Sztuki plastyczne

2.WIELKA TEORIA PIĘKNA-
PITAGOREJSKO PLATOŃSKA, GŁÓWNE ZAŁOŻENIA
W estetyce pitagorejczyków dominował motyw pitagorejski czyli proporcja oraz miara. Zasadą bytów dla pitagorejczyków była matematyka (liczba,) Harmonia to układ matematyczny zależący od liczby, miary i proporcji dała początek przyszłej estetyce Greków, liczba była podstawowym motywem, wpłynęła zarówno na estetykę jak i na sztukę. Dlatego też większość dzieł greckich powstawała w wyniku obliczeń matematycznych, kładziono również nacisk na zasadę rytmu ? łączącą dzieła plastyczne z muzyką, poezją i tańcem Platon ujmował piękno bardzo szeroko, obejmował nim zarówno wartości estetyczne, moralne a także poznawcze, piękno dla Platona równoznaczne było z dobrem, na co wskazują między innymi słowa triady, która zestawia najwyższe ludzkie wartości czyli ?prawda, dobro i piękno?. Platon rozumiał piękno w sposób obiektywny ? jest ono własnością rzeczy pięknych , nie ograniczał piękna do rzeczy zmysłowych, uznawał ze nie wszystko co nam się podoba jest naprawdę piękne, niekiedy bowiem ma tylko pozory piękna. Ujecie piękna skupiało się wokół ładu i miary, rozwinął on koncepcje pitagorejską, widział istotę piękna w ładzie, proporcji i harmonii. Uznawała ze miara i proporcja sa pięknem oraz cnotą i że wszytko co brzydkie nie posiada miary odpowiedniej. Według niego dobra sztuka oparta jest na mierze, jest przeciwieństwem zła. Stawia na zmysłową i uczuciową reakcję ludzi.

3.GENEZA ŚWIĄTYNI GRECKIEJ. FORMA I FUNKCJA, PRZYKŁADY
Miastom greckim patronowali bogowie, dlatego też świątynie im poświęcone były ich domami a jednocześnie pomnikami świetności konkurujących ze sobą państw ? miast. Budowane były przeważnie na naturalnych wzgórzach, podwyższone jeszcze stopniami tzw. stylobatem, usytuowane w otoczeniu malowniczej przyrody. Sposób ich ustawienia przystosowano do naturalnej rzeźby terenu, w zespole kilku budowli ustawiano je tak względem siebie aby dać widzowi najpełniejsze pojęcie o ich kształcie i pięknie (np. zabudowa Akropolu)Najstarszą znaną świątynie grecką odkryto na wyspie Keos. Pochodzi ona z XVIII- XVII w. p.n.e. Jednak okres rozwoju świątyń, na podstawie zachowanych obiektów, ich ruin i wykopalisk, datuje się dopiero na czasy od VIII- VII w. p.n.e. Kaplice pochodzące z VIII w. p.n.e. mają kształt megaronu. Wzorowane są na ówczesnych domach mieszkalnych, bowiem budowano dom bóstwa. Pomieszczenie, w którym stał posąg, przykryte było dwuspadowym dachem. Przed wejściem stały dwie kolumny. Za nimi znajdował się mały taras ? pronaos- umieszczony pomiędzy dwoma wysuniętymi ścianami zakończonymi antami. Przykładem takiej świątyni jest dorycka świątynia Temidy w Rammos z około roku 500 p.n.e. Częściej korzystano z takiego rozwiązania przy budowie skarbców świątynnych. Dalszy rozwój świątyń to wysunięcie kolumn przed front świątyni, przy jednoczesnym skróceniu ścian bocznych. W ten sposób powstał prostylos oraz amfiprostylos- po dodaniu szeregu kolumn za świątynią (np. świątynia Nike Bezskrzydłej) - Apteros w Atenach. Kolejny etap rozwoju świątyń greckich to otoczenie kolumnadą, najczęściej w jednym lub dwóch rzędach: peripteros (dorycka świątynia Zeusa w Olimpii).

4.TRZY GRECKIE PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE, PRZYKŁADY
W architekturze greckiej wykształciły się trzy style: dorycki, joński i koryncki. Pierwsze dwa ukształtowały się w okresie archaicznym (VIII w.p.n.e.) trzeci natomiast w okresie hellenistycznym. Bryła świątyni doryckiej jest surowa, dostojna i poważna, odznacza się wielką prostotą i oszczędnością., kolumny w tym stylu nie posiadają bazy, trzon jest ostro żłobkowany, a głowica składa się z poduszki płyty ? kostki, fryz składa się z metop czyli pół wypełnionych rzeźbą i tryglifów ? potrójnych pionowych żłobkowań. Przykładem jest Partenon na Akropolu w Atenach. Styl joński jest bardziej urozmaicony, posiada lżejsze proporce, smuklejsze kolumny, jest bardziej dekoracyjny, lekki i elegancki. Kolumna z bazą ma głowicę w kształcie ślimacznic, zwojów. Fryz jest ciągły, przykładem jest świątynia Nike na Akropolu. Styl koryncki jest podobny do jońskiego, jest reprezentacyjny i osobny, bogaty. Głowica kolumny jest uformowana na kształt stylizowanych liści akantu. Wszystkie trzy style oparte sa na identycznej zasadzie konstrukcji: podobne plany świątyń, te same części z których się składają,, reguły wg których były kształtowane. O inności stylów stanowią odrębne proporcje i odmienny stosunek konstrukcji do dekoracji.

5.RZEŹBA GRECKA A RZEŹBA STAROŻYTNEGO RZYMU. PORÓWNANIE
Materiałami rzeźbiarskimi stosowanymi w Grecji były początkowo drewno i wapien a później brąz i marmur. W okresie archaicznym rzeźbiono bogów, których wyobrażano sobie jako postacie ludzkie, były to posągi idealnych i pięknych ludzi, rzeźbiono posągi zwycięzców igrzysk sportowych oraz kobiety ? kor- ubrane w długie szaty. Rzeźby są zwartymi, zamkniętymi bryłami o wyraźnej kompozycji statycznej, twarze na ogół sa bezosobowe o ponadczasowej młodości z lekkim umownym uśmiechem, wynika to min z wpływów egipskich jakie miały miejsce w okresie archaicznym, oś symetrii jest wyraźnie wyczuwalna. w okresie archaicznym zainteresowano się ciałem ludzkim, anatomią co odzwierciedlane jest np. w rzeźbach młodzieńców. Artyści okresu klasycznego kontynuowali problemy rzeźby archaicznej, aczkolwiek zauważono ruch ? zaczęto studiować mechanizm ruchu. Przykładem jest rzeźba Polikleta ? Dyroforos z V wpne, gdzie został wprowadzony kontrapost, czyli przeciwwaga: ciężarów, mas, napięć i kierunków, ciężar ciała umieszczona jest na przedniej nodze z czego druga- tylnia jest ugięta i rozluźniona. Wszystkie części ciała są wyraźnie zaznaczone i wyodrębnione. Natura była nauczycielką artystów, ale równocześnie była poprawiana, upiększana i idealizowana. W okresie klasycznym rzeźby były możliwe do oglądania z każdej strony, natomiast płaskorzeźba podobnie jak rzeźba oparta była na tych samych zasadach. W okresie hellenistycznym następuje wielka rozmaitość tematów, ujęć i problemów. Powstają dzieła pełne dynamiki i ekspresji, obok tematów rodzajowych, pogodnych powstają sceny pełne okrucieństwa, bólu i cierpienia. Powstaje wiele rzeźb grupowych o zawiłym i skomplikowanym układzie np. Loakon. Na rzeźbie okresu klasycznego i hellenistycznego zaważyły szczególnie silnie czynniki historyczne.
Rzeźba rzymska. Rodzime cechy sztuki rzymian znalazły najpełniejszy wyraz w rzeźbionym portrecie. Popiersia powstawały na zamówienia prywatne ich celem było wierne odtworzenie rysów modela. Obiektywne, rzeczowe, bez upiększania i przerysowań. Artyści rzymscy podjęli po raz pierwszy próbę odzwierciedlenia charakteru modela, przekazanie jego cech. Portret rzymski jest realistyczny i odtwarza rzeczywistość. Najczęściej stosowany materiałem rzeźbiarskim był marmur, często polerowany do połysku. Rzymianie zajmowali się także rzeźba reliefową, wypukłe reliefy miały różnorodna tematykę: mitologiczną, historyczną, rodzajową czy alegoryczną. Jednym z najbardziej znanych reliefów jest Ołtarz Pokoju przedstawiający członków cesarskiej rodziny biorących udział w procesji. Zrytmizowanie fałdy szat kojarzą się z płaskorzeźbami greckimi, choć tu więcej uwagi poświęcono rysom twarzy i dokładnemu odtworzeniu uroczystości. W rzeźbie pełnej, figuralnej, przedstawiano mówców, bogów i władców, nowym typem posągów stały się posagi konne np. Marka Aureliusza. Rzeźbę rzymską charakteryzował realizm i siła wyrazu.

