Stanisław Konarski

Stanisław Konarski (1700 - 1773).

Urodził się w Żarczycach w 1700 roku. Rodzice Hieronima (imię z chrztu św.) wcześnie zmarli. Jego wychowaniem zajął się wuj. W wieku 10 lat został oddany do kolegium pijarskiego w Piotrkowie Trybunalskim. Uczył się tam przez 5 lat. Następnie przyjął habit zakonny i rozpoczął nowicjat w Podolińcu. Po święceniach kapłańskich na dalsze studia udał się do Rzymu, do pijarskiego Collegium Nazareum, uczelni znacznie zreformowanej w stosunku do większości ówczesnych szkół wyższych. Uczył się tam i pracował jako nauczyciel retoryki. Po dwóch latach wrócił do kraju przez Francję, Austrię i Niemcy, zapoznając się z najnowszą literaturą i z postępowymi systemami nauczania. Po powrocie do kraju Konarski nawiązuje współprace ze stronnictwem Czartoryskich, między innymi popiera Stanisława Poniatowskiego. Po krótkotrwałym okresie zaangażowania w politykę Konarski coraz poważniej myśli o reformie życia społecznego, co zbiegało się po części z dążeniami stronnictwa Czartoryskich. Interwencja Czartoryskich u władz pijarskich spowodowała przesłanie projektów dotyczących reformy wychowania do Rzymu. W historii Konarski zapisał się jako reformator szkolnictwa i życia politycznego w Polsce XVIII w. Wielką reformę szkolnictwa w Polsce rozpoczął w 1740 roku, wtedy to władze zakonu powierzyły mu otworzenie w Warszawie uczelni nowego typu, jakiej jeszcze w Polsce nie było - Collegium Nobilium. Napisał dla młodzieży nowe podręczniki - "O poprawie wad wymowy" oraz "Gramatyka polsko-łacińska". Przygotował nowe kadry nauczycieli i wychowawców. Sam głosił przemówienia do wychowanków i ich rodziców, w których szeregach znajdowali się prawie
wszyscy wpływowi wówczas obywatele polscy. Nawoływał ich do odnowy duchowej. Reforma szkolnictwa przeprowadzona przez ks. Konarskiego polegała na tym, że zorganizował on nauczanie języka i retoryki łacińskiej na nowych podstawach, w oparciu o ożywione na nowo autentyczne tradycje antyku, zapomniane w znacznej mierze przez późnobarokowy pseudoklasycyzm, a świeżo za jego czasów przypomniane światu przez włoskich uczonych. W retoryce dbał nie tylko o formę wypowiedzi, ale i treść, podejmując ważne kwestie z życia społecznego i politycznego naszej Ojczyzny. Wprowadził także do programu szkolnego nowe przedmioty: historię powszechną i ojczystą, prawo polskie i międzynarodowe, geografię, zagadnienia polityczne i światopoglądowe, języki nowożytne i filozofię.

Collegium Nobilium ks. Stanisława Konarskiego było szkołą dla elit arystokratycznych, przyszłych rządców Polski. Dzisiaj ? w dobie Collegium Nobilium Novum ? wyzwaniem dla naszej Ojczyzny jest przygotowanie nowych elit o szerokich, humanistycznych horyzontach i rzetelnej wiedzy, mądrych i skutecznych w działaniu, ludzi kultury i głębokiej duchowości, oddanych dobru społeczności, stawiających służbę innym ponad własny interes. Obserwacja otaczającej rzeczywistości przekonuje, że u początku XXI wieku potrzeba Polsce ludzi sumienia, niezachwianych autorytetów, osób uczciwych i ofiarnych, obywateli zjednoczonej Europy kochających swój Naród i swoją Ojczyznę. Wobec wielu zagrożeń społecznych, zwłaszcza dotykających młode pokolenie, Collegium Nobilium Novum stanowić będzie mądrą, twórczą i atrakcyjną odpowiedź, służąc w ten sposób Ojczyźnie, społeczeństwu i jednostce.

I. Podstawowe cele Collegium Nobilium Novum
? integralne wychowanie człowieka ? kształtowanie jego sfery duchowej, intelektualnej i fizycznej,
?wyrabianie w dzieciach i młodzieży postaw opartych na chrześcijańskiej wizji człowieka i świata,
?zapewnienie bezpieczeństwa i solidnego wychowania w jedności z rodziną,
?zagwarantowanie wysokiego poziomu kształcenia,
?kształtowanie postawy otwartości na osoby z niepełnosprawnościami,
?przygotowanie do zaangażowania w sprawy społeczne oraz w życiu publicznym kraju.


II. Podstawowe zasady Collegium Nobilium Novum
1. Ewangelia normą podstawową
Collegium Nobilium Novum, jak każda szkoła pijarska będąca narzędziem ewangelizacji, za swoje podstawowe odniesienie, inspirujący program oraz cel swych wysiłków uznaje Ewangelię Jezusa Chrystusa ? Dobrą Nowinę o człowieku powołanym do wolności i miłości ? i w jej świetle planuje, ocenia i doskonali swoje działanie
Ewangelia rzuca blask prawdy na działania dydaktyczne, przyczyniając się do kształtowania w uczniach chrześcijańskiej wizji świata. W świetle Ewangelii podejmowane są wysiłki wychowawcze zmierzające do wyrobienia w wychowanku Chrystusowej postawy mądrości, otwartości i dialogu. Duszpasterstwo szkolne prowadzone w duchu Ewangelii prowadzi przede wszystkim do osobowego spotkania z Chrystusem.

2. Chrześcijańska wizja człowieka
U podstaw działania Collegium Nobilium Novum znajduje się chrześcijańska wizja człowieka ? dziecka Bożego zdolnego prowadzić proces własnego rozwoju. Przyjęcie antropologii chrześcijańskiej pozwala na pełne i wyczerpujące uchwycenie sensu egzystencji człowieka. Dlatego uczeń jest postrzegany w świetle swego celu ostatecznego, wspomagany na drodze rozeznawania powołania życiowego, inspirowany w wysiłku zachowania równowagi między promocją ducha i wartości duchowych a zaangażowaniem na rzecz świata zewnętrznego. Odwołanie Szkoły do antropologii chrześcijańskiej wyraża się obecnością wartości nadprzyrodzonych i odniesienia do nich w różnych momentach życia szkoły.

3. Zasada integralnego nauczania i wychowania
Trwałym i charakterystycznym rysem szkolnictwa pijarskiego jest zmierzanie do osiągnięcia w wychowanku spójności wiary, kultury i życia. W tym względzie Collegium Nobilium Novum znajduje pełne oparcie w misji samego Kościoła; opiera się na takim planie wychowawczym, w którym harmonijnie łączy się wiara, kultura i życie. Ostatecznym bowiem celem wysiłku podejmowanego przez szkołę jest nie tylko służenie promocji osoby czy bieżącemu szczęściu wychowanka, ale przede wszystkim jego osobiste zbawienie oraz odnowa społeczeństwa. W ten sposób uczniowie Collegium Nobilium Novum wniosą swój własny wkład w ewangeliczną przemianę polskiego społeczeństwa służąc dobru państwa i jego obywateli.


4. Troska o wychowanie religijne z poszanowaniem wolności
Od zawsze pijarskie ośrodki edukacyjne troszczyły się o religijne wychowanie uczniów i ich formację w wierze. Ale zarazem od samego początku respektowały i nadal respektują wolność osoby w zakresie przekonań religijnych. Ta odważna myśl założyciela pijarów, św. Józefa Kalasancjusza, uwidoczniła się z całą wyrazistością, gdy w ławach szkolnych umieścił obok siebie dzieci katolików, protestantów i Żydów. W ten sposób, jako zakon oddany oświacie sprawiamy, że oprócz innych cech szkoły pijarskiej właściwością jej jest to, że stwarza w społeczności szkolnej atmosferę przesiąkniętą ewangelicznym duchem wolności i miłości... Collegium Nobilium Novum sankcjonuje i promuje postawy poszanowania wolności, tolerancji i zrozumienia, zwłaszcza w zakresie przekonań religijnych.

5. Wysoki poziom kształcenia
Collegium Nobilium Novum stawia sobie za cel wysoki poziom kształcenia. Drogą ku temu jest właściwy dobór nauczycieli, rzetelność pracy dydaktycznej, solidna infrastruktura, indywidualizacja wychowania i kształcenia, wielość pozalekcyjnych propozycji edukacyjnych, indywidualne ścieżki dla uczniów najzdolniejszych, praca z uczniem słabszym, promocja indywidualnych uzdolnień, umiejętność motywacji, rozbudzanie osobistych poszukiwań naukowych, wyrabianie tęsknoty za prawdą. Jednocześnie akcentując znaczenie wiedzy, Collegium nigdy nie traci z pola widzenia niezbywalnej godności osoby ucznia oraz prawdy, że jego "być" jest istotniejsze niż "mieć", nawet jeśli to "mieć" odnosi się do sfery niematerialnej tj. zasobu wiedzy i umiejętności.

6. Skuteczność nauczania połączona z atrakcyjnością
Wiek XXI jeszcze bardziej niż poprzedni domaga się w zakresie edukacji takich form dydaktycznego przekazu, które będą nie tylko skuteczne, ale również atrakcyjne, niestandardowe, łatwe w percepcji, oddziaływujące nie tylko na intelekt ale także na uczucia i wolę, wreszcie ? trwałe w skutkach. Polecenie wpisane w pierwsze Konstytucje Zakonu Szkół Pobożnych, by posługiwać się możliwie najłatwiejszą metodą także i dzisiaj znajduje swój wyraz w wykorzystaniu w Collegium Nobilium Novum nowych technologii, środków przekazu i zdobyczy techniki. Jednak celem kształcenia ? w zamyśle organu prowadzącego ? nie jest wyłącznie przekazanie szerokiej wiedzy czy doprowadzenie do nabycia określonych umiejętności. Ostatecznym celem jest wyrobienie u uczniów umiejętności najważniejszej, jaką jest umiejętność życia: Dlatego uznajemy za przedmiot nauczania nie tylko treści, ale i samą metodę, zmierzając do tego, by wychowanek uczył się poznawać, uczył się czynić, uczył się żyć z drugimi, uczył się być.

7. Rozumienie szkoły jako wspólnoty wspólnot
Szkoła pijarska nie jest wyłącznie miejscem edukacji. Jest miejscem relacji i międzyosobowych odniesień. Uczenie szacunku, tolerancji, współżycia, poszanowania inności to istotne zadania Collegium Nobilium Novum. Drogą ku temu jest wspólnota, która zawsze jest czymś więcej niż zbiorowiskiem czy zespołem osób. W efekcie mówimy o wspólnocie wspólnot: uczniów, nauczycieli i rodziców. Umiejętność współpracy, koordynacji działań, wyznaczania wspólnych celów oraz ich osiągania decyduje o atmosferze Collegium i podnosi walor edukacyjny.

8. Współpraca z rodziną
Rodzice są pierwszymi i głównymi wychowawcami dzieci. Oznacza to, że Collegium Nobilium Novum nie może właściwie wypełnić swej funkcji, jeśli nie prowadzi aktywnej współpracy z rodzicami, a rodzice ze szkołą. Właściwa integracja szkoły z rodziną jest podstawowym warunkiem, dzięki któremu będzie można dostrzec i rozwinąć możliwości uczniów, odkrywane tak w jednym, jak i w drugim środowisku. Głównym beneficjentem tak ułożonej współpracy jest uczeń Collegium, a korzyści nie wyrażają się wyłącznie w przyswojeniu określonej wiedzy, ale również obejmują takie wartości jak wychowanie religijne, moralne, seksualne, orientację zawodową, wybór odpowiedniego powołania.

9. Bezpieczeństwo ucznia
Nasze czasy znamionuje coraz szerzej odczuwane poczucie zagrożenia, przemocy, nietolerancji i agresji. Te tendencje wyrażają się nie tylko w formie fizycznej ale także religijnej, intelektualnej, psychicznej i etycznej. Collegium Nobilium Novum stawia sobie za cel zapewnienie bezpieczeństwa na wszystkich płaszczyznach tak, aby uczeń wzrastał w harmonii z otoczeniem, w przyjaźni i atmosferze zrozumienia.

