Rozprawka

Rozprawka jest formą wypowiedzi pisemnej, w której piszący prezentuje stanowisko wobec określonego zagadnienia i uzasadnia je. Jest to więc wywód argumentacyjny zmierzający do uzasadnienia przyjętej tezy lub rozważenia określonego problemu.

W ostatnich dwóch latach w całym kraju pojawiły się tematy zawierające takie m.in. polecenia, które sprawdzają, czy umiesz napisać tekst argumentacyjny w formie rozprawki:
- "potwierdź lub obal tezę",
- "potwierdź lub zaprzecz",
- "potwierdź pogląd lub podejmij polemikę",
- "udowodnij",
- "potwierdź opinię",
- "uzasadnij",
- "podaj własne uzasadnienie",
- "wykaż prawdziwość sądu",
- "uzasadnij sąd",
- "czy możesz potwierdzić sąd",
- "wykaż",
- "przedstaw rozważania",
- "rozważ myśl...",
- "znajdź w literaturze potwierdzenie sądu, że...",
- "twój sąd o...",
- "skomentuj",
- "rozważ",
- "twoje rozważania o..",
- "uczyń mottem rozważań",
- "podziel się swoimi przemyśleniami",
- "w toku argumentacyjnym odwołaj się do ...",
- "uzasadnij wybór",
- "przedyskutuj problem".

Etapy pracy nad rozprawką:
- analiza tematu,
- sformułowanie tezy, jeżeli nie została podana w temacie pracy, lub hipotezy,
- sformułowanie argumentów / kontrargumentów,
- dobór przykładów potwierdzających argumenty,
- sformułowanie końcowego wniosku.

Teza - to ogólne stwierdzenie zawierające pogląd (sąd na jakiś temat), sformułowane w postaci pewnika, np.: Cnota nie jest azylem słabych, zaś akt wyrzeczenia się jest aktem odwagi; Czytanie książek to najpiękniejsza zabawa, jaką sobie ludzkość wymyśliła; Miłość jest największą wartością w życiu człowieka; Największym szczęściem jest mieć wielką pasję.

Hipoteza - to ogólne sformułowanie zawierające pogląd nie w pełni uzasadniony; założenie wymagające sprawdzenia; przypuszczenie, np.: Czy szczęście polega na pogodzeniu się z losem?; Możliwe jest, że walka zbrojna jest jedyną drogą do uzyskania niepodległości.

Teza może być w temacie wypowiedziana wprost, np.:
Cała literatura zbudowana jest na niekończącym się zmaganiu dobra ze złem (teza). Rozważ tę myśl (polecenie), odwołując się do wybranych utworów (zakres materiału literackiego);

Prowincja to nie jest miejsce tylko sposób myślenia (teza). Przywołując utwory literackie, (zakres materiału egzemplifikującego sformułowane przez ciebie argumenty), potwierdź słuszność stwierdzenia lub podejmij z nim polemikę (możesz znaleźć argumenty i kontrargumenty, możesz tylko zaprzeczyć tezie i swój sprzeciw uzasadnić lub tylko potwierdzić tezę i także uzasadnić).

Rozważ (polecenie), o ile historia naszego narodu wpłynęła na tematykę utworów literackich wybranych epok (hipoteza). Zauważ, że temat wymaga sformułowania argumentów potwierdzających tezę, że historia naszego narodu zdeterminowała tematykę utworów literackich oraz sformułowania argumentów, że jest wiele takich utworów, których tematyka jest niezależna od historii narodu.

Tezę możesz odnaleźć w zacytowanej wypowiedzi, np.:
Kazimierz Wyka uważał, że "symbol to przede wszystkim synteza jako przeciwstawienie sztuki analitycznej, synteza dosięgająca niezwykłych rozmiarów" (teza). Rozważ słuszność tego stwierdzenia (polecenie), odwołując do wybranych dzieł literackich (zakres materiału).

"Nie ma rozwoju bez nawiązania" (T. Burek) (teza). Udowodnij (polecenie), że istnieje nieustanny dialog między tekstami literackimi (rozwinięcie tezy) różnych epok (zakres materiału).

Jeżeli teza została sformułowana w temacie, a najczęściej tak jest, to twoim zadaniem jest znalezienie argumentów potwierdzających ją. Tak jest w przypadku poleceń wyrażonych np. w słowach: "wykaż", "udowodnij", "uzasadnij", "wykaż prawdziwość sądu".

Jeśli natomiast w temacie jest polecenie upoważniające cię do przedstawienia swojego zdania i ty je zaprezentujesz, powinieneś znaleźć kontrargumenty. Tak jest w przypadku poleceń: "przedyskutuj", "potwierdź lub obal tezę", "potwierdź lub podejmij polemikę", "rozważ", "skomentuj", "przedstaw swoje przemyślenia".

Pamiętaj! Jeśli formułujesz jakiś pogląd, niezbędne jest jego uzasadnienie. Trzeba znaleźć argumenty.

Argument to wypowiedź o charakterze uogólnienia, potwierdzająca tezę.

Kontrargument to wypowiedź o charakterze uogólnienia, obalająca sformułowane wcześniej argumenty.

Praktyczna wskazówka: charakterystyka bohatera, dzieje jego życia, streszczenie fabuły utworu nie mogą być argumentami w twojej rozprawce. Mogą pełnić funkcję przykładu ilustrującego twój argument. Przykład jest faktem, konkretem potwierdzającym argument.