6.ARCHITEKTURA SAKRALNA GRECJI I RZYMU, PORÓWNANIE
Miastom greckim patronowali bogowie, dlatego też świątynie im poświęcone były ich domami a jednocześnie pomnikami świetności konkurujących ze sobą państw ? miast. Budowane były przeważnie na naturalnych wzgórzach, podwyższone jeszcze stopniami tzw. stylobatem, usytuowane w otoczeniu malowniczej przyrody. Sposób ich ustawienia przystosowano do naturalnej rzeźby terenu, w zespole kilku budowli ustawiano je tak względem siebie aby dać widzowi najpełniejsze pojęcie o ich kształcie i pięknie (np. zabudowa Akropolu)Najstarszą znaną świątynie grecką odkryto na wyspie Keos. Pochodzi ona z XVIII- XVII w. p.n.e. Jednak okres rozwoju świątyń, na podstawie zachowanych obiektów, ich ruin i wykopalisk, datuje się dopiero na czasy od VIII- VII w. p.n.e. Kaplice pochodzące z VIII w. p.n.e. mają kształt megaronu. Wzorowane są na ówczesnych domach mieszkalnych, bowiem budowano dom bóstwa. Pomieszczenie, w którym stał posąg, przykryte było dwuspadowym dachem. Przed wejściem stały dwie kolumny. Za nimi znajdował się mały taras ? pronaos- umieszczony pomiędzy dwoma wysuniętymi ścianami zakończonymi antami. Całością kompozycji rządziły harmonia, rytm i symetria, przez co budowle są spokojne w wyrazie, a równocześnie wyraźne i urozmaicone. O pięknie architektury greckiej stanowią doskonale wyważone, matematycznie wyliczone proporcje. Przykładami architektury sakralnej są: Świątynia Nike, Erechtejon na Akropolu czy Partenon Atenach.
Architektura sakralna Rzymy to między innymi świątynie- uderza w nich różnorodność planów i koncepcji bryły: okragła świątynia Westy, prostokątna Fortuny Wirlis czy Panteon. Architektura świątyń wyraźnie inspirowała się aż do naśladownictwa porządkami greckimi oraz elementami etruskimi. Szczególnie popularny był porządek koryncki, powstawały też nowe: kompozytowy oraz toskański. Rzymianie wprowadzili pulastry ? płaskie półfilary oraz konsole czyli wsporniki, sklepienia ozdabiano kasetonami ? płytkie wgłębienia w drewnianym stropie lub sklepieniu o kszt kwadratu lub innych wielokatów foremnych wypełnionych często rozetą ? dużym kwiatem w uproszczonej formie.

7.GENEZA BAZYLIKI STAROCHRZEŚCIJAŃSKIEJ, PRZYKŁADY
Sztuka tworzona przez pierwszych chrześcijan w celu wyrażenia treści religijnych i podkreślenia swej przynależności wyznaniowej. Obejmuje dzieła architektoniczne i plastyczne powstałe w basenie Morza Śródziemnego od narodzin chrześcijaństwa (II w.) do końca VII w. (początki ikonoklazmu). Cezurę wewnętrzną jej rozwoju stanowi edykt mediolański Konstantyna Wielkiego (313), przyznający chrześcijanom pełnię swobód religijnych. W sztuce wczesnochrześcijańskiej utworzyły się zupełnie nowe jakości. Przede wszystkim wykształciła znaczną część podstawowych form ikonograficznych i architektonicznych, które złożyły się na kanon sakralnej sztuki i architektury późniejszych epok. Są to m.in. typy: trój- lub pięcionawowej bazyliki ze sklepioną apsydą i drewnianym stropem lub otwartą więźbą (rzymskie bazyliki Św. Jana na Lateranie, IV w., i Santa Maria Maggiore, V w.), bazyliki orientalnej z oktagonalnym budynkiem zamiast apsydy (bazyliki: Narodzenia Pańskiego w Betlejem, lata 20. IV w., Grobu Św. w Jerozolimie, lata 30. IV w.) i świątyni wznoszonej na planie centralnym (baptysterium katedralne w Mediolanie, IV w., baptysterium w Neapolu, ok. 400, galijskie baptysteria w Frjus, Aix-en-Provence, Riez, wszystkie z V w., centralne rozwiązanie nietypowe: San Stefano Rotondo w Rzymie, 468-483), a w sztukach plastycznych wobrażenia takie, jak np. wspomniany już Dobry Pasterz, Baranek Boży (fragmenty sarkofagu w bazylice San Apollinare in Classe w Rawennie, V w., i dyptyku z kości słoniowej ze skarbca katedralnego w Mediolanie, 2. połowa V w.), orant (fragment sarkofagu eksponowanego w Museo Torlonia w Rzymie, III w. i sarkofagu Izaaka w kościele San Vitale w Rawennie, VII w.), różne odmiany Pantoktratora (mozaika z apsydy bazyliki Św. Prudenciany w Rzymie, IV w., malowidło ścienne z klasztoru Św. Apollona w Bawit w Egipcie, V-VII w., mozaika z bazyliki San Apollinare Nuovo w Rawennie, VI w.).

8.SYMBOL I ALEGORIA NA PRZYKŁADZIE SZTUKI STAROCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Oprócz architektury i związanych z nią form malarstwa i rzeźby rozwijało się też malarstwo ikonowe i książkowe. Sztuka wczesnochrześcijańska była związana z ideą życia pozagrobowego. Zmarłych grzebano w katakumbach (najważniejsze zespoły w Rzymie i Neapolu), których ściany ozdabiano freskami o treści symboliczno-religijnej (ryby, kotwice, winne grona, ptaki, monogramy Chrystusa) lub wyobrażenia figuralne z Biblii , niekiedy z mitologii (Orfeusz, Eros i Psyche), stiukami, a nawet marmurem. Wnętrza katakumbów były więć o ciekawej dekoracji malowniczej. Ich tematyka obejmowała symbole (wyobrażenia orantów, Dobrego Pasterza) a także przekształcone motywy antyczne oraz nieliczne sceny ze Starego Testamentu.

