Zamek Tarnowski na Górze Św. Marcina

W ZAŁĄCZNIKU PEŁNA PRACA WRAZ Z OBRAZKAMI

Tarnowski Zamek Na Górze Sw. Marcina

Tarnowski zamek który przez ogół czasu oraz przez ingerencje ludzi zamienił się w ruiny położony jest około 2,5 km w linii prostej od centrum miasta, na wzniesieniu które króluje nad Tarnowem, a mianowicie Górze Św. Marcina (384 m n.p.m.) w pobliżu Tarnowca. Z tego właśnie powodu w starszych książkach czy też albumach ruiny umiejscawiane są w tej właśnie wsi. W swoim okresie świetności czyli za panowania hetmana Jana Tarnowskiego zamek został przebudowany na rezydencje renesansową która była słynna na cały kraj. W tym czasie zamek gościł w swoich murach między innymi Mikołaja Reya, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Łukasza Górnickiego, Jana Herburta, wielu z nich dedykowało hetmanowi Tarnowskiemu swoje dzieła. Z potężnego niegdyś gniazda rodowego Tarnowskich pozostało dziś niewiele: kamienne zarysy zamku wysokiego, w sporej części zrekonstruowane oraz ceglana budowla obronna zwana arsenałem. A warto nadmienić że w średniowieczu zamek liczył 2000m? i był to jeden z największych zamków nie tylko w skali regionu ale także w skali całego kraju i jako jeden z nielicznych jako jeden z nielicznych świeckich obiektów posiadał własną kaplicę.
W sumie zamek posiadał 44 izby w tym piekarnia, browar, słodownia, chmielnik, lodownia, winnica, zwierzyniec, łaźnia. Teren zamkowy podzielony był wykutą w skale fosą na dwie części. Przygródek zajmował zachodnią cześć wzgórza a zamek wysoki wschodnią. Były one połączone zwodzonym mostem.

Przygródek

?Zamek niski? bo tak nazywano współcześnie Przygródek miał długość 100 metrów i szerokość od 15-25 metrów. Otoczony był ceglanym murem który był wzmocniony kamiennym fundamentem o grubości około 1,5 m. Na zachodnim końcu usytuowana była wieża mieszkalno-obronna, w której prawdopodobnie mogła znajdować się też piwniczka więzienna do której spuszczano skazanych przez sąd mieszkańców hrabstwa tarnowskiego. Od strony wschodniej górowały nad nim wieża bramna oraz rampa wjazdu na Zamek Wysoki. Wzdłuż murów znajdowały się zabudowania gospodarcze natomiast pozostałą częścią był brukowany dziedziniec.
Przygródek był samodzielną, umocnioną częścią zamku, który mieścił w sobie obiekty gospodarcze. Usytuowany był przed zamkiem wysokim w którym znajdowała się część mieszkalno-reprezentacyjna w taki sposób że droga wiodąca na zamek przechodziła najpierw przez Przygródek. Dzięki temu podczas ataku stanowił on pierwszą linię obrony. Zamek niski jak nazywano współcześnie Przygródek obejmował także mieszkania urzędników oraz ich siedziby. Niestety na powierzchni wzgórza nie zachowały się żadne pozostałości, co spowodowane jest tym że rozbiórkę zamku zaczynano od łatwiej dostępnej jego części.

1. Brama do Przygródka
2. Przypuszczalna lokalizacja Domu Starosty
3. Wieża w Przygródku z pozostałościami pieców z kuchni
4. Studnia
5. Stajnia przy murze do miasta
6. Stajnia
7. Sklepik piekarski
8. Spiżarnia
9. Piekarnia
10. Stajnia
11. Dwa sklepy
12. Most na Zamek Wysoki