Oddzielnego omówienia wymaga temat, w którym występuje polecenie "skomentuj", np.:

Wybitny myśliciel francuski Alain napisał, że "tego, co zawiera utwór literacki, nie może przekazać żadne streszczenie, żaden cytat, żadne rozwinięcie" (teza). Skomentuj ten pogląd, analizując (polecenie) wybrane dzieła literackie (zakres materiału).

Odwołując się do wybranych przykładów literackich (zakres materiału), skomentuj pogląd (polecenie) Romana Ingardena: "Synkretyzm prowadzi do wzbogacenia odmian utworów z pogranicza rodzajów i gatunków" (teza).

"Wiek XX będzie lepszy, o wiele lepszy od naszego, a ideały równości i braterstwa bez porównania dokładniej odzwierciedlą się".(B. Prus o nadchodzącym stuleciu) (teza) Skomentuj słowa pisarza, (polecenie) odwołując się do wybranych utworów literackich". (zakres materiału)

Komentarz, czyli omówienie, to forma publicystyczna, omawiająca problem lub wydarzenie. Ma charakter subiektywnej opinii, która powinna być uzasadniona. Komentarz uwzględnia opinie negatywne.

W temacie maturalnym najczęściej jest to kontrowersyjny pogląd autorytetu przedstawiony w cytowanej wypowiedzi. Zazwyczaj ma on postać tezy, którą można przyjąć lub odrzucić, ale po przedstawieniu argumentów. W takim przypadku pracy nadajesz formę rozprawki.

Praktyczna wskazówka: umieszczenie w temacie nazwiska autora tezy ma cię tylko poinformować, przez kogo ten pogląd został wypowiedziany (Alain, Ingarden, Prus) albo kiedy (Prus mówi o swoim wieku). Komentujesz pogląd; do twórczości jego autora nie musisz (najczęściej wręcz nie powinieneś) sięgać.

Najprostsza kompozycja rozprawki:
Wstęp zawierający tezę - możesz go napisać na końcu, gdy już przemyślisz argumentację.

Rozwinięcie składające się z argumentów i przykładów potwierdzających argumenty. Każdy wprowadzony przez ciebie argument powinien rozpoczynać kolejny akapit pracy.

Praktyczna wskazówka: pamiętaj o starannym komponowaniu każdego akapitu, na który składa się jeden argument i przykład lub przykłady. Każdy akapit powinien być zakończony wyraźnym zamknięciem, konkluzją. Akapity zaznaczamy graficznie - większym wcięciem / marginesem.

Zakończenie - potwierdzenie przyjętej we wstępie tezy.

Kompozycja rozprawki nieco bardziej skomplikowana:

Wstęp zawierający hipotezę.

Rozwinięcie składające się z argumentów i kontrargumentów, z przykładów potwierdzających argumenty i kontrargumenty

Zakończenie - sprecyzowanie własnego stanowiska po przeanalizowaniu za i przeciw.

W zakończeniu możesz sformułować tezę, która będzie wnioskiem wynikającym z rozważań.

Praktyczna wskazówka: kolejne akapity muszą być ze sobą logicznie i formalnie powiązane, tak aby twój wywód był spójny. Należy wiązać je ze sobą na zasadzie kontynuacji lub opozycji.

Użyj spójników i wyrażeń łączących, np.: taki, taki jak, tak właśnie, "to może służyć za...", "możemy tu przywołać...", "jako przykład możemy wymienić..."itp.

Pamiętaj, by nie nadużywać schematycznych sformułowań typu: " Innym argumentem jest...", "Następnym argumentem jest...", "Kolejnym argumentem jest..."

W każdym z wymienionych tematów określony jest zakres materiału, którym powinieneś posłużyć się, omawiając temat. Zazwyczaj możesz wybrać dowolne utwory - z lektur szkolnych lub pozaszkolnych. Dowolność wyboru lektur ogranicza jednak teza, którą masz udowodnić. Wybieraj zatem tylko te utwory, w których autor podjął problem zawarty w wybranym przez ciebie temacie maturalnym. Wybrane utwory omów tylko pod kątem przytoczonych przez ciebie argumentów. Unikaj streszczeń, a z utworu wybieraj tylko to, co ilustruje twój argument.

Na zakończenie tej części ćwiczenie:
Zanalizuj poniższe tematy. Znajdź tezę, polecenie, zakres materiału, wybierz utwory, których użyjesz w funkcji przykładów potwierdzających sformułowane przez ciebie argumenty. Sformułuj argumenty, a może napiszesz konspekt rozprawki?

Legenda to skarb i siła, często potężniejsza niż historia, niż rzeczywistość. Skomentuj sąd Stanisława Witkiewicza, korzystając z wybranych tekstów literackich.

Literatura i film - konkurenci czy sprzymierzeńcy. Przedstaw swój głos, przywołując stosowne przykłady.

Wykaż prawdziwość sądu, że przeżycia osobiste pisarza mają wpływ na jego twórczość artystyczną.

Pisarz - obiektywny obserwator czy sędzia współtworzący wartości moralne swojego czasu? Przedstaw swój sąd, opierając się na dowolnie wybranych tekstach.