9.ZŁOTY OKRES W SZTUCE BIZANTYJSKIEJ
Sztuka bizantyjska- sztuka chrześcijańska rozwijająca się w Cesarstwie Bizantyjskim (Bizantyńskim); wyrosła z tradycji m.in. sztuki hellenistycznej. Formowana od IV w. rozkwitła za panowania Justyniana I (VI w.); 726-843 kryzys ikonoklastyczny. Złoty wiek sztuki bizantyjskiej przypada na panowanie dyn. Macedońskiej, Komnenów i Angelosów 843-1204. Główne formy sztuki bizantyj. to architektura sakralna, mozaiki; ikony i freski; rzemiosło artystyczne. Najdoskonalszym dziełem jest Hagia Sophia - Kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu (532-537), z nowatorsko rozwiązaną kopułą. Wnętrza kościołów ozdabiały malowidła ścienne, a przede wszystkim wspaniałe mozaiki (sceny ze Starego i Nowego Testamentu, postacie świętych). Zachowały się mozaiki w Rawennie - w San Vitale (cesarz Justynian z cesarzową Teodorą i orszakiem) Z późniejszego okresu (po upadku ikonoklazmu) pochodzą piękne mozaiki w kościołach Hagia Sophia i Kariye Dżamii w Konstantynopolu, w klasztorach Hosios Lucas i Daphni w Grecji, w kościołach Wenecji (m.in. bazylika św. Marka). Malarstwo ikonowe, stojące na wysokim poziomie artyst. tworzyli zakonnicy. Bizantyjska sztuka malowania ikon dotarła przez Włochy do Europy Zach. i miała duży wpływ na malarstwo europejskie. Silnie oddziaływała na malarzy ikon w Bułgarii i na Rusi (twórczość A. Rublowa). Freski charakteryzują się podobnym jak ikony sposobem kompozycji i przedstawiania postaci; wpływ bizant. malarstwa ściennego widoczny jest w Polsce we freskach w kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, w prezbiterium katedry w Sandomierzu, w kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu. Rzemiosło artyst. reprezentują bogato zdobione przedmioty kultu rel. i sprzęty (np. tron biskupa Maksymiliana w Rawennie). Rzeźba podporządkowana była architekturze, gł. miała charakter ornamentalny. Sztuka Bizancjum odznaczała się jednolitością i schematyzmem form powtarzanych niezmiennie przez wieki. U jej podstaw stała logika i doskonałość proporcji sztuki greckiej, bogactwo estetyczne wschodu, mistyka i symbolika religii chrześcijańskiej.

10.STYL ROMAŃSKI W ARCHITEKTURZE EUROPEJSKIEJ I POLSKIEJ, PRZYKŁADY
Styl romański X - XIII w. Najważniejszą rolę odgrywała architektura sakralna, miała ona prymat nad innymi dziedzinami sztuki. Malarstwo i rzeźba były jej podporządkowane. Architektura pełniła funkcję religijną oraz obronną.
Przykłady w Europie:Francja: kościół w Vezelay, Tuluzie, Poitiers, Autun, Anglia: katedra w Canterbury, Norwick, Ely; Niemcy: kościoły w Laach, Spirze, Wormacji; Włochy: katedra, baptysterium w Pizie, kościół w San Marino
Przykłady w Polsce: rotunda Marii panny na Wawelu, kościół w Tumie, Kościół św. Andrzeja w Krakowie, św. Jakuba w Sandomierzu

11.REWOLUCJA W ARCHITEKTURZE- GOTYK
Styl gotycki obejmuje XII ? XV w, Architektura sakralna: była symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza. Cechy: ogrom i strzelistość katedr gotyckich, liczne kierunki pionowe ? wertykalizm, drobne elementy dekoracyjne. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka i silnie rozczłonkowana. Delikatna i oszczędna dekoracja podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając działania estetyczne. Różnobarwne światło przenikające przez wielkie okna potęguje wrażenie uduchowienia. Konstrukcja ? narodziny łuku ostrego, którego kształt bogacił się i przybierał różne formy. Powstało sklepienie krzyżowo-żebrowe, było o wiele lżejsze i nie wymagało pomocy ścian w podpieraniu. Katedra gotycka to jeden wielki szkielet konstrukcyjny niczym nie osłonięty. System konstrukcyjny nazywa się systemem łuków podporowych. Prócz katedr budowano hale dwu lub trójnawowe, nie stosowano łuków podporowych a jedynie skarpy ? elementy wzmacniające mur. Plany krzyża łacińskiego odznaczają się wydłużonym prezbiterium, zamkniętym półkoliście , prostokątnie lub wielobocznie. Wokół niego często występowały obejścia oraz wieniec kaplicy, nawę główna poprzedza przedsionek ? narteks. Przykłady: Katedra w Kolonii, Katedra w Beauvais, Katedra w Siene, Kościół Mariacki w Gdańsku. Architektura świecka: wyróżniają się ratusze i domy mieszkalne. Ratusze były piętrowymi budynkami o ostrołukowych oknach. Domy z mieszkalne z kamienia i cegły były piętrowe, bardzo wąskie, przystosowane do ciasnej zabudowy ulic. Architektura obronna: warowne zamki, mury obronne. Mury obronne zamków poprzedzał most zwodzony, znajdował się barbakan, przy wyjściu ulic znajdowały się bramy. Budowle świeckie podobnie jak sakralne cechuje wertykalizm, proporcje budowli są smukłe i lekkie. Przykłady: Ratusz we Wrocławiu

12.ESTETYKA ŚREDNIOWIECZNA (PSEUDO DIONIZY, ŚW.AUGUSTYN, ŚW. TOMASZ)
Pseudo Dionizy podstawa jego filozofii była estetyka, uważał że piękno jest atrybutem Boga jest jego odblaskiem, utożsamiał piękno z dobrem ? dążenie do piękna to dążenie do dobra. Wyróżnił kategorie: emanacja czyli przejawianie się Boga w pięknie, claritas (blask) jako światło boskości i harmonia
Św. Augustyn
Św. Tomasz nie interesował się estetyką, zajmował się nią tylko wtedy gdy wymagały tego inne tematy jakie poruszał, nie napisał żadnego traktatu na temat estetyki, piękna czy sztuki. Tezy w estetyce T: obok piękna zmysłowego istnieje piękno umysłowe, obok cielesnego ? duchowe, obok zewnętrznego ? wewnętrzne, oprócz piekna niedoskonałego, ludzkiego istnieje doskonałe czyli boskie, piękno różni się pojęciowo od dobra ale nie różni się od rzeczy, bo wszystkie rzeczy są dobre i piękne, piękno polega na harmonii, proporcji i blasku,. T wyróżnił 2 warianty piękna: 1. piękno dostępne przez widzenie, ograniczone do rzeczy widzialnych i 2. piękno jako określenie rzeczy postrzeganych które się podobają. T wyróżnił 3 obiektywne własności piękna: 1. proporcja ? harmonia, stanowi czynnik piękna gdy odpowiada istocie, naturze, formie. 2. blask ? rozumiany jako błyszcząca barwa czy blask cnoty, wyróżnił blask cielesny i duchowy 3. pełnia czyli doskonałość jako uzupełnienie P i B, to co ma braki jest brzydkie. Wg. Tomasza zadowolenie estetyczne osiąga się wtedy gdy w obliczy piękną człowiek doznaje uczucia przyjemności, związanej z naturalnymi potrzebami człowieka, uczucia estetyczne dzielimy na czysto estetyczne czyli wywoływane przez barwy, kształty i dźwięki oraz mieszane zaspokajające potrzeby i pożądania.

13.MALARZE ŚREDNIOWIECZNI, POCZĄTEK MALARSTWA EUROPEJSKIEGO
Dwaj najbardziej znani malarze średniowieczni to: Giotto di Bondone i Jan von Eyck. Giotto ? malarz i architekt włoski, żyjący na przełomie XIII/XIV w, Był pierwszym artystycznym wyrazicielem poglądu, który stawia człowieka na nowym ważnym miejscu w dziełach plastycznych. W swoich obrazach religijnych zawarł wiele aktualnej prawdy dotyczącej życia ludzkiego. Prace m.in.: Krucyfiks z kościoła S. Croce we Florencji, Madonna z dzieciątkiem z kościoła S. Giorgio alla Costa, freski w górnym kościele św. Franciszka w Asyżu, stygmatyzacja św. Franciszka, freski z papieżem Bonifacym VIII ogłaszającym Rok Jubileuszowy 1300 - Rzym bazylika św. Jana na Lateranie, Madonna z ołtarza Badia , Maesta z kościoła Ognisanti, fresk z Ukrzyżowaniem w dolnym kościele św. Franciszka, Ostatnia Wieczerza, Uczta u Heroda . Jan von Eyck ? niderlandzki malarz, żyjący na przełomie XIII/XIV w, Jego indywidualny styl cechuje duże poczucie realizmu w naśladowaniu rzeczywistości, nowatorska umiejętność przedstawienia przestrzeni, zarówno otwartej, jak i zamkniętej, subtelne efekty świetlne połączone z walorami barw. Udoskonalił technikę olejnego malarstwa, był również mistrzem malarstwa miniaturowego które w wielu wypadkach uznaje się za prototypy sztalugowych obrazów szkoły flamandzkiej. Dzieła m.in.: najsłynniejszy poliptyk gandawski - Ołtarz Baranka Mistycznego, Portret małżonków Arnolfinich, Madonna kanonika van der Paele, Madonna kanclerza Rolin, Trzy Marie u grobu, Madonna przy fontannie.

