1999 roku wynoszącej 9,8%.
Rezultat taki był wynikiem utrzymującej się silnej presji kosztowej. Złożyły się na nią wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych, wzrost podatku akcyzowego, deprecjacja złotego, a także utrzymywanie się oligopolistycznej sytuacji w sektorze naftowym na polskim rynku.
Ponadto, Rada na początku roku obniżyła stopy procentowe na podstawie oczekiwań restrykcyjnej polityki fiskalnej. Okazało się to nieodpowiednie wobec ukształtowania się w ostateczności wysokiego deficytu budżetowego i wystąpienia nieprzewidzianych szoków podażowych. Zaostrzenie polityki pieniężnej w drugiej połowie 1999 roku, ze względu na istotne opóźnienia w mechanizmie transmisji monetarnej, nie mogło już spowodować obniżenia rocznego wskaźnika inflacji do zakładanego na rok 1999 poziomu.
Rok 2000 charakteryzował się restrykcyjną polityką monetarną, wynikającą w głównej mierze z presji inflacyjnej związanej z ekspansywnością polityki fiskalnej. Podwyżki stóp procentowych stopniowo przynosiły oczekiwane skutki. Od sierpnia 2000 r. inflacja zaczęła wyraźnie spadać.
Do końca 2000 r. tempo wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych obniżyło się do 8,5%, a cel inflacyjny założony na grudzień 2000 r. (5,4-6,8%) osiągnięty został dwa miesiące później ? w lutym 2001 r.
Najistotniejszym elementem polityki monetarnej w roku 2000 było jednak zakończenie procesu uelastyczniania mechanizmu kursowego. Miało to na celu zwiększenie efektywności transmisji impulsów polityki pieniężnej w ramach kanału stopy procentowej. Dotychczas był on bowiem znacznie słabszy od kanału kursu walutowego. Upłynnienie kursu nie miało z założenia znieść zależności między inflacj? a kursem, ale uczynić ją elementem kanału stopy procentowej.
W roku 2000 ograniczona również została dynamika popytu krajowego, co spowodowało poprawę nierównowagi zewnętrznej i zmniejszenie się deficytu rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego.
Wyraźna tendencja spadkowa inflacji w drugiej połowie roku 2000 została utrzymana
w ciągu roku 2001. Inflacja na koniec roku ukształtowała się wyraźnie poniżej wyznaczonego
na ten rok przedziału celu 6-8% wynosząc 3,6%.
Rok ten charakteryzował się korzystnymi z punktu widzenia utrzymywania się niskiej inflacji warunkami ekonomicznymi. Niski poziom aktywności gospodarczej, pogarszające się prognozy wzrostu gospodarczego na świecie oraz rosnące bezrobocie i pogarszający się wraz z nim poziom dochodów ludności nie wskazywały na odwrócenie trendu malejącej inflacji.

4.3. Okres 2002-2005.

Przyjęta przez Radę we wrześniu 1998 roku Średniookresowa strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003 zakładała, że na koniec tego okresu inflacja nie przekroczy 4%. Cel ten został następnie skonkretyzowany w Założeniach polityki pieniężnej na 2003 rok w postaci celu krótkookresowego na poziomie 3% z przedziałem możliwych odchyleń ?1 punkt procentowy.
W grudniu 2002 roku dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji osiągnął poziom 0,8%, zaś inflacja w ujęciu średniorocznym 1,9%. Inflacja w Polsce została w ten sposób ograniczona do poziomu notowanego w ostatnich latach w krajach rozwiniętych.
Strategicznym celem dla Polski w tym okresie była integracja gospodarki ze strukturami Unii Europejskiej. Dla realizacji tego celu gospodarka polska musiała spełnić szereg kryteriów makroekonomicznych, z których wiele stanowi poważne wyzwania dla polityki pieniężnej. Kryteria monetarne dotyczą stabilności cen, kursu walutowego i długookresowych stóp procentowych. Rada uznała, że w warunkach rosnącego stopnia integracji gospodarki polskiej z gospodarką światową, jak też z konieczności przełamywania oczekiwań inflacyjnych, podstawową zasadą polityki pieniężnej powinna być strategia realizacji celu inflacyjnego w sposób bezpośredni, która wiąże się z systemem płynnego kursu walutowego. Strategia ta zapewnia wysoką przejrzystość polityki pieniężnej sprzyjającą utrzymaniu oczekiwań inflacyjnych na niskim poziomie. Jednocześnie pozwala ona na elastyczne reagowanie na zmiany warunków makroekonomicznych uwarunkowań zewnętrznych, sytuacji finansów publicznych oraz wstrząsy podażowe i popytowe. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko powstawania napięć mogących prowadzić do zjawisk kryzysowych. W ocenie RPP system płynnego kursu walutowego jest najbardziej odpowiedni dla gospodarki polskiej na drodze do członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej.
Równocześnie w ramach tego systemu RPP tak jak dotychczas - zastrzega sobie prawo do interwencji na rynku walutowym, jeśli będzie to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.
W lutym 2003 r Rada przyjęła ?Strategię polityki pieniężnej po 2003r?, w której przedstawiła koncepcję prowadzenia polityki pieniężnej w najbliższych latach.
Polityka pieniężna będzie prowadzona nadal w oparciu o strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Według tej strategii od stycznia 2004 r. będzie realizowany ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% w ujęciu rok do roku, z dopuszczalnym przedziałem wahań /- 1 punkt procentowy. Oznacza to, iż od początku 2004 r. realizacja celu inflacyjnego nie będzie, jak dotychczas, weryfikowana w grudniu, lecz w ciągu 2004 r. i kolejnych lat. Wyznaczenie celu ciągłego było możliwe dzięki obniżeniu inflacji i oznacza prowadzenie polityki stabilizowania inflacji na niskim poziomie.
W interesie Polski jest jak najszybsze wypełnienie kryteriów konwergencji, które nie tylko warunkują przystąpienie do strefy euro, lecz również są spójne z wysokim i stabilnym wzrostem gospodarczym.
Członkostwo w strefie euro pozwoli uzyskać istotne korzyści gospodarcze, związane
ze zmniejszeniem ryzyka makroekonomicznego, obniżeniem kosztów pozyskania kapitału, ożywieniem wymiany handlowej ze strefą euro, wyeliminowaniem części kosztów transakcyjnych, zwiększeniem porównywalności cen i wzmocnieniem konkurencji.
W maju 2004 roku Polska została przyjęta do Unii Europejskiej, a Narodowy Bank Polski stał się członkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Twardym rdzeniem ESBC jest Eurosystem. W skład Eurosystemu wchodzi Europejski Bank Centralny oraz 12 banków centralnych krajów UGiW. Z uwagi na fakt, że Eurosystem obejmuje państwa strefy euro, to właśnie on prowadzi jednolitą politykę pieniężną obszaru UGiW.
W państwach, które należą do Eurosystemu obowiązują jednolite zasady dotyczące kształtowania polityki pieniężnej . Od 1999 roku władze monetarne tych państw przekazały uprawnienia w dziedzinie tworzenia i realizacji polityki pieniężnej do Europejskiego Systemu Banków Centralnych. W związku z tym ich rola w zakresie polityki pieniężnej ogranicza się wyłącznie do przygotowywania danych i prowadzenia prac analitycznych dotyczących funkcjonowania gospodarek narodowych, wykorzystywanych w procesie formułowania polityki pieniężnej przez Radę Zarządzającą EBC.
Głównym celem polityki pieniężnej na 2005 rok był możliwie szybki powrót inflacji najpierw do przedziału wahań, a następnie w pobliże celu 2,5%. Powrót do celu powinien następować w taki sposób, aby nie wiązało się to z nadmiernym wzrostem wahań produkcji, stóp procentowych, a także samej inflacji, gdyż zmniejszałoby to efektywność polityki pieniężnej.
W wyniku obniżenia się inflacji w 2005r RPP obniżyła stopy procentowe łącznie o 200 punktów bazowych, a obniżki te zostały poprzedzone zmianą nastawienia w polityce pieniężnej.
Jednym z założeń polityki pieniężnej na 2005r jest współpraca z rządem w kwestii przystąpienia do strefy euro. Narodowy Bank Polski będzie prowadził dalsze prace mające na celu przygotowanie krajowego systemu operacyjnego polityki pieniężnej do uczestnictwa w Eurosystemie. W 2006 r. zostanie rozszerzony dostęp do podstawowych operacji otwartego rynku oraz zakres publikowanych danych na temat warunków płynnościowych w sektorze bankowym

Rozdział III
Powiązania Rady Polityki Pieniężnej z Narodowym Bankiem Polskim
3. 1.Typy i realizacja polityki pieniężnej

a) Ekspansywna(miękka)
Ten rodzaj polityki podejmowany jest przez bank centralny gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyspieszony oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów działań:
1) obniżenie stopy dyskontowej w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym;
2) zakupienie wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym rynku;
3) obniżenie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.

Mówiliśmy, że bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego. W okresie recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia, jest zwykłe zalecana polityka pieniężna ekspansywna.
Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie, przynajmniej w krótkich okresach, stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej zwiększają popyt globalny, a w konsekwencji - inwestycje, zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej.

b) Restrykcyjna (twarda)
Bank prowadzi ten typ polityki kiedy podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo jego wzrostu spada oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów poniższych działań:
l) ograniczenie ogólnej sumy pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej;
2) sprzedawanie publicznych papierów wartościowych posiadanych przez bank centralny;
3) podwyższanie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Bank centralny decyduje się na tę politykę gdy inflacja osiąga wysoki poziom. Uznając, że jest ona spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym, bank centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza, stosując restrykcyjną politykę pieniężną. Jej konsekwencją jest jednak także obniżenie rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia.
Władze publiczne napotykają często, mimo uruchomienia stosownych instrumentów, trudności w osiąganiu celów pośrednich polityki pieniężnej.
W polityce pieniężnej określa się konflikt celów polityki ekonomicznej. Zmuszają one do przyjęcia określonej hierarchii, tj. do uprzywilejowania jednych celów kosztem innych. Cele do których powinna się przyczyniać polityka pieniężna nie zawsze są zgodne szczególnie w krótkich okresach.

