Rachunek kosztów

2. POJĘCIE RACHUNKU KOSZTÓW JAKO SYSTEMU PRZETWARZANIA
System informacyjny rachunkowości każdej jednostki gospodarczej zawiera względnie wyodrębniony podsystem, którego przedmiotem zainteresowania są ponoszone w jednostce koszty. Podsystemem tym jest systematycznie prowa?dzony rachunek kosztów stanowiący integralną część systemu rachunkowości jednostki. Szczególne miejsce rachunku kosztów w systemie informacyjnym rachunkowości wynika z miejsca i roli informacji dotyczących kosztów w zbiorze informacji ekonomicznych przedsiębiorstwa.
Rachunek kosztów stanowi wyodrębniony podsystem systemu informacyj?nego rachunkowości zajmujący się ustalaniem, w różnych przekrojach, wyra?żonej w pieniądzu wartości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej oraz usług obcych poniesionych w ustalonym czasie i z określonym przeznaczeniem. Systematycznie prowadzony rachunek kosztów dostarczający informacji o kosztach minionych okresów bazuje na ogólnej metodologii rachunkowości i wykorzystuje różnorodne jej procedury. Podstawą tworzenia tych informacji jest udokumentowany pomiar wartościowy procesów zużycia zasobów mająt?kowych przedsiębiorstwa i pracy żywej, o których to procesach informacje podlegają przetwarzaniu w systemie informacyjnym rachunkowości.
Powiązanie systematycznie prowadzonego rachunku kosztów z rachun?kowością finansową i z rachunkowością zarządczą jest ukazane schematycznie na rys.:

Przedstawione na tym rysunku prostokąty obrazują zbiory informacji generowanych przez rozpatrywane segmenty rachunkowości. Częścią wspólną tych zbiorów są informacje powstające w systematycznie prowadzonym rachunku kosztów, które stanowią segment informacji wykorzystywanych zarówno przez rachunkowość finansową jak też przez rachunkowość zarząd?czą. Istota tego rachunku jest przedstawiona szerzej w następnym podrozdziale.
Rachunek kosztów jest procesem ustalania kosztów prowadzenia działal?ności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu wyrobów, świadczeniu usług i wykonywaniu funkcji.
Przedmiotem rachunku kosztów są zawsze koszty prowadzenia działalności gospodarczej wymagającej wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębior?stwa i pracy ludzkiej. Tak więc jako przedmiot rachunku kosztów są traktowane koszty ponoszone przy wytwarzaniu wyrobów, koszty ponoszone w związku ze świadczeniem usług oraz koszty ponoszone przy wykonywaniu określonych funkcji.
Aby wyroby były wytwarzane a usługi świadczone muszą istnieć i funkcjo?nować jednostki gospodarcze, które są gotowe zaspokajać zapotrzebowanie w tym zakresie. Podmiotem rachunku kosztów jest więc jednostka gospodarcza prowadząca daną działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyro?bów lub świadczeniu usług.
Podstawowym celem rachunku kosztów prowadzonego systematycznie w przedsiębiorstwie jest dostarczanie decydentom wieloprzekrojowych infor?macji ekonomicznych o kosztach działalności. Informacje generowane przez rachunek kosztów potrzebne są do:
? ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów i świadczenia usług,
? obliczenia uzyskiwanych wyników,
? wartościowej wyceny zapasów,
? ustalenia cen sprzedaży produktów,
? oceny efektywności gospodarowania,
? kontroli działalności,
? podejmowania decyzji ekonomicznych.
Rachunek kosztów pełni więc służebną rolę wobec procesów decyzyjnych i kontrolnych. Podstawowym zadaniem systematycznie prowadzonego rachunku kosztów jest bowiem generowanie informacji ekonomicznych potrzebnych do zarządzania przedsiębiorstwem. Informacje te uzyskuje się w wyniku procesu przetwarzania obejmującego zespół działań i procedur właściwych systemowi rachunkowości, jak też specyficznych dla systemu rachunku kosztów. Ogólne zasady powstawania informacji w systemie rachunku kosztów są przedstawione w następnym podrozdziale.
4. CHARAKTERYSTYKA ZASAD RACHUNKOWOŚCI

Prawidłowo zorganizowana rachunkowość dostarcza kierownictwu podmiotu danych liczbowych niezbędnych do podejmowania decyzji, umożliwia kontrolę terminowości i prawidłowości rozliczeń finansowych (z tytułu dostaw, sprzedaży, podatków, podziału zysku itp.), kontrolę celowości zużycia środków produkcji, wykonania planowanych zadań, a także zapewnia ochronę mienia zaangażowanego w jednostce gospodarczej. Spełnia więc ona następujące podstawowe funkcje: kontrolną, informacyjną i decyzyjną.
Realizacja zadań stawianych przed rachunkowością wymaga spełnienia określonych warunków i zasad jej prowadzenia, tak aby mogła zapewnić wiarygodność, kompletność i terminowość i terminowość dostarczanych danych liczbowych.
Najważniejsze zasady rachunkowości podporządkowane koncepcji ?rzetelnego i jasnego obrazu? to:
1. zasada memoriału ? polegająca na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W szczególności w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty;
2. zasada współmierności ? według której w księgach rachunkowych i wyniku finansowym należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na rzecz jednostki przychody i związane z tymi przychodami, a więc współmierne do nich koszty ich osiągnięcia;
3. zasada periodyzacji ? która wymaga podziału zdarzeń gospodarczych na okresy i ujmowania wyników działalności za te okresy (rok obrotowy i wchodzące w jego skład okresy sprawozdawcze);
4. zasada istotności ? według której dokonując wyboru rozwiązań dopuszczonych ustawą i dostosowując je do potrzeb jednostki należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki. W ramach przyjęcia zasad (polityki) rachunkowości można stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na rzetelność obrazu jednostki;
5. zasada ciągłości ? polegająca na stosowaniu w kolejnych latach przyjętego sposobu postępowania (w szczególności dotyczy to sposobów wyceny składników majątku);
6. zasada ostrożnej wyceny (ostrożności) ? przejawiająca się w sposobie podejścia do:
- sposobów wyceny składników majątkowych,
- zaliczenia przychodów, kosztów, strat i zysków do wyników danego okresu;
7. zasada wyższości treści nad formą ? oznaczająca, że określone operacje muszą być ujęte w księgach, a następnie wykazane w sprawozdaniach finansowych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną, nawet jeśli z formalnego punktu widzenia nie powinny się tam znaleźć;
8. zasada kontynuacji działalności ? według której przyjmuje się założenie, że jednostka ani nie zamierza, ani nie jest zmuszona do likwidacji lub istotnego uszczuplenia skali swojej działalności.
Jednostki zobowiązane są stosować określone ustawą zasady rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
6. PRÓG RENTOWNOŚCI

Wyznaczanie progu rentowności dla produkcji wieloasortymentowej jest zagadnieniem bardziej skomplikowanym niż przy produkcji jednorodnej. O ile przy produkcji jednorodnej próg rentowności jest punktem, to przy produkcji wieloasortymentowej próg rentowności jest zbiorem punktów. Przy produkcji wieloasortymentowej w sposób jednoznaczny można wyznaczyć wartościowy próg rentowności. Próg ten można osiągnąć przy wielu różnych strukturach ilościowych produkcji.
Analiza progu rentowności jest przeprowadzona przy odpowiednich zało?żeniach. Podstawowe założenia tej analizy w standardowym ujęciu są na?stępujące:
1) analiza ma charakter krótkookresowy,
2) analiza dotyczy przedziału zmienności produkcji odpowiadającego nor?malnej zdolności produkcyjnej,
3) czynniki nie uwzględnione w analizie traktowane są jako stałe,
4) wielkość produkcji jest równa wielkości sprzedaży,
5) przychód ze sprzedaży jest proporcjonalny do ilości sprzedaży (tzn. ceny sprzedaży są stałe),
6) koszty całkowite są liniowo zależne od ilości produkcji.
A. Ujęcie ilościowe

