Sztuka Mezopotamii.

Mezopotamia zajmuje szczególne miejsce w dziejach cywilizacji. W jej północnej części — późniejszej Asyrii — powstały i rozwinęły się jedne z najwcześniejszych kultur rolniczych, a na południu — w późniejszym Sumerze i Babilonii — powstały najstarsze miasta. Przez niemal trzy tysiąclecia — do podboju dokonanego przez Aleksandra Wielkiego — rodziły się tu i upadały wielkie kultury i państwa. Mezopotamskie wynalazki i zainicjowane tu procesy — urbanizacja, pismo, dalekosiężny handel, prawodawstwo — miały ogromny wpływ na powstanie i kształt cywilizacji całego Starożytnego Wschodu. Można też twierdzić, że choć niebezpośrednio, na tych fundamentach ukształtowały się klasyczne cywilizacje śródziemnomorskie Grecji i Rzymu, a później — nasza cywilizacja europejska.
Sztuka sumeryjska rozwijała się od końca IV tysiąclecia p.n.e. w miastach-państwach Sumeru (Eridu, Uruk, Ur, Girsu, Lagasz, Nippur). W okresie wczesnosumeryjskim (3200–2600 p.n.e.) budowano miasta otoczone murami obronnymi, domy z izbami skupionymi wokół dziedzińca — świetlika; w centrum miasta — ośrodek kultowy: świątynia (początkowo na wysokim tarasie, z którego rozwinął się zigurat) i pałac władcy; budulcem była suszona cegła (w budowlach reprezentacyjnych — z okładziną z cegły palonej), spoiwem — muł i smoła bitumiczna; znano łuk, sklepienie i fałszywą kopułę (grobowce królewskie w Ur); rzeźba: figurki wotywne z terakoty lub alabastru, kamienne rzeźby przedstawiające zgeometryzowane postacie ludzkie, kamienne wazy reliefowe (np. waza z Uruk), wazy z metalu (np. srebrna waza Entemeny), stele pamiątkowe (np. stela Eanatuma) i reliefy o kompozycji pasowej, izokefalicznej, z wyeksponowaną postacią władcy (twarz i nogi — z profilu, tors — en face); tematyka przedstawień — sceny mitologiczne, historyczne i kultowe; znano technikę inkrustacji (z kawałków lapis lazuli i muszli na drewnianej płycie pokrytej asfaltem — np. tzw. sztandar z Ur) i mozaikę (czarno-czerwono-białą); wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artystystyczne, zwłaszcza złotnictwo (złota biżuteria ozdobiona szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami, drewniana figurka kozła obłożona złotą blachą, okucia harf), ceramika malowana w barwne wzory figuralne i geometryczne, wyroby z metali, gliptyka (pieczęcie cylindryczne z przedstawieniami głównie o treści mitologicznej). Opanowanie Mezopotamii przez Akadów około 2400 p.n.e. położyło kres rozwojowi sztuki staro sumeryjskiej. Dzieła powstające w wiekach następnych świadczą o wykorzystaniu osiągnięć kultury sumeryjskiej przez przybyszów. Sztuka okresu neosumeryjskiego (2150–2000 p.n.e.), zwana sumeryjskim renesansem, nawiązywała do tradycji okresu wcześniejszego, podniósł się natomiast jej poziom artystyczny i techniczny; wyróżniała się rzeźba portretowa (posągi Gudei z Lagasz); sztuka sumeryjska, przez wpływ na sztukę babilońską i asyryjską, oddziałała na sztukę późniejszych cywilizacji Mezopotamii.
Sztuka Babilońska rozwijała się w środkowej i południowej Mezopotamii około poł. II tysiąclecia–1 poł. I tysiąclecia p.n.e. Podstawą jej rozwoju były bezpośrednie tradycje sztuki sumeryjskiej i akadyjskiej. W jej historii wyróżnia się 3 okresy: starobabiloński, średniobabiloński (sztuka Kasytów) i nowobabiloński. Z okresu starobabilońskiego (1 poł. II tysiącl. p.n.e.) zachowało się niewiele zabytków architektonicznych. Najlepiej znanym przