Marek Koterski - esej

MAREK KOTERSKI

Koterski urodził się w Krakowie, ale na studia wyjechał do Wrocławia. Na tamtejszym uniwersytecie ukończył polonistykę i studiował historię sztuki. Potem przez rok uczęszczał do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uczył się malarstwa pod okiem Eugeniusza Eibischa. W 1967 roku opuścił stolicę, gdy dostał się do łódzkiej Filmówki. Wydział reżyserii ukończył w 1972 roku, a dyplom obronił z wyróżnieniem pięć lat później. Zanim nakręcił swój pierwszy film, współpracował z reżyserami przy filmach: ?Uciec jak najbliżej?, ?Chleba naszego powszedniego?, ?Opowieść w czerwieni? oraz ?Grzech Antoniego Grudy?. Pojawił się też w obsadzie dramatu ?Olśnienie?.
Po raz pierwszy za kamerą własnego filmu stanął w 1984 roku. Wtedy też po raz pierwszy zaprezentował widzom swojego ulubionego bohatera, Adasia (wówczas bez nazwiska Miauczyński), znerwicowanego i sfrustrowanego inteligenta, któremu trudno odnaleźć jest swoje miejsce w życiu. ?Dom wariatów? koncentrował się jego na zaburzonych relacjach z najbliższą rodziną: rodzicami i bratem. Wszyscy starają się omijać się z daleka, prowadząc nic nie znaczące rozmowy i nie interesując się problemami innych. Za swój debiut, w którym wystąpił Tadeusz Łomnicki i Marek Kondrat, Koterski dostał na festiwalu w Koszalinie nagrodę. Dwa lata później zrealizował ?Życie wewnętrzne?, w którym stosunki Ja, czyli Michała Miauczyńskiego, z otoczeniem określa wzajemna agresja, narastająca w wyniku nieznośnej rutyny dnia codziennego. Za swój drugi film, w którym w Ja wcielił się Wojciech Wysocki, Koterski otrzymał nagrodę za reżyserię na festiwalu w Gdyni.
Bohater ?Porno?, również Michał, też nie jest szczęśliwym i spełnionym mężczyzną. Na świat, a szczególnie kobiety, patrzy przez pryzmat swych pornograficznych, a wręcz wynaturzonych fantazji, jednocześnie tęskniąc za autentycznym uczuciem. Leżąc obok śpiącej żony, Michał, grany przez Zbigniewa Rolę, wspomina wszystkie swoje byłe kobiety. W ?Nic śmiesznego? powraca Adam Miauczyński, który jako nieboszczyk patrzy wstecz na czterdzieści lat swojego zmarnowanego życia: swoją nieudaną karierę reżyserską, równie nieudane małżeństwo zakończone rozwodem, znienawidzone miasto, w którym mieszka, oraz bezskuteczne poszukiwanie miłości swego życia. W ?Nic śmiesznego? Adama zagrał Cezary Pazura, który wcielił się w postać o tym nazwisku także w kolejnym filmie Koterskiego pt. ?Ajlawju?. Tym razem Adaś, mężczyzna po przejściach, przeżywa miłość do Gosi, kobiety z przeszłością (Katarzyna Figura).
Miauczyński został także bohaterem dwóch następnych filmów Marka Koterskiego: ?Dzień świra? oraz ?Wszyscy jesteśmy Chrystusami?. W obydwu główną rolę zagrał Marek Kondrat. W ?Dniu świra? oglądamy dobę z życia Adasia, którego śmiertelnie męczy powtarzanie codziennie tych samych czynności, jak na przykład mieszanie kawy cztery razy w prawo i trzy w lewo. W ten sposób liczy wszystko, starając się kontrolować swoje życie, nad którym tak naprawdę nie panuje: ma kłopoty z porozumieniem się z synem i marzy o spotkaniu swojej pierwszej miłości, Eli. Strasznie przeklina, gdy się denerwuje, że otaczający go ludzie nie dają mu skończyć czytać Mickiewicza. Koterski dostał za ten obraz m.in. ?Złote Lwy? w Gdyni oraz Orła za najlepszy scenariusz i nominację za reżyserię. We ?Wszyscy jesteśmy Chrystusami? Adaś został alkoholikiem, który próbuje ułożyć swoje relacje z synem. Młodego Adasia zagrał Andrzej Chyra.
Koterski reżyseruje tylko własne scenariusze. Pojawił się jako Ktoś w swoim ?Domu wariatów? oraz jako doktor Janik w ?Seszelach? Bogusława Lindy. Często obsadza w swoich filmach syna, Michała Koterskiego. Jest także autorem i reżyserem sztuk teatralnych: ?Społeczność?, ?Nienawidzę?, ?Zęby?, ?Kocham?, ?Nas troje?. Jako pisarz zadebiutował opowiadaniem ?Zaczerpnąć dłonią?, inspirowanym śmiercią Zbyszka Cybulskiego.
Niedawno słyszałam, jak pani w średnim wieku mówi do kilkunastoletniego chłopca: "Ciebie nie pytam, gnojku". Nie zrobił ani nie powiedział niczego takiego, co by ją mogło rozsierdzić, po prostu jest młody, więc można go tak nazwać. Ale gnój to odchody, więc czy tym są dla nas dzieci? Ale tak się w Polsce, nadal powszechnie, mówi do młodych ludzi lub do dzieci. Koterskiego interesuje frustrat, neurotyk, interesuje go jego historia i ten szczególny, specyficznie polski posmak frustracji. Świadomie albo intuicyjnie, a pewnie i tak, i tak, opowiada o tym zjawisku, o tej polskiej frustrze, ale też rysuje jej kontekst społeczny, domowy, rodzinny.
Marek Koterski bezlitośnie opisuje Polską rzeczywistość w swoich filmach fabularnych i jako oryginalny polski reżyser, udało mu się wypracować własny, rozpoznawalny styl. Z uporem poddaje analizie mentalność Polaków, ich przywary i kompleksy. Lubi drążyć temat nieprzystosowania do rzeczywistości, nieumiejętności budowania więzi i porozumienia, erotycznych obsesji, oraz rozpaczliwego poszukiwania uczuciowego i zawodowego spełnienia. Niewesołe wnioski ze swoich rozważań zwykle łagodzi humorem.

Filmografia
scenarzysta
? Ech (1972)
? Sen na każdy dzień (1972)
? Lekka tkliwość (1975)
? Piąty międzynarodowy festiwal festiwali teatrów studenckich (fragmenty, 1976)
? Naprzód (1976)
? Dziwny świat Thomasa Puckey'a (1977)
? Teatr - reżyser i tworzywo (1978)
? Teatr - reżyser i aktor (1978)
? Na to wszystko trzeba popatrzeć z tej drugiej, pogodniejszej strony (1979)
? Szczęście (1980)
? Dom wariatów (1984)
? Życie wewnętrzne (1986)
? Pieśń wojenna (1986)
? Porno (1989)
? Nic śmiesznego (1995)
? Ajlawju (1999)
? Dzień świra (2002)
? Wszyscy jesteśmy Chrystusami (2006)
reżyser
? Jeżeli stopnieje śnieg (1969)
? Sen na każdy dzień (1972)
? Ech (1972)
? Opowieść w czerwieni (1974)
? Lekka tkliwość (1975)
? Naprzód (1976)
? Dziwny świat Thomasa Puckey'a (1977)
? Teatr - reżyser i aktor (1978)
? Teatr - reżyser i tworzywo (1978)
? Na to wszystko trzeba popatrzeć z tej drugiej, pogodniejszej strony (1979)
? Przyczyny narkomanii (1982)
? Dom wariatów (1984)
? Polski bohater współczesny (1984)
? Pieśń wojenna (1986)
? Życie wewnętrzne (1986)
? Porno (1989)
? Nic śmiesznego (1995)
? Ajlawju (1999)
? Dzień świra (2002)
? Wszyscy jesteśmy Chrystusami (2006)
aktor
? Uciec jak najbliżej (1971) jako działacz młodzieżowy
? Olśnienie (1976)
? Dom wariatów (1984) jako Ktoś
? Seszele (1990) jako Doktor Janik

Nagrody
? 2007 - Wszyscy jesteśmy Chrystusami - Orzeł, Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepszy scenariusz
? 2006 - XII Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej - nagroda dla autora tekstu dramatycznego za sztukę Dzień świra
? 2006 - Wszyscy jesteśmy Chrystusami - Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) nagroda jury młodzieżowego
? 2006 - Wszyscy jesteśmy Chrystusami - Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) Brązowa Statuetka Leliwity - Nagroda Główna
? 2004 - "Wielki FeFe" za całokształt twórczości na "Felliniadzie" w Warszawie
? 2003 - Dzień świra - Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) nagroda specjalna jury młodzieżowego za scenariusz do filmu
? 2003 - Dzień świra - Orzeł, Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepszy scenariusz
? 2003 - Dzień świra - Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsza reżyseria
? 2003 - Doroczna Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie filmu
? 2002 - Dzień świra - Lubomierz (FF Komediowych) Brązowy Granat
? 2002 - Dzień świra - Ińsko (Ińskie Lato Filmowe) "Złota Rybka"
? 2002 - Dzień świra - Gdynia (do 1986 Gdańsk) (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich za "twórcze przedstawienie współczesności"
? 2002 - Dzień świra - Gdynia (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) Grand Prix (Wielka Nagroda Jury "Złote Lwy")
? 1999 - Warszawa - III nagroda za dramat Dzień świra w zamkniętym konkursie na utwór dramatyczny ogłoszonym przez TVP
? 1992 - Szczecin - XXVII OPTMF wyróżnienie za teksty piosenek w przedstawieniu "Nienawidzę" (Teatr Rzeczy Znalezionych w Opolu)
? 1987 - Życie wewnętrzne - Syrenka Warszawska (nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP) w kategorii filmu fabularnego
? 1987 - Życie wewnętrzne - Koszalin (KSF "Młodzi i Film") Wyróżnienie Jury
? 1987 - Życie wewnętrzne - Koszalin (KSF "Młodzi i Film") nagroda ZSMP nagroda ZW ZSMP w Słupsku dla najlepszego filmu w słupskiej edycji Koszalińskich Spotkań Filmowych
? 1987 - Życie wewnętrzne - Gdynia (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) nagroda za reżyserię
? 1985 - Dom wariatów - Wawrzyn "Radaru" (przyznawany przez tygodnik "Radar")
? 1985 - Dom wariatów - Koszalin (KSF "Młodzi i Film") nagroda za debiut reżyserski za debiut pełnometrażowy
? 1985 - Dom wariatów - Koszalin (KSF "Młodzi i Film") nagroda dziennikarzy nagroda im. Wojciecha Wiszniewskiego; dla najciekawiej zapowiadającej się indywidualności twórczej