Walka o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą

Już w X Wieku rozpoczął się kryzys kościoła w Europie. Ponieważ od czasów Karolingów cesarz miał zwierzchnictwo nad całym ludem, w tym także nad klerem, mógł więc ingerować w sprawy kościoła. Lecz kościół właśnie w świeckim zwierzchnictwie dopatrywał się przyczyn zła i upadku moralnego duchowieństwa. Według tej koncepcji jedność i odrodzenie miała przynieść niepodzielna władza papieża nad całym światem chrześcijańskim i podporządkowanie władzy świeckiej głowie kościoła.

Walka o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą rozgorzała na płaszczyźnie konfliktu interesów kościoła i cesarstwa, czyli konfliktu papieża Grzegorza VII z królem niemieckim Henrykiem IV. Przedmiotem najostrzejszego sporu było mianowanie przez panującego opatów i biskupów, czyli nadawania inwestytury. Ponieważ majątek kościoła dzięki wielu donacjom możnych i władców przybrał pokaźne rozmiary, władza zarządzających nim była potężna. Uniezależnienie się lenników od państwa stanowiło poważne zagrożenie, dlatego Henryk IV dołożył wszelkich starań, aby zachować kontrolę nad nimi.

Wprowadzenie przez papiestwo zakazu nadawania inwestytury z rąk świeckich, pod groźbą ekskomuniki dla władcy na soborze w 1075 roku nie zmieniło polityki Henryka IV. Zaogniło to jego konflikt z Grzegorzem VII. Król został przeklęty i zdetronizowany. Doprowadziło to do wzmocnienia wewnętrznej, antykrólewskiej opozycji w Saksonii, a także umożliwiło koronację Bolesława Szczodrego na króla Polski.

Henryk IV, zagrożony wewnętrzną opozycją, możliwością przejęcia zwierzchnictwa papiestwa nad cesarstwem, oraz pod wpływem żądań książąt, ukorzył się przed papieżem. Odbyło się to w Canossie. Uzyskał w ten sposób zdjęcie klątwy i rozgrzeszenie. Po czym władca Niemiec rozwiązał najpierw problemu wojny domowej, potem zdetronizował papieża, by w roku 1084, po najeździe na Italię, koronować się na Cesarza.

Walkę o zwierzchnictwo nad Europą kontynuowali również następcy obu adwersarzy. Papiestwo, w celu wzmocnienia swojej pozycji, organizowało krucjaty do Ziemi Świętej, z których czerpało ogromne korzyści.

Kompromis między skłóconym cesarstwem a papiestwem został osiągnięty w Wormacji, w 1122 roku. Został tam zawarty konkordat między Henrykiem V a Kalikstem II. Cesarz zrzekł się praw do nadawania inwestytury biskupów i opatów, pozostawiając sobie tylko niewielki wpływ na wynik wyboru, pozostawił sobie zaś prawo nadawania lenna symbolizowane wręczeniem berła.

W wyniku walk o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą, sporu o inwestyturę w chrześcijańskim świecie doszło do wielu przemian. Reformy gregoriańskie wprowadziły wśród duchowieństwa celibat, ustalenia z Wormacji wkrótce zostały przejęte przez inne państwa, zaś wyprawy krzyżowe, pełne mordów i okrucieństw na wieki stały się plamą na honorze Europy.