14.PERSKTYWA W MALARSTWIE ARTYSTÓW RENESANSOWYCH
Sztukę renesansu w odróżnieniu do średniowiecza charakteryzuje: umiar, spokój i harmonia. Początkowo schemat ustalił się we Włoszech a następnie przeszedł do innych krajów. Malarstwo renesansowe charakteryzowało się: ustaleniem zasad perspektywy zbieżnej i powietrznej, studiowanie form natury, wskrzeszenie antycznego aktu i scen mitologicznych, rozpowszechnienie samodzielnego portretu i wprowadzenie tła pejzażowego. Absolutnym wzorcem był antyk. W XV/XVI w układy kompozycyjne były przeważnie oparte na symetrii pozornej, centralne, lekko zrytmizowanie barwami i kierunkami. Centrum kompozycji przeważnie układała się w kształt trójkąta równoramiennego. W kolorystyce wprowadzono zagadnienie światła. Wprowadzenie perspektywy powietrznej pozwoliło artystom na odkrycie relatywizmu, względności barw, na zależności ich wartości do złudzeń wzrokowych. Przedmioty znajdujące się blisko oka widza traktowano w sposób dwojaki, barwy ulegały zmianom w poszczególnych planach przestrzeni obrazu ? następowało ich rozjaśnienie, zszarzenie i zarazem ochłodzenie. Największy architekt renesansowy ? Filippo Brunelleschi opracował zasady perspektywy linearnej, która miała olbrzymie znaczenie zwłaszcza w malarstwie. Miała ona na celu przedstawienie rzeczywistości na płaskiej powierzchni, tak aby sprawiała wrażenie cechującej się głębią. Malarze nie mogli imitować antyku, jako ze nie znano żadnych obrazów pochodzących z tego okresu. Mogli oni natomiast pracować zgodnie z tym, co nazywali ?duchem starożytności?, za wskazówkę miała im służyć rzeźba. W ten sposób powstały monumentalne malowidła naturalistyczne, takie choćby jak dzieła Masaccia ? wybitnego malarza wczesnego renesansu.

15.HUMANIZM W SZTUCE- OMÓW ZAGADNIENIE ODWOŁUJĄC SIĘ DO POGLĄDÓW ARTYSTÓW I TEORETYKÓW RENESANSU
W dobie renesansu w życiu społecznym naczelnym hasłem stał się humanizm rozumiany jako rozwój jednostki ? jej intelektu, piękna ciała, wiedzy, umiejętności. Humanizm to prąd umysłowy wyrażający się zainteresowaniem sprawami człowieka i otaczającego go świata, troską o jego potrzeby, godność, rozwój. Humanizm - (łac. Humanista-człowieczeństwo, ludzkość) prąd umysłowy wyrażający zainteresowanie sprawami człowieka i otaczającą go rzeczywistością, oraz troskę o jego potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój, wierzący w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, zachęcający do poszukiwania mądrości. Hasłem humanizmu stało się słynne zdanie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce." Do najaktywniejszych ośrodków renesansu należała Florencja gdzie bardzo wcześnie zaczęła rozwijać się myśl humanistyczna i rosło zainteresowanie antykiem. We Florencji skupiali się humaniści, była to grupa literatów, poetów, uczonych. Oni to pierwsi w XIV w odrodzili założenia antyku, często związani byli z dworem, przy pomocy mecenasów zakładali stowarzyszenia tzw Akademie. We Florencji rozkwit kulturalny wspomagany był przez mecenat Medyceuszów. Kosmo Medyceusz zał tam w 1459 r Akademię Platońską. W XVI w we Włoszech powst nowe ośrodki kulturalne: Rzym, Mediolan czy Wenecja. W Rzymie tworzyli tacy artyści jak: Bramante, Rafael, Michał Anioł ? tam osiągnął szczyt renesans starożytności, pows Akademia, decydujący głos miał tam mecenat papieży. Okres najazdów Karola V spowodował zatrzymanie w rozwoju klasycznego renesansu. Od tego czasu Wenecja stała się ośrodkiem sztuki. Przy wybitnie naukowym, racjonalnym i badawczym stosunku do świata, przy ideałach humanistycznych, rozkwicie literatury, sztuki i muzyki. tzn. postać jest komponowana w taki sposób, iż daje się wpisać w trójkąt lub piramidę, przez środek których przechodzi oś symetrii. W malarstwie pojawiła się perspektywa. Brak było dynamiki, dominowała raczej statyka.
W centrum zainteresowania i uwagi artystów, zgodnie z założeniami humanizmu, pojawił się człowiek. Malarstwo nie tylko przedstawiało zewnętrzną powierzchowność człowieka, lecz także jego życie wewnętrzne, psychikę.

