Porównanie dwóch koncepcji człowieka

Porównanie dwóch koncepcji człowieka

Z czterech przedstawionych przez Józefa Kozieleckiego koncepcji psychologicznych człowieka, wybrałam dwie w celu porównania ich. Są to:
koncepcja behawiorystyczna i koncepcja poznawcza.
Koncepcja behawiorystyczna ? według niej zachowanie człowieka,
jego osiągnięcia, kontakty z innymi ludźmi, uzależnione są od wyposażenia genetycznego oraz środowiska, w którym jednostka żyje. Wszelkiego rodzaju instytucje, system edukacji, sytuacja w rodzinie czy środki masowego przekazu sterują ludzkim działaniem. Behawioryści nie negują życia wewnętrznego, ale uważają,
że nie ma ono wpływu na działanie człowieka. Jeżeli działanie ludzkie zależy
od środowiska społecznego, to aby stworzyć idealnego człowieka musimy stworzyć idealne środowisko.
Koncepcja poznawcza ? według tej koncepcji jednostka to samodzielny podmiot, obserwator, badacz, który potrafi przewidywać, formułować hipotezy, planować, eksperymentować i wnioskować. Dzięki temu posiada wiedzę potrzebną
do kształtowania świata i przystosowania się do niego. Procesy psychiczne
i zachowanie człowieka zależą od tych informacji, które płyną ze środowiska i od tych zakodowanych uprzednio w pamięci. Jednak informacje są jedynie materiałem,
który człowiek przetwarza w procesie myślenia, przewidywania i planowania działań. Człowiek samodzielnie organizuje wiedzę, którą posiada i sam decyduje o własnym losie.
W przypadku obu tych koncepcji możemy mówić o różnego rodzaju ?regulatorach? zachowania, są to tzw. sterowania.
Behawioryści głoszą, że działanie ludzi i zwierząt nie jest bezinteresowne,
służy osiąganiu konkretnych skutków, celów. Jest zachowanie instrumentalne. Zachowanie to jest ?manipulowane? przez sterowanie pozytywne i negatywne. Sterowanie pozytywne polega na pobudzaniu, utrwalaniu, modyfikacji zachowania
za pomocą wzmocnień pozytywnych takich jak bodźce konsumpcyjne, uznanie
w grupie, czy uczucia przyjaźni i miłości. Z kolei wzmocnienia pozytywne
to konsekwencje działania, które są pożądane i korzystne czyli rzeczy dobre
dla człowieka. Pewne bodźce są wzmocnieniami, inne są zupełnie obojętne
dla człowieka, ponieważ zależy to od indywidualnej biografii jednostki.
Behawioryści twierdzą, że jedynie dzięki mechanizmowi wzmacniania człowiek może przystosować się do świata i uniknąć zagrożeń.
Sterowanie negatywne (punitywne bądź awersyjne) polega na stosowaniu wzmocnień negatywnych, np. kary pieniężne, przymus, złe stopnie w szkole, odrzucenie przez grupę społeczną. Wzmocnienia negatywne są awersyjnym skutkiem działania wprowadzonym po to, aby wyeliminować zachowania niepożądane.
Jednak wzmocnienie negatywne z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych,
tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres. Nie wystarczy karać, trzeba jednocześnie wskazać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień pozytywnych.
Skinner podkreśla, że ludzkie reakcje sterowane są przez środowisko.
W świecie gdzie brakuje wzmocnień pozytywnych rodzą się zachowania aspołeczne.
To nie ludzie są źle, ale środowisko, w którym żyją. Kara nie wyeliminuje z życia społecznego agresji czy zbrodni. Aspołeczne zachowania można usunąć jedynie poprzez odpowiednie ukształtowanie środowiska.
Koncepcja poznawcza mówi, że czynności człowieka są sterowane przez informacje. To informacje decydują o tym do czego ludzie i czego unikają.
W zależności od tego skąd pochodzą informacje wyróżniamy dwa rodzaje sterowanie ? wewnętrzne i zewnętrzne.
Sterowanie wewnętrzne. Podstawą regulacji wewnętrznej są struktury poznawcze czyli system informacji o świecie zewnętrznym i o własnej osobie, które
są zakodowane w pamięci człowieka i które regulują jego zachowanie.
Dzięki strukturom poznawczym jednostka ma poczucie własnej tożsamości
oraz orientuje się w świecie ją otaczającym, jest zdolna przewidzieć co może zdarzyć się po podjęciu działania. Struktury poznawcze ułatwiają ocenę wartości zdarzeń, zawarta jest w nich informacja o programach działań czyli jak można osiągnąć określone cele.
Natomiast sterowanie zewnętrzne to informacje znajdujące się w środowisku. Przepisy prawne, komunikaty prasowe, filmy, obserwacje stosunków interpersonalnych dostarczają danych, które regulują procesy myślenia i działania. Wiele zachowań,
które według naszych przekonań są determinowane przez osobowość w rzeczywistości zależy od informacji ze środowiska.