3. 2. Konflikty między celami wewnętrznymi a celami zewnętrznymi

Powiedzieliśmy już, że polityka pieniężna powinna się przyczynić do zapewnienia równowagi bilansu płatniczego i do rozwoju działalności gospodarczej. Jeżeli jednak np. stopa procentowa na rynkach międzynarodowych wzrasta, to w celu przeciwdziałania odpływowi kapitałów za granicę trzeba także w kraju utrzymywać stopę procentową relatywnie wysoką, i to nawet wówczas, gdy sytuacja na rynku pracy i rynku kapitałowym wymaga jej obniżenia. Trzeba wtedy dokonać wyboru jednego spośród różnych celów, z sobą niespójnych.

Konflikty celów wewnętrznych: przykład inflacji i bezrobocia
Inny konflikt celów dotyczy zwalczania inflacji i bezrobocia. Wymaga ono stosowania odmiennych strategii polityki pieniężnej. Do ograniczenia inflacji niezbędna jest polityka restrykcyjna, mimo że ubocznym Jej skutkiem jest zwiększenie stopy bezrobocia w następstwie recesji wywołanej spadkiem popytu globalnego; natomiast zmniejszenie bezrobocia można osiągnąć przez stosowanie polityki pieniężnej ekspansywnej, służącej ożywieniu produkcji, inwestycji i zatrudnienia, aczkolwiek pociągającej za sobą często także wzrost cen i nasilenie się zjawisk inflacyjnych.

Jak już mówiliśmy wcześniej ogromne znaczenie dla osiągnięcia celów polityki pieniężnej ma bank centralny. Ma on duży wpływ na banki komercyjne. Jednak banki komercyjne nie zawsze akceptują i właściwie interpretują posunięcia władz monetarnych - rozluźnienie polityki pieniężnej mogą na przykład traktować jako sygnał do odstąpienia od walki z inflacją lub przynajmniej do jej odroczenia. Ważną sprawą jest w związku z tym koordynacja działań pomiędzy bankiem centralnym a wszystkimi pozostałymi ogniwami i elementami systemu bankowego. Tylko w tym przypadku realizacja polityki pieniężnej jest możliwa i odniesie pożądany skutek.
Duży wpływ na realizację polityki monetarnej ma także elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych.

Do czynników sztywności struktur ekonomicznych i społecznych, ograniczających w sposób szczególny skuteczność polityki pieniężnej, można zaliczyć:
- współzależność między układami cen i dochodów,
- zadłużenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,
- rozmiary sektora publicznego oraz sztywność jego potrzeb finansowych,
- wysoki poziom świadczeń socjalnych.
Inflacja umocniła występującą w większości krajów tendencję do zwiększania dochodów w miarę wzrostu cen.
Sama polityka pieniężna nie może zmniejszyć oczekiwań inflacyjnych, zwłaszcza że nie sprzyja temu zadłużenie przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. Korzystają one z inflacji, gdyż obniża ona realną wartość ich długu.
Ponadto znaczna część wydatków sektora publicznego nie podlega wpływom polityki pieniężnej. Z natury rzeczy zasady określania wysokości wydatków publicznych, np. wynagrodzeń pracowników sektora publicznego, chronionych statusem funkcji publicznej oraz wydatków na obronę narodową, oświatę, ochronę zdrowia, administrację, są dość sztywne.
Rozbudowany system ochrony socjalnej utrudnia przemieszczanie zasobów siły roboczej i ogranicza reakcje gospodarki na impulsy pieniężne.
Jak już mówiliśmy wcześniej Rada Polityki Pieniężnej ustala w swoich uchwałach strategie dla polityki pieniężnej.

3.3 UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ z dnia 23 września 1998 r. w sprawie średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003. (M.P.Nr 36, poz.500 z dnia 21 października 1998 r.)