Zamek Wysoki

Na wschodnim wzgórzu ponad Przygródkiem królował zamek wysoki. Na zamku wysokim znajdowały się dwie baszty, najwyższa z nich usytuowana była w zachodniej części zamku miała średnice 10 metrów, do dziś zostały po niej niewielkie fundamenty w ziemi z płytkim otworem. Niższa baszta znajdowała się przy zejściu do arsenału od strony płd.-wsch. Była ona bardziej masywniejsza od poprzedniej. Tuż obok baszty znajdowała się kaplica p.w Nawiedzenia NMP. Dookoła dziedzińca na którym znajdowała się studia głęboka na 18 metrów stały wysokie, piętrowe budynki. Po fazach przebudowy zamek wysoki zyskał druga linie muru o grubości około 4 metry oraz
arsenał. Arsenał składał się z
części ziemnej i murowanej. Budowla ta kształtem przypominała prostokąt (dłuższy bok 36m, ściana południowa 18m, a ściana północna 17m,) w sumie posiadała 18 otworów strzelniczych, do dziś dnia zachowało się tylko kilka otworów oraz wąskie zejście do kazamaty w której prawdopodobnie przechowywano broń. Mury arsenału maja grubość od 3,6m do 4,6m i wykonane są z cegły wzmacnianej polnym kamieniem. Na zachód od arsenału znajdowała się tak zwana ?wieża studzienna?. Jej miary to 6,5 m średnicy oraz 1 m grubości muru. Posiadała ona wąską klatkę schodową która łączyła kondygnacje arsenału. Dokładne przeznaczenie tej wieży nie jest znane podejrzewa się że mógł to być swoisty ciąg komunikacyjny pomiędzy arsenałem i zamkiem wielkim.

Przypuszczalne rozplanowanie zabudowań przybramnych

1. Most i brama do Zamku Wysokiego
2. Czworokątna Baszta
3. Kuchnia
4. Sklepy dwa na lewo od Bramy
5. Domniemany kierunek zejścia do piwnic
6. Wieża-słup
7. Dziedziniec

Źródło : ?In Castro Nostro Tarnoviensi?, Krzysztof Moskal, Tarnów 2001

Podgrodzie

Poza terenem obejmowanym przez mury obronne istniały w okolicy budynki i urządzenia które swoimi funkcjami wiązały się z Zamkiem Tarnowskim. Większość tych budynków było zamieszkane przez ludzi pracujących na zamku m.in. jako rzemieślnicy. Podgrodzie było założone równocześnie z samym zamkiem za panowania Spycymira z Melsztyna. Samo podgrodzie było osadą o charakterze usługowym wobec zamku.


Plan ruin Zamku Tarnowskiego
Źródło : ?In Castro Nostro Tarnoviensi?, Krzysztof Moskal, Tarnów 2001

A ? Przygrodek
B ? Zamek Wysoki
C ? Zaplecze gospodarczo ? rekreacyjne
1 ? Prawdopodobny kierunek wjazdu do zamku
2 ? Baszta północno-wschodnia
3 ? Arsenał
4 ? Prawdopodobna lokalizacja węzła przybranego
5 ? Prawdopodobna lokalizacja elementu fortyfikacji
6 ? Baszta we Zwierzyńcu

Gospodarze Zamku Tarnowskiego

1327 ? 1352 Spycymir z Melsztyna
1352 ? 1372 Rafał z Tarnowa
1372 ? 1409 Jan z Tarnowa
1415 ? 1433 Jan z Tarnowa Validus
1437 ? 1500 Jan Amor z Tarnowa
1500 ? 1514 Jan Amor z Tarnowa II
1514 ? 1561 Jan Tarnowski Magnus
1561 ? 1567 Jan Krzysztof Tarnowski
1567 ? 1570 Zofia Ostrogska z Tarnowskich
1570 ? 1588 ks. Konstanty Wasyl Ostrogski
1583 ? 1620 Janusz i Aleksander, książęta Ostrogscy
1620 ? 1656 Władysław Dominik książę Ostrogsko ? Zasławski
1656 ? 1682 ks. Aleksander Janusz Ostrogsko ? Zasławski
1683 ? 1709 Teofila Ludwika
1709 ? 1720 ks. Aleksander Dominik Lubomirski
Po księciu Aleksandrze dobra tarnowskie przejmuje jego siostra Maria Anna, żona Pawła Karola Sanguszki i tak od tej pory zamek wszedł w skład dóbr rodu Sanguszków, którzy nie zdecydowali się powrócić do starej siedziby hrabiów lecz stawiają dwór w Gumniskach. W roku 1747 Janusz Aleksander Sanguszko zezwolił ss. bernardynkom na rozbiórkę murów zamku w celu uzyskania materiału na budowę nowego kościoła. Pozwolenie to zostało zaakceptowane przez ks. Pawła Karola Sanguszkę który w tym czasie dokonywał zjednoczenia dóbr tarnowskich.
10.11.1938 ? w Sali Lustrzanej w centrum miasta przy ulicy Wałowej ks. Roman Sanguszko dokonuje darowizny miejsca na którym stał zamek założycieli miasta, na utworzenie z niego parku miejskiego. Darowizna ta zostaje złożona na ręce ówczesnego prezydenta miasta Tarnowa dr Mieczysława Brodzińskiego.