16.NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH OBIEKTÓW ARCHITEKTURY RENESANSOWEJ OMÓW GŁÓWNE JEJ CECHY
Symbolem dążeń architektów renesansowych może być kościół San Piero in Montorio (Tempietto) zbudowany w Rzymie przez Bramantego w 1502-1503. Występują w nim wszystkie cechy istotne dla renesansu i charakteryzują ten styl we Włoszech. Tempietto ? maleńka świątynia na planie koła, kryta kopułą na wysokim bębnie. Mimo małych, kameralnych wymiarów architekt stworzył wrażenie monumentalne, dzięki zawartości planu, prostocie i syntezie środków. Uderza dążenie do uzyskania idealnej proporcji, bryła jest czytelna, jasna a także lekka i urozmaicona mimo dekoracji rzeźbiarskiej. Koncepcja daje wrażenie harmonii i świadczy o inspiracji antykiem. W wielu dziełach widać cechy: kierunki horyzontalne, koncepcje kompozycyjną inspirowaną starożytnością, antyczne detale dekoracyjne i konstrukcje, uderza też jasność układów. Architektura renesansowa zrodziła się w Toskanii we Florencji. Przełomową datą jest zbudowanie kopuły na katedrze Santa Maria del Fiore przez Filippa Brunelleschiego w 1420r. Podstawową formą architektury stał się łuk półkolisty uważany za szlachetniejszy i bardziej harmonijny niż gotycki. Powróciły sklepienia kolebkowe które otrzymały lunety ? małe odcinki sklepionek, Na bazie luku półkolistego stosowano arkadę, loggię, portyk. Charakterystyczną budowlą stał się pałac miejski. Budowla zwarta, na planie prostokąta, z wewnętrznym dziedzińcem o płaskim lub pogrążonym dachu. Ulubioną formą kościołów renesansowych są założenia centralne na kwadracie, krzyżu greckim , kole, kryte kopułą. Przy kościołach powstawały kaplice gromowe z sarkofagami przyściennymi. Najwybitniejsi architekci: Filippo Brunelleschi - twórca pałacu Pittich, kościoła Santo Spirito, kaplicy Pazzich. Leone Battista Alberti - tworca fasady kościoła Santa Maria Novella, pałacu Rucellai. Donato Bramante z Urbino (przełom XV i XVI w.) rozpoczął przebudowę dawnej bazyliki Sw. Piotra w Rzymie. Michał Anioł Buonarroti twórca kopuły na kościele Św Piotra w Rzymie, zabudowy placu Kapitolińskiego, Andrea Palladio z Vicenzy twórca Villi Rotonda. Architektura Wenecji odbiega od wzoru budowli renesansowych. Dom Złoty (Ca d'Oro) czy Pałac Dożów dzięki dużej ilości ażurów sprawiają wrażenie lekkości. Widać tu wpływy sztuki islamu i Bizancjum. O obliczu architektury Niderlandów i Francji decydowała długa tradycja stylu gotyckiego. Proporcje budowli były smukłe dachy ze względów klimatycznych strome, wysokie kominy. Najpiękniejsze budowle to pałace królewskie i zamki obronne (zamki nad Loarą).

17.MICHAŁ ANIOŁ, RAFAEL, LEONARDO
Michał Anioł (Michelangelo Buonarroti)-1475-1564. Rzeźbiarz, architekt, malarz i poeta. Kształcił się w pracowni malarza Ghirlandaia oraz na dworze Lorenza Medici. Tam powstały jego pierwsze dzieła: Faun, reliefy- Walka centaurów i Madonna przy schodach. W pierwszych okresach twórczości wpływ na niego wywierał Savonarol- mnich nawołujący do pokuty i potępiający dążenie do radości zmysłowych. Po śmierci Wawrzyńca Wspaniałego Michał Anioł rozpoczął samodzielne życie, powstawały jego pierwsze dzieła w drewnie, a wiedzę swą pogłębiał studiując naturę, przeprowadzając sekcję zwłok. Jego świadomość artystyczna kształtowana była przez: bezkrytyczny zachwyt dla piekna natury (przejawem było nagie ciało czł.) oraz podziw dla klasycznego piękna znanych mu dzieł antycznych. Michał Anioł był najpełniejszym wyrazicielem renesansu w rzeźbie, był artystom przełomu w wielu jego pracach uderza nastrój schyłkowości, niepokoju, występuje wiele wyszukanych póz. Przykładowe dzieła: rzeźba: Pieta Watykańska, Dawid, Pieta Rondanini, Zwycięstwo czy Jeniec z grobowca Juliusza II, malarstwo: fresk sklepienia kaplicy Sykstyńskiej oraz Sąd Ostateczny,
Rafael Santi (1483-1520). Jego twórczość przypada na rzymski okres renesansu. Był malarzem, rzeźbiarzem, dekoratorem, architektem i konserwatorem ruin Rzymu. Był uczniem Perugina, mieszkał we Florencji gdzie spotkał się z twórczością najsłynniejszych wówczas malarzy ? da Vinci, Michał Anioł. Z Florencji przeniósł się do Rzymu, pracował dla papieży. W swoich obrazach starał się osiągnąć wrażenie idealnego piękna. Jego najsłynniejsze dzieła to: Szkoła Ateńska, Madonna Sykstyńska, Madonna ze szczygłem ? Rafael uznany jest za pogodnego malarza madonn, piewcę radości życia, wielbiciela dzieł antycznych, był artystą wrażliwym i subtelnym na co wskazuje portret Baltazara Castiglione. Rafael miał ogromny wpływ na współczesne jak i przyszłe pokolenia artystów, był estetą nie tylko rozwiązującym zagadnienia naukowe ale i dążącym do idealnego piękna poszczególnych form,
Leonardo da Vinci (1452-1519), artysta przełomu wieków, otwierający złoty okres malarstwa. Studiował rzeźbę i malarstwo w pracowni Verocchia. Do historii przeszedł jako malarz ? min za sprawa Mona Lizy, choć sam nie uważał się za artystę malarza. W 1482 r ofiarował swe usługi księciu Moro z Mediolanu ? budował mury obronne, maszyny oblężnicze, mosty i podziemne korytarze. Da Vinci był filozofem, matematykiem, chemikiem, fizykiem, inżynierem, strategiem i literatem. Konstruował instrumenty muzyczne, projekty maszyn latajacych i łodzie podwodne, przeprowadzał sekcję zwłok, zajmował się architekturą, malarstwem i rzeźbą. Najsłynniejsze dzieła: mona Liza, Madonna w grocie skalnej, Dama z Łasiczką, św. Anna Samotrzecia,

18.ANALIZA FORMALNA- PORÓWNAJ DWA PRZEDSTAWIONE DZIEŁA SZTUKI ODWOŁUJĄC SIĘ DO ZASAD ANALIZY WOLFFLINOWSKIEJ
Renesans ? linearyzm, komp zamknięta, płaszczyzna, wielość, jasność
Barok ? malarskość, komp otwarta, głębia, jedność, ciemność

19.PIĘKNO KLASYCZNE I ROMANTYCZNE
Piękno klasyczne na przełomie wieków pojecie klasyczny było różnie definiowane, miało wiele znaczeń. Tatarkiewicz wyróżnił 6 znaczeń pojęcia klasyczny: 1. czyli doskonały, wzorowy 2. czyli starożytny, odnoszący się do starożytności, 3. naśladujący wzory starożytne, 4. zgodny z przepisami i regułami, 5. tradycyjny, przyjęty i ustalony, 6. posiadający takie cechy jak: harmonia, ład, równowaga, umiar. Próby zdefiniowania piękna klasycznego i klasyczności były podejmowane wielokrotnie i tak np. Hegel klasyczność rozumiał jako równowagę ducha i ciała. W dobie odrodzenia sformułowano składniki ideologii klasycznej czyli: piekno zalezy od proporcji, leży w naturze rzeczy a właściwą drogą dla sztuki jest naśladowanie natury, piękno jest rzeczą wiedzy a właściwe dla ludzkiej sztuki jest piękno w skali ludzkiej, poddaje się ono regułom ogólnym.
Piękno romantyczne podobnie jak klasyczne definiowane jest wielorako. Cechy pojecia romatycznośći/ sztuki romantycznej to: wzbudzanie uczucia, pobudza wyobraźnię, uznanie poetyczność, poddana jest uczuciom tkliwym, przekonanie o duchowej naturze sztuki, jest przewagą zainteresowań etycznych nad estetycznymi, jest buntem przeciw regułom, to indywidualizm, subiektywizm, dziwność, nieskończoność, symboliczność, niestawianie granic sztuce, jej wielorakość, wzorowanie się na przyrodzie, dynamiczność i malowniczość, silne oddziaływanie.

20.IMPRESJONISTYCZNE ODKRYCIE W MALARSTWIE
Uczelnia artystyczna założona za panowania Ludwika XIV, Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby, od samego początku kładła nacisk na szkolenie umiejętności rysunku według ściśle określonych zasad. Były one klarowne: uczono się uprawiania sztuki według akademickiej doktryny wyidealizowanego piękna, a nieskazitelnymi przykładami były gipsowe odlewy rzeźb starożytnych, które kopiowali uczniowie. Kolor był traktowany od czasów Arystotelesa jako swoisty rodzaj światła i o wiele mniej nadawał się do pracy nad kształtowaniem przyszłego artysty według ścisłych zasad. W latach 70. XIX w. skostnienie sztuki i słynne "brązowe sosy" zamiast żywego koloru doprowadziły do buntu dużej grupy artystów. Do czynników wpływających na rewolucyjną zmianę w stosunku przyszłych impresjonistów do malarstwa dołożyły się też postępy w teorii i praktyce naukowej, które przyniosły większą wiedzę na temat struktury światła białego. Odkrycia budowy światła dzięki zastosowaniu pryzmatu dokonał Newton. Postęp na drodze tworzenia teorii barwy został dokonany. Następnym osiągnięciem w tej dziedzinie były dziełem wielu uczonych, w tym Buffona.
We Francji, dzięki pracom chemika z królewskiej manufaktury gobelinów, Chevreula (1786-1889), zostało sformułowane prawo równoczesnego kontrastu (w roku 1839): oko widząc jakąś barwę zawsze wytwarza barwę przeciwstawną, a konsekwencją tego prawa jest stwierdzenie, że położone obok siebie na obrazie dwie dowolne barwy oko widzi jako wzajemnie maksymalnie zróżnicowane. Inna konsekwencja jest wskazówką praktyczną: jeśli na obrazie znajdują się obok siebie dwie barwy przeciwstawne, to będą one różnić się bardziej niż wszelkie inne zestawienia dwu barw.

21.OMÓW JEDEN Z KIERUNKÓW AWANGARDOWYCH W SZTUCE
Ekspresjonizm ? terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Herv? w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salon Niezależnych. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu.
Ekspresja (łac. exprimere - wyrażać) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki. "Dzieło ekspresyjne" i "ekspresjonistyczne" to dwa osobne pojęcia. Po raz pierwszy w roku 1911 autor książki "Abstraktion und Einfhlung" Wilhelm Worringer w studium o malarstwie na łamach czasopisma "Der Sturm" wspomniał 'paryskich syntetystów i ekspresjonistów Czanne'a, Van Gogha i Matisse'a'. W roku 1912 nazwą tą określano wystawiającą w galerii Der Sturm grupę "Der Blaue Reiter". Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.