I. Wprowadzenie
Rosnący stopień urynkowienia polskiej gospodarki i rozwój instytucji z tym związanych (w tym rynku pieniężnego, walutowego, kapitałowego oraz liberalizacja prawa dewizowego) zwiększają stopień zależności podmiotów gospodarczych od krajowych i międzynarodowych rynków finansowych oraz prowadzonej polityki makroekonomicznej. Wydłuża się jednocześnie horyzont podejmowania decyzji przez te podmioty. Dlatego Rada Polityki Pieniężnej uznała za swój obowiązek opracowanie Strategii, przedstawiającej zamierzenia Rady w zakresie kształtowania polityki pieniężnej w horyzoncie dłuższym niż jeden rok, aby przyczynić się w ten sposób do zwiększenia stopnia przewidywalności polityki pieniężnej.
Strategia określa sposób postępowania banku centralnego w zakresie realizacji jego konstytucyjnych i ustawowych celów w średnim horyzoncie. Celem podstawowym polityki pieniężnej banku centralnego jest kontynuowanie procesu obniżania inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen Z uwagi na nie dokończony jeszcze proces przekształcania gospodarki polskiej w rozwiniętą gospodarkę rynkową dodatkowym celem banku centralnego jest wsparcie rozwoju nowoczesnego rynku finansowego.
Strategia prezentuje najistotniejsze zamierzenia Rady w zakresie realizacji powyższych celów w latach 1999-2003. Ramy czasowe Strategii nie tylko odpowiadają okresowi pierwszej kadencji Rady, ale - co istotniejsze - pokrywają się z okresem przygotowania gospodarki polskiej do jej integracji (do końca 2002 r.) z Unią Europejską (UE), a następnie Europejską Unią Gospodarczą i Walutową (EMU).

II. Polityka pieniężna na tle procesów makroekonomicznych i perspektywy integracji z Unią Europejską
Strategicznym celem Polski jest integracja naszej gospodarki ze strukturami UE i w dalszej perspektywie z EMU. Dla realizacji tego celu gospodarka polska spełnić musi w ciągu najbliższych kilku lat szereg kryteriów makroekonomicznych, z których wiele stanowi poważne wyzwania dla polityki pieniężnej. Kryteria monetarne dotyczą stabilności cen, kursu walutowego i długookresowych stóp procentowych.
Kryterium stabilności cen oznacza dzisiaj, że Polska musi stosunkowo szybko obniżyć inflację do poziomu nie wyższego niż 3-4% w skali roku.
Zgodnie z kryterium kursu walutowego kraj aspirujący do unii walutowej będzie zobowiązany do przynależności przez dwa lata do Europejskiego Mechanizmu Kursowego (ERM2). Złoty musi być powiązany w tym systemie sztywnym parytetem z euro. Kurs rynkowy złotego będzie mógł wahać się w stosunku do tego parytetu prawdopodobnie w granicach 15%.
Z kolei kryterium stopy procentowej zakłada, że stopa długoterminowa nie powinna przekraczać więcej niż o dwa punkty procentowe referencyjnej stopy procentowej z obszaru EMU.
Dla przeciwdziałania powyższym tendencjom bank centralny od IV kwartału 1996 r. konsekwentnie zaostrzał politykę pieniężną, podnosząc stopy procentowe i stopy rezerw obowiązkowych. Opóźnione i niewystarczające wsparcie polityki pieniężnej wzrostem stopnia restrykcyjności polityki fiskalnej ukształtowało jednak niewłaściwą kombinację obu tych polityk, której kontynuacja podważałaby proces stabilizowania gospodarki.
Począwszy od 1998 r. zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i ustawy o Narodowym Banku Polskim (NBP) została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład Rady wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Rada ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i kierując się nimi podejmuje decyzje w zakresie podstawowych instrumentów banku centralnego: stóp procentowych, rezerwy obowiązkowej, operacji otwartego rynku, zobowiązań NBP z tytułu kredytów i pożyczek oraz polityki kursowej. Już na pierwszych swoich posiedzeniach Rada podjęła bardzo istotne decyzje, które wpłynęły na charakter polityki pieniężnej.
Były to:
rozszerzenie pasma wahań kursu złotego oraz dopuszczenie do swobodnego, rynkowego kształtowania się kursu w ramach tego pasma, co spowodowało istotne jego upłynnienie, tworząc warunki do bardziej skutecznej polityki pieniężnej, obniżenie tempa dewaluacji złotego, co stworzyło warunki do dalszego obniżania inflacji, przeniesienie punktu ciężkości przy kontroli podaży pieniądza z pieniądza rezerwowego na stopy procentowe,
zmiana zasad prowadzenia operacji otwartego rynku: przyjęcie jako stopy referencyjnej NBP stopy rentowności 28-dniowych operacji otwartego rynku oraz skrócenie najdłuższego terminu zapadalności bonów pieniężnych NBP z 270 do 28 dni.