Bezapelacyjnie największą postacią ze wszystkich gospodarzy tarnowskich jest hetman Jan Tarnowski zwany też Krakowczykiem prawdopodobnie z racji swojego niskiego wzrostu. Już od urodzenia miał znakomite koligacje rodzinne, ojciec Jan Amor Tarnowski pochodził z senatorskiego rodu Leliwitów, a matka była wnuczką samego Zawiszy Czarnego. Hetman Jan Tarnowski już jako dziecko wykazywał swoje zdolności, podobno dobrze mówił już w wieku 2 lat. Szybko zyskał sobie przychylność Jana Olbrachta który to pozwolił mu na wchodzenie bez powiadomienia na pokoje królewskie. Gdy mając 26 lat brał udział w wojnie z Moskwą, zasłynął swoją postawą w bitwie pod Orszą gdzie stał na czele rodzinnego oddziału. Właśnie wtedy pod jego dowództwem w jego szeregach zginęło tylko dwóch ludzi. Po kilku latach wyruszył w podróż najpierw udał się do Ziemi Świętej, a następnie do krajów zachodniej Europy. W Portugalii zgłosił się na wyprawę przeciw Maurom i za zasługi w tej wyprawie został odznaczony przez króla Emanuela.

Legendy


Jedną z najbardziej tajemniczych legend o tarnowskim zamku jest ta która opowiada o tunelu który rzekomo miałby łączyć zamek z kościołem oo. Benedyktynów, który został wybudowany w roku 1468 gdy w Tarnowskim Zamku zasiadał Jan Amor z Tarnowa. Zapiski z roku 1824 mówią o tym że odkryto wejście do lochów przy okazji przebudowy klasztoru, które następnie zostało zamurowane. Wiele śmiałków czyniło starania aby znaleźć legendarny tunel ale niestety żadnemu ta sztuka się nie udała. Nawet archeolodzy pracujący nie potrafili zlokalizować tunelu. Jednak mimo to w mieście mówiło się o ludziach którzy mieli by tego dokonać i odnaleźć ten tajemniczy tunel. Wśród nich podobno był dziennikarz który miał wpuścić kaczkę, która następnie wyszła w rejonie klasztoru. Jak to zwykle w legendach bywa również i w tej jest ukryty wielki skarb który czeka na śmiałka który znajdzie wejście do tunelu.

Informacje dodatkowe

Noclegi

- Tarnów ? Camping ?Pod Jabłoniami?, ul. Piłsudskiego 28a, tel. 014 6215124
- Tarnów ? Hotel ?U Jana?, ul. Rynek 14, tel. 014 6260564
- Tarnów ? Hotel ?Tarnovia?, ul. Kościuszki 10, tel. 014 6273059
- Tarnów ? Dom wycieczkowy ?Pod Murami?, ul. Żydowska 16, tel. 014 6210500
- Tarnów ? Zajazd ?Pod Dębem?, ul. H. Marusarz 9b, tel. 014 6269620
- Tarnów ? Tarnowskie Centrum Informacji, ul. Rynek 7, tel. 014 6889091

Dojazd

Spacer z centrum miasta do ruin zamku zajmuje około 40 minut. Również w stronę Góry Św. Marcina kursują autobusy komunikacji miejskiej linie nr 31, 35. Samochodem będąc w centrum Tarnowa należy kierować się pod Sąd Rejonowy a następnie zgodnie z aleją Tarnowskich podjeżdżamy pod zbocze góry na parking, spacer z parkingu zajmuje 10 minut.

Bibliografia

? Krzysztof Moskal ? ?Zamki w dziejach Polski i Słowacji między Wisłą a Hornadem?, Nowy Sącz 2004, Wydawnictwo Fundacja
? Krzysztof Moskal, In Castro Nostro Tarnoviensi. Zamek Tarnowski jako rezydencja, warownia i centrum administracyjno - gospodarcze dóbr tarnowskich, Tarnów: Tarnowskie Regionalne Centrum Koordynacji i Obsługi Turystyki i "S-CAN" Wydawnictwo s.c 2001.
? Maciej Szope ? ?Grodziska i zamczyska woj. tarnowskiego?, Tarnów 1981