10. Otwartość na wszystkich, zwłaszcza osoby niepełnosprawne
Collegium Nobilium Novum jest szkołą otwartą na każdego ucznia i nie czyni różnic ze względu na pochodzenie, status społeczny, ekonomiczny, polityczny czy narodowościowy. Stawiając przed szkołą odważne cele jednocześnie stwierdzamy, że nie jesteśmy selektywni ani elitarni: staramy się doceniać i popierać wartość wszystkich poprzez akceptowanie każdego, dlatego będziemy upatrywać ideał wychowania w obecności czynnej, w komunikowaniu, słuchaniu tego, co wyraża wychowanek. W szczególny sposób Collegium otwiera swoje podwoje przed dziećmi niepełnosprawnymi, dzieci rodziców samotnie wychowującymi swoje potomstwo, pochodzącymi z rodzin wymagających wychowawczego wsparcia.

Językiem wykładowym w miejsce łaciny miał wejść język polski.
Unowocześnić programy nauczania.
Wprowadzono zajęcia fizyczne.
Urządzono także pracownie i obserwatorium astronomiczne.
Reformy Konarskiego stały się potem źródłem inspiracji dla szkolnictwa jezuickiego. Zastąpiono metodę wkuwania metodą opartą na zrozumieniu.
Obok łaciny uczono języków nowożytnych: niemiecki i francuski. >> Wprowadzenie logiki, retoryki, etyki.
Wprowadzenie przedmiotów: fizyka, matematyka, botanika, historia (powszechna i ojczysta), geografia.
Wzorem polszczyzny była literatura współczesna. Wszystkie reformy były kontynowane przez KEN.
Głośną polemikę wywołał traktat z dziedziny retoryki pt: "De emendalis elopuentiove cithis" ("O poprawie błędów wymowy" - 1741), gdzie Konarski krytykował makaronizmy, wtrącanie obcych zwrotów panegirycznych, przesadny styl. Za wzór postawił polszczyznę pisarzy XVI wieku. Głównie Jana Kochanowskiego. Autor żąda, aby pisać w sposób komunikatywny, stylem prostym, czystym, walczył o przyszłość polszczyzny.

Reforma Konarskiego miała podwójne znaczenie: zmuszała jezuitów do unowocześnienia ich szkół i przede wszystkim w szkołach pijarskich wychowywano pokolenie przyszłych bojowników o nową postać życia politycznego w Polsce. Zadania bowiem, które stawiał sobie Konarski, obliczane były na cele polityczne, Dowiódł tego w swym anonimowym dziele pt: "O skutecznym rad sposobie". Jest ono o reformie obrad sejmowych, a przede wszystkim przeciwko "liberum veto". Generalnie dzieło było poświęcone reformom ustrojowym. W ten sposób autor torował drogę zmianie ustroju, której dokonać miało następne pokolenie. Konarski uporządkował prawa polskie w "Volumina Legum" - "Zbiory praw". Jest to uporządkowanie praw Rzeczypospolitej ustawionych przez sejm. Postać Konarskiego stawia wzór dla następnego pokolenia. Jego zasługi uznał Stanisław August medalem z napisem "Temu, który odważył się być mądrym".

Założone przez niego w 1740 roku słynne Collegium Nobilium, było szkołą przeznaczoną dla synów ówczesnej arystokracji, którzy podobnie jak ich ojcowie, mieli w przyszłości objąć rządy w Rzeczypospolitej. Konarski chciał wychować ich na światłych ludzi i prawych obywateli, dla których dobro kraju jest najważniejsze.