III. Bezpośredni cel inflacyjny - zasadą polityki pieniężnej w latach 1999-2003
Podstawowym celem banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Można to osiągnąć, stosując strategię pośredniej lub bezpośredniej realizacji celu inflacyjnego.
Strategia pośredniej realizacji celu inflacyjnego zakłada istnienie stabilnych związków między wielkościami, na które bank centralny stara się wpływać (pełniącymi funkcję tzw. celów pośrednich), a celem finalnym, czyli inflacją. Dwie odmiany strategii pośredniej - to: strategia utrzymywania stałego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o niskiej inflacji oraz strategia zakładająca kontrolę przyrostu podaży pieniądza.
Są o podstawowe cele jakie przyjęła Rada Polityki Pieniężnej na wyżej wymienione lata.
Przedstawimy teraz przykładowe wartości podaży pieniądza dla wybranych lat. Obliczane według M2, czyli zasoby pieniądza gotówkowego w obiegu oraz zobowiązania systemu bankowego.
Dla roku 1996(w mln zł): 136662,4
Dla roku 1998(w mln zł): 220779,8
Dla roku 1999(w mln zł): 263498,7
Dla roku 2000(w mln zł): 294478,4

3.4 Relacje pomiędzy Rządem a Bankiem Centralnym w Polsce.

Jak widzimy podaż pieniądza w przedstawionych wyżej latach ma tendencję rosnącą.
Banki centralne nigdy nie były potężniejsze niż teraz. Polityka monetarna stała się głównym narzędziem stabilizacji makroekonomicznej, które w coraz większej liczbie państw, w tym także i w Polsce, znajduje się w rękach niezależnego banku centralnego. Dlatego sposób działania tego banku jest tak istotną kwestią.
Warunkiem skutecznego kierowania działalnością banku centralnego jest posiadanie właściwego schematu racjonalnego rozumowania. Musi ono być oparte na dynamicznej optymalizacji, zgodnie z którą każdego roku tworzony jest plan bieżący oraz plan na przyszłość, które wspólnie wyznaczają najlepszą z możliwych ścieżek ewolucji w czasie wielkości produkcji i inflacji. Nie oznacza to, iż polityka staje się nieelastyczna, gdyż cała sztuka polega na tym, by plan tworzyć każdego roku od nowa. Jeśli jednak bieżąca polityka banku centralnego nie będzie częścią długoterminowej strategii, będzie on na ogół za długo prowadził politykę zbyt restrykcyjną, albo zbyt luźną. Dlatego w całym procesie tworzenia planu, bardzo ważna jest relacja między rządem a samym bankiem centralnym. W zależności od tego, czy wspólne interes obu instytucji będą dążyły w tym samym kierunku, rozwój polityki monetarnej będzie mógł wzrastać lub też maleć.
Warto więc, zadać pytania : Jak dużą rolę odgrywają relacje ( i jakie są to relacje ) między rządem polskim a bankiem centralnym w kierowaniu gospodarką rynkową? Czy bank centralny jest niezależny od rządu i w jak wielkim stopniu się to objawia? Oraz czy wciąż wzrastająca potęga banków centralnych będzie miała pozytywny wpływ na rozwój kraju? Na te pytania, postaram się odpowiedzieć w dalszej części wypowiedzi.
Tak jak zasada państwa prawnego czyni z prawa system reguł obowiązujących tak rządzących jak i rządzonych i nie dopuszcza do uczynienia z prawa jedynie narzędzia dla realizacji politycznych celów aktualnie rządzącej orientacji ? tak również zasada gospodarki rynkowej wymaga uczynienia z funkcjonującego rzeczywistego kraju pieniądza rzeczywistego wyznacznika wartości towarów czy usług i całości dóbr materialnych. Prowadzący odpowiednią politykę ekonomiczną rząd i parlament, posługując się wówczas pieniądzem, musi sięgać po pieniądz posiadający względną stabilność i posługiwać się nim jako instrumentem o wartości obiektywnej, niezależnej od aktualnych pragnień tych organów. Pieniądz bowiem, tak jak prawo, ?obsługuje? zarówno rządzących jak i obywateli i tak jak prawo nie może być całkowicie i dowolnie zależny jedynie od rządzących.