Bardzo ciekawe są wyniki eksperymentów, podczas których wyizolowano całkowicie badanych od zewnętrznych informacji. Okazało się, że może to zaburzyć również sterowanie wewnętrzne czyli funkcjonowanie informacji zawartych
w strukturach poznawczych. Pod wpływem izolacji człowiek może stracić poczucie tożsamości i mieć problem z oceną wartości zjawisk czy z uruchamianiem programów działania. Dane te wskazują, że stymulacja zewnętrzna jest niezbędnym warunkiem ludzkich poczynań.
Zgodnie z tymi dwiema koncepcjami psychologicznymi środowisko
jest ważnym determinantem zachowania. Jednak zwolennicy koncepcji poznawczej inaczej rozumieją rolę środowiska niż behawioryści. Jest to bardzo istotna różnica
w przypadku tych dwóch koncepcji.
Bardzo dużych rozbieżności można się doszukać w odpowiedziach na pytanie ?jak oddziaływać na człowieka??. Zależy tu dużo od tego jakie jest wyobrażenie o nim.
Twórcy behawioryzmu stworzyli inżynierię behawiorystyczną, której celem jest modyfikacja reakcji człowieka. Behawioryści poznali prawa uczenia się
i warunkowania dzięki wykryciu roli wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Skonstruowali wiele algorytmów modyfikacji zachowania, które w pewnym stopniu przypominają przypisy technologiczne. Technologie zachowania mają rozwiązać problemy społeczne, pedagogiczne i psychologiczne, np. wychowanie młodzieży, poprawa stosunków interpersonalnych, zmniejszenie agresji i konfliktów między ludźmi.
Twórcy koncepcji poznawczej uznają, że kształcenie zdolności i osobowości możliwe jest dzięki systematycznemu wychowaniu. Między nauczycielem a uczniem
w procesie wychowania musi zachodzić stosunek badawczy tzn. taki, jaki zachodzi między mniej a bardziej doświadczonym naukowcem. Stosunek taki różni się zasadniczo od relacji, jakie zachodzą między nauczycielem a uczniem w tradycyjnej szkole. Dzięki takiemu podejściu do ucznia wychowanie staje się procesem badawczym. Zmiana stosunków między wychowawcą a wychowankiem wymaga ograniczenia metod podających, wprowadzenia dominacji technik kształcących aktywność samodzielność.
Naczelnym celem wychowania jest kształcenie osobowości.
Ponieważ osobowość jest systemem struktur poznawczych zawierających odpowiednio zakodowaną informację o świecie, interakcjach między jednostką a otoczeniem oraz
o cechach własnego ?ja?, dlatego kształcenie osobowości będzie polegać na rozwijaniu tych struktur, zwiększaniu ich złożoności i aktywności.
Koncepcja poznawcza i behawiorystyczna ukazują dwa różne wyobrażenia
o człowieku.
Behawioryści patrzą na człowieka jak na określony repertuar reakcji,
nie interesują się jego osobowością, oczekiwaniami i stylem myślenia. Nie istotne jest to czy człowiek jest dobry, ale to by pozytywnie działał w danej sytuacji. Człowiek
w ujęciu behawiorystycznym jest wytworem okoliczności, popychanym przez bodźce
i innych ludzi. Traci o swoją samodzielność i aktywność. Jest to teoria mechanistyczna
i jednowymiarowa.
Odmiennie traktują człowieka twórcy koncepcji poznawczej.
Dla nich jest to badacz, który rozwiązuje zadania, umie samodzielnie działać w świecie. Człowiek jest sterowany przez dwie klasy informacji ? przez dane płynące ze świata oraz dane zakodowane w systemie struktur poznawczych; jego zachowanie zależy zarówno od środowiska jak i od osobowości. Człowiek nie jest jedynie sterowany,
ale również sam steruje informacjami, potrafi je odpowiednio przetwarzać i operować nimi.
W powyższym porównaniu koncepcji behawiorystycznej i koncepcji poznawczej chciałam wykazać, że mimo iż obie te teorie mają ścisły związek
ze środowiskiem życia jednostki, to jednak znacznie się od siebie różnią.
Koncepcja behawiorystyczna mówi o środowisku jako o podstawowym czynniku sterującym ludzkim działaniem. Natomiast koncepcja poznawcza traktuje środowisko jako zbiór wszelkich informacji, które człowiek zbiera i przetwarza. Środowisko tutaj nie kieruje jednostką, ona również ma niejako wpływ na swoje postępowanie.
Jednak obie te koncepcje wykazują, że aby sprawnie funkcjonować
w zinstytucjonalizowanym świecie, potrzebna jest umiejętność korzystania
z poszczególnych elementów środowiska.