Nauka trwała 7 lat. W programie nauczania Konarski ograniczył rolę języka łacińskiego i położył nacisk na wykształcenie potrzebne w życiu. W kursie Collegium Nobilium pojawiły się więc nowe przedmioty: geografia, historia powszechna i ojczysta, nauki matematyczne i przyrodnicze, prawo i ekonomia. Zupełną nowością było położenie dużego nacisku na naukę języków nowożytnych, przede wszystkim francuskiego oraz niemieckiego, a także języka ojczystego. Nie zaniedbywano oczywiście także religii, którą Konarski uważał za fundament moralności. Doszły również przedmioty kształcące sprawność fizyczną - ćwiczenia, musztra, szermierka, jazda konna i taniec.

Nowością były nie tylko same przedmioty, ale także metody nauczania. Zwracano uwagę na łączenie teorii z praktyką. I tak na przykład języka francuskiego wychowankowie uczyli się przez konwersacje z nauczycielem, a nawet ze służbą, która miała obowiązek tylko w ten sposób porozumiewać się z paniczami. Oprócz tego czytano obcojęzyczne czasopisma i książki, wystawiano francuskie sztuki teatralne. Naukę geografii prowadzono z zastosowaniem, rzadkich wówczas i kosztownych, pomocy naukowych, takich jak globus i atlasy. W nauczaniu historii ważne były odpowiednio dobrane lektury.

Głównym celem pracy w kolegiach pijarskich było wychowanie poprzez naukę. W szczególny sposób wychowaniu służyły religia, filozofia z etyką i polityka. Postaw obywatelskich młodzież uczyła się także na specjalnych szkolnych sejmikach oraz podczas wspólnych wyjść na obrady sejmowe i do Zamku Królewskiego.

Collegium Nobilium zapewniało również wygodne warunki życia. Gmach urządzony był zgodnie z wymaganiami higieny. Posiadał, oprócz sal, w których prowadzono zajęcia, łazienki, gabinet lekarski, jadalnię, bawialnię, bibliotekę, salę ćwiczeń, ogród. Każdy wychowanek miał osobny pokój, a na czterech paniczów przypadał jeden lokaj.

Proponując tak bogaty program nauczania i wychowania, Konarski wymagał jednocześnie pełnej dyscypliny. Wychowankowie musieli ściśle przestrzegać porządku dnia oraz zasad obowiązujących w zachowaniu i ubiorze. Opornych spotykały kary. Nie były to jednak zazwyczaj kary cielesne, które Konarski pragnął całkowicie usunąć jako środek hańbiący człowieka. Uważał, że skuteczniejsze od rózgi jest oddziaływanie osoby nauczyciela.

Nauczyciel w szkołach pijarskich i oświeceniowych był przede wszystkim autorytetem etycznym. Miał być nauczycielem ludzkim, kulturalnym, rozsądnym, który dla młodzieży jest mistrzem i przewodnikiem po labiryncie ludzkiego życia. Miał nieustannie przestrzegać uczniów przed niewłaściwym używaniem zdobytych umiejętności. Miał wskazywać, że nie wolno manipulować odbiorcami mów, listów i wszelkich wystąpień publicznych, ukazywać, że mają wszystko podporządkować cnocie i uczciwości. Jakże dziś jest nam to potrzebne, zwłaszcza w życiu politycznym i społecznym.

Starannie dobrane ćwiczenia praktyczne to dopiero połowa sukcesu szkół pijarskich. Drugą część stanowiła wykwalifikowana kadra nauczycielska nie tylko pod względem naukowym, pedagogicznym, ale także moralnym. Nauczyciele ci byli wykształceni i dobrze przygotowani do zawodu, potrafili skłonić wychowanków do pracy, nauczyć swobodnego formułowania wypowiedzi oraz wyegzekwować od uczniów wiedzę. Tak przygotowani nauczyciele przyczyniali się do skutecznego funkcjonowania szkolnictwa pijarskiego.

Wiedział zatem dobrze Konarski, że sukces edukacyjny zależy w dużej mierze od osobowości nauczyciela, który dla wychowanka powinien być nie tylko wykładowcą, ale także mistrzem. Jest to jedna z głównych zasad pedagogiki, którą musi realizować współczesna szkoła, a zarazem postulat wypływający ze współczesnej reformy edukacyjnej, w której mają być promowani tacy właśnie nauczyciele.