Podobnie też jak należy odróżnić ?ustawodawcę ? od czynnika, określającego i prowadzącego politykę państwa, tak również od tego ostatniego należy odróżnić czynnik powołany do kreowania systemu pieniężnego w kraju ? odpowiedzialnego za jego wartość i stabilność, natomiast bezpośrednio nie będący odpowiedzialnym za rozwój ekonomicznych państw. Za tę ostatnią sprawę odpowiedzialny jest naturalnie rząd i jego rozmaite agendy. Natomiast podmiotem kreującym system pieniężny w Polsce jest Narodowy Bank Polski. Jest on po pierwsze podmiotem, emitującym pieniądze w ustalanej przez siebie wielkości, a po drugie podejmującej wszelkie inne decyzje, od których zależy utrzymanie dobrej kondycji pieniądza naszego kraju. Będzie to np. ustalanie stopy oprocentowania za udzielanie przez banki kredyty jak również takiej samej stopy za depozyty ludności składane w bankach , ustalanie wysokości rezerwy pieniężnej , którą bankom nie będzie już wolno dysponować ustalanie kursów walut obcych i in. Podsumowując, Narodowy Bank Polski pełni trzy podstawowe funkcje.
- Jest najważniejszym organem wykorzystywanym przez państwo w tej dziedzinie polityki gospodarczej, która dotyczy sfery monetarnej, jest więc bankiem państwa. Bank centralny jako władza monetarna kraju odpowiedzialny jest za stabilizację pieniądza i nie ma drugiej instytucji w gospodarce rynkowej, która mogłaby to zadanie od niego przejąć
- Jest bankiem emisyjnym, co oznacza, że jedynie on ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego. Monopol ten związany jest z emisją znaków pieniężnych, organizowaniem obiegu pieniężnego oraz regulowaniem podaży pieniądza.
- Jest bankiem banków, co oznacza, że na rachunkach w tym banku utrzymują rezerwy pieniężne inne banki oraz że jest dla nich źródłem rezerwy kredytowej, a więc wpływa na rozmiary akcji kredytowej banków handlowych oraz kreowania pieniądza bezgotówkowego.
Ze względu na to, że centralny bank pełni tak wiele funkcji, należy sobie zadać pytanie jakie relacje łączą go z rządem?
Po pierwsze, oprócz utrzymania stabilnego poziomu cen polski bank centralny jest ustawowo zobowiązany do wspierania polityki gospodarczej rządu. Cel ten ma jednak charakter wtórny. Może on bowiem być realizowany jedynie pod warunkiem jego niesprzeczności z zasadniczym zadaniem NBP, którym pozostaje utrzymanie stabilnego poziomu cen. Priorytet tego właśnie celu jednoznacznie potwierdzają przepisy rozdziału 3 ustawy o NBP, określające relacje pomiędzy bankiem centralnym a władzami państwowymi. Nakładają one na NBP obowiązek współdziałania z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej, przy czym jednak e współpracy tej bank dążyć powinien przede wszystkim do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej.
Jak więc wygląda to współdziałanie z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa? Po pierwsze, NBP przekazuje organom rządu określone informacje. Prezes banku centralnego jest zobowiązany do przedstawiania w imieniu Rady Polityki Pieniężnej Sejmowi i Radzie Ministrów założeń polityki pieniężnej, kwartalnych informacji o bilansie płatniczym oraz rocznych bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państw. Działając w tym samym trybie, Prezes NBP przedstawia rządowi opinie do projektu ustawy budżetowej oraz prognozy bilansu płatniczego. Oczywiście obowiązek informacyjny względem banku mają również organy państwowe, organy jednostek samorządu terytorialnego, inne banki czy podmioty. .
Drugim rodzajem zadań banku centralnego pozostaje współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planów finansowych państwa. Przyjąć zatem można, iż bank centralny zobowiązany został do współpracy w opracowaniu wszelkich planów finansowych, których tworzenie należy de facto do obowiązków Ministra Finansów.
Po trzecie wreszcie, polski bank centralny posiada ustawowe uprawnienie do opiniowania projektów aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej ( w tym ? ustawy budżetowej) oraz projektów aktów normatywnych, dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.