Metodą pozwalająca również na wyznaczenie ilościowego progu rentowno?ści dla produkcji wieloasortymentowej jest segmentowa analiza progu rentow?ności. W metodzie tej wymaga się podziału kosztów stałych na dwie części:
? koszty stałe poszczególnych produktów.
? koszty stałe dotyczące całego przedsiębiorstwa.
Koszty stałe całego przedsiębiorstwa są rozdzielone między poszczególne produkty proporcjonalnie do globalnej marży pokrycia tych produktów.
Ilościowy próg rentowności Q0 jest wyrażony w jednostkach umownych dotyczących wszystkich produktów. Aby ustalić ilościowe progi rentowności dla poszczególnych produktów należy ilościowy próg rentowności w jedno?stkach umownych pomnożyć przez wskaźnik udziału przychodów ze sprzedaży tych produktów w przychodach ogółem:
Qio = ai x Qo
B. Ujęcie wartościowe

Próg rentowności w ujęciu wartościowym może być ustalony zgodnie z wcześ?niej przedstawionymi zasadami. Można go również obliczyć jako iloczyn ilościowych progów rentowności i cen sprzedaży poszczególnych produktów. Znajomość progu rentowności umożliwia wyznaczenie marży bezpieczeń?stwa, nazywanej także marginesem bezpieczeństwa. Marża bezpieczeństwa informuje, w jakim maksymalnie stopniu może ulec zmniejszeniu przychód ze sprzedaży, aby przedsiębiorstwo nie poniosło straty. Marża bezpieczeń?stwa może być wyznaczona w wielkościach bezwzględnych, tzn. kwotowo, oraz w wielkościach względnych, tzn. procentowo.
Kwotowa marża bezpieczeństwa jest różnicą między przychodem ze sprzedaży a wartościowym progiem rentowności. Można ją zapisać następują?co:

MB = S ? S0
gdzie:
MB ? kwotowa marża bezpieczeństwa,
S ? rozpatrywany poziom przychodu ze sprzedaży,
S0 ? wartościowy próg rentowności.
Kwotowa marża bezpieczeństwa informuje, o jaką maksymalnie kwotę '"może ulec zmniejszeniu przychód ze sprzedaży, aby przedsiębiorstwo nie poniosło straty. Im wyższa jest ta marża, tym większe jest bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa.
Procentowa marża bezpieczeństwa jest wyrażonym w procentach stosun?kiem kwotowej marży bezpieczeństwa do rozpatrywanego poziomu przy?chodów ze sprzedaży. Wyraża to następujący zapis:
MB
MB% =-------- x 100%
S

gdzie:
MB% - procentowa marża bezpieczeństwa,
MB ? kwotowa marża bezpieczeństwa,
S ? Rozpatrywany poziom przychodu ze sprzedaży.
Procentowa marża bezpieczeństwa informuje, o ile procent może maksymalnie zmniejszyć się przychód ze sprzedaży, aby przedsiębiorstwo nie poniosło straty. W związku z tym, im wyższy jest ten procent, tym większe jest bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa.
Zmiana ceny sprzedaży produktów, przy niezmiennych dwóch pozostałych parametrach, powoduje przesuniecie progu rentowności:
1) jeśli cena rośnie, to próg rentowności ulega obniżeniu,
2) jeśli cena spada, to próg rentowności ulega podwyższeniu. Dotyczy to progu rentowności ilościowego i wartościowego.
Zmiana jednostkowego kosztu zmiennego, przy niezmienionej cenie sprze?daży i kosztach stałych, powoduje przesunięcie progu rentowności:
1) jeśli jednostkowy koszt zmienny rośnie, to próg rentowności ulega podwyższeniu,
2) jeśli jednostkowy koszt zmienny maleje, to próg rentowności ulega obniżeniu.
Tak reaguje zarówno ilościowy, jak i wartościowy próg rentowności.



BIBLIOGRAFIA:

1. Nowak E.: Decyzyjne rachunki kosztów; Warszawa 1994, PWN
2. Nowak E.: Rachunek kosztów-wydanie III rozszerzone; Wrocław 1999; EKSPERT
3. Sawicki K.: Analiza kosztów w przedsiębiorstwie przemysłowym; Warszawa 1988; PWE