Analiza tych przepisów, sankcjonujących zasady współdziałania NBP z władzami państwowymi, prowadzić musi do konkluzji, zgodnie z którą nałożone w tym zakresie na bank centralny obowiązki i przyznane mu uprawnienia służyć powinny przede wszystkim wzajemnej korelacji polityki pieniężnej i pozostałych segmentów publicznej polityki gospodarczej. Zwracając uwagę na pożądane relacje między bankiem centralnym a rządem za kluczową kwestię uznaje się sprawę autonomii NBP, czyli niezależności od parlamentu i rządu. Chodzi tu o taki rodzaj niezależności, którą możemy określić jako polityczną, wyrażającą się w braku możliwości Sejmu wyrażania aprobaty lub dezaprobaty dla merytorycznej działalności NBP, z konsekwencjami polegającymi na odpowiednich zmianach personalnych w składach jego organów a zwłaszcza w konieczności zmiany linii postępowania .Wprawdzie Prezes NBP zobowiązany jest do przekładania corocznie Sejmowi sprawozdania z działalności NBP, lecz jest to jedynie przedstawienie go ?do wiadomości?, gdyż ani Konstytucja, ani ustawa o NBP nie przewidują jakichkolwiek konsekwencji ewentualnego odrzucenia sprawozdania. Poza tym, uchwalane przez RPP założenia polityki pieniężnej są również przedstawiane Sejmowi jedynie do wiadomości. Tym samym najważniejszą kompetencją RM wobec NBP jest prawo rządu do badania i zatwierdzania rocznego sprawozdania finansowego NBP. Brak zatwierdzenia powoduje konieczność ponownego przedstawienia sprawozdania, pozbawionego już niedociągnięć, skrytykowanych przez Radę Ministrów. Należy jednak zauważyć, na ile autonomia jest rzeczywista, a na ile formalna (iluzoryczna)? Choć wydaje się, że znacznie bardziej interesujące od pytania o stopień autonomii banku jest pytanie o stopień zbieżności lub rozbieżności celów banku i rządu, gdyż cele te tylko pozornie mogą_być_sprzeczne.
Ostatnio wygląda na to, iż ujawniła się tendencja do akceptacji większej niezależności banku centralnego. Samo to określenie jest cokolwiek niejasne i bywa czasami błędnie używane. Dlatego warto zacząć od definicji niezależności banku centralnego, która oznacza dwie rzeczy: po pierwsze, że bank posiada swobodę decyzji dotyczących sposobów osiągania jego celów i, po drugie, że jego decyzje są bardzo trudne do odwołania przez jakąkolwiek władzę. To, że bank ma swobodę decydowania o sposobach osiągania swoich celów, nie oznacza to, iż bank może wybrać te cele samodzielnie. Przeciwnie, w demokracji wydaje się całkowicie właściwe, że to władze polityczne wyznaczają cele, które następnie przekazują bankowi do realizacji. Żeby być niezależny, bank musi mieć sporą swobodę decydowania o tym, jak stosować instrumenty, aby osiągnąć zadane cele. Nie potrzebuje jednak mieć władzy ustalania tych celów samemu i na dobrą sprawę można twierdzić, że taka władza dawałaby bankowi zbyt szerokie uprawnienia. Tego typu decyzje powinni podejmować przedstawiciele wybrani przez społeczeństwo. Bank centralny powinien więc służyć woli społeczeństwa. Dlaczego więc? Bankowi centralnemu powierzono bowiem ogromną władzę nad gospodarką, a jeśli jest niezależny, to władza ta jest praktycznie nie kontrolowana. Władza ta bierze się z zaufania publicznego przypisanego bankowi przez organ polityczny. W zamian obywatele mają prawo oczekiwać ? nie, żądać! ? aby działania banku były zgodne z jego deklaracjami. I wśród tych deklaracji można zauważyć zgodność tego co się robi, z tym, co się mówi .
Myślę że, w relacjach między bankiem centralnym a rządem w Polsce bardzo istotna jest niezależność NBP, która powinna zostać zachowana tam, gdzie istnieje i naśladowana tam, gdzie jej nie ma. Jednakże, jak mówią prawnicy, wymaga on ?doskonalenia?. Ważnym usprawnieniem byłoby uczynienie myślenia banku centralnego o polityce monetarnej bardziej przejrzystym. Taka innowacja mogłaby zarówno poprawić jakość polityki stabilizacyjnej, jak i uczynić niezależną bankowość centralną bardziej zgodną z demokracją. Relacje między rządem a bankiem centralnym, w dalszym ciągu wymagają rozwijania się. Charakter współczesnego pieniądza stwarza nieodpartą pokusę nadużywania sposobu jego tworzenia w celu finansowania wydatków rządowych, które nie znajdują pokrycia w dochodach budżetowych. Wydatki te nie zawsze muszą być wyrazem racjonalności i gospodarności rządu. Narodowy Bank Polski zajmuje obecnie wysoką pozycję w strukturze organów państwa. Świadczy o tym zarówno sposób powoływania organów banku centralnego oraz ich kadencyjności, jak i zakres faktycznie posiadanych przez ten bank kompetencji do planowania i prowadzenia polityki pieniężnej państwa. Jego funkcja jest ważna, ale ważność nie polega tylko na niezależności, ale głównie na współpracy, która doprowadza kraj do właściwego funkcjonowania gospodarki. Dlatego tak istotne są pozytywne relacje NBP z rządem polskim.

Zakończenie.

W zależności od stopnia rozwoju krajowych rynków finansowych władze monetarne decydują się na wybór określonych strategii polityki pieniężnej. Mogą to być tzw. strategie pośrednie ? w postaci kontroli kursów walutowych lub kontroli agregatów pieniężnych ? albo strategie bezpośrednie skoncentrowane na kontroli poziomu inflacji. Możliwe jest także stosowanie strategii eklektycznych, w zależności od potrzeb polityki pieniężnej określonego kraju. Strategie polityki pieniężnej mogą być realizowane za pomocą ustalania celów operacyjnych (chodzi tu zazwyczaj o poziom krótkoterminowej stopy procentowej), celu pośredniego (którym jest na przykład kontrola podaży pieniądza), jednak celem finalnym jest zwykle niskie tempo inflacji.
Należy podkreślić, że o ile czyste formy kontroli agregatu pieniężnego czy kontroli poziomu inflacji mogą być wyróżnione na poziomie teoretycznych rozważań, o tyle ich praktyczne zastosowanie w różnych krajach pokazuje, że w praktyce występuje kilka wariantów łączących elementy obu strategii. Poza tym wszystkie banki centralne realizujące ww. strategie monitorują podobny zestaw zmiennych determinujących charakter polityki pieniężnej.
Wprowadzanie strategii bezpośredniego celu inflacyjnego nie oznaczało jednak, że zmieniły się procedury operacyjne i instrumenty stosowane przez banki centralne.
Niezależnie od stosowanej strategii banki centralne w podobny sposób wpływają na rynki finansowe. W każdej sytuacji centralne miejsce zajmuje interweniowanie na pieniężnym rynku międzybankowym.
Podstawowym zadaniem NBP w procesie przygotowania gospodarki Polski do członkostwa w UGiW jest dalsze obniżenie stopy inflacji, co stanowi główny ustawowy obowiązek NBP. Polityka kursowa powinna być prowadzona w taki sposób, aby możliwie najlepiej służyła stabilizacji poziomu cen poprzez politykę pieniężną. W okresie poprzedzającym przystąpienie do strefy euro zagadnienia stabilności kursu walutowego nabierze większej wagi i stanie się równorzędnym celem polityki pieniężnej. Realizacja polityki pieniężnej w tym okresie będzie musiała uwzględniać także jej oddziaływanie na poziom długoterminowych stóp procentowych.

Bibliografia:

1. Begg D., Makroekonomia, PWE
2. Czarczyńska A., Śledziewska K., Teoria integracji europejskiej, Warszawa C.H.Beck 2003
3. Dębniewska M., Sołoma A., Bankowość: produkty, usługi, rynek, Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego, Olsztyn 2003,
4. Jaworski W.L., Banki polskie u progu XXI wieku, Poltext, Warszawa 1999
5. Jaworski W.L., Banki-rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa-98
6. Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B., Banki ? rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa 2000
7. Jaworski W.L., Zawadzka Z., Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa 2001
8. Kaźmierczak A., Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej, PWN, Warszawa 2000
9. Kiedrowska M., Marszałek P., Bank Centralny i stabilność finansowa, Bank i Kredyt, Nr 06, 2003
10. Kokoszczyński R., Współczesna polityka pieniężna w Polsce, PWE, Warszawa 2004
11. Krzyżkiewicz Z., Podręcznik do nauki bankowości, Zarządzanie i Finanse, Warszawa 2002,
12. Mamcarz H., Forward Rate Agreements, Financial Futures i Swapy - instrumenty finansowe zarządzania ryzykiem stóp procentowych, Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Nr 3, 1998
13. Raport o inflacji 2004 NBP Rada Polityki pieniężnej, NBP, Warszawa 2004
14. Szczepańska O., Operacje otwartego rynku jako element systemu operacyjnego EBC i banków centralnych kandydujących do UE, Bank I Kredyt, Nr 4, 2002
15. Szpunar P., Polityka pieniężna ? cele i warunki skuteczności, PWE, Warszawa 2000
16. Wojsznis B., Ignatiuk S., Bankowość: zagadnienia podstawowe, Politechnika Białostocka, Białystok 2003

Akty normatywne

1) Ustawa z dnia 3.II 1989 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz.U.1989, Nr 4, poz.22,
2) Ustawa z dnia 18 XII 1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim, Dz. U. 1989 r., Nr 74, poz. 439,
3) Ustawa z dnia 22 III 1991 r. ? Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, Dz. U. Nr 35, poz. 155,
4) Ustawa z dnia 14.II 1992r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw, Dz. U. 1992, Nr 20, poz.78,
5) Ustawa z dnia 14.XII.1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym Dz.U.1995 Nr 4, poz. 33,
6) Ustawa z dnia 29.VIII.1997r.- o Narodowym Banku Polskim, Dz.U.2005.Nr 1, poz. 2 z późniejszymi zmianami
7) Ustawa z dnia 29.VIII.1997r.- Prawo bankowe Dz. U. 2005. Nr 1, poz. 2 z późniejszymi zmianami,
8) Ustawa z dnia 27.VII.2002r.-Prawo dewizowe, Dz. U.2002 Nr 141, poz.1178 z późniejszymi zmianami,
9) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11.IV.1988r. w sprawie utworzenia Banku Przemysłowo ? Handlowe Dz. U. Nr 21, poz. 140
10) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o NBP, (Dz. U. Nr 140, poz. 938, art.

inne źródła

1) Bank BPH, kredyt inwestycyjny, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
2) Bank BPH, kredyt lombardowy, broszura informacyjna BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
3) Bank BPH, kredyt dyskontowy, broszura informacyjna BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
4) Bank BPH, kredyt na inkaso czeku potwierdzonego, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007 r.
5) Bank BPH, kredyt na zakup samochodu, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
6) Bank BPH, kredyt na własny dom, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
7) http://www.bph.pl
8) http://www.bhp.pl- Misja Banku
9) http:// www.expander.pl-? słownik terminów finansowych?
10) http://www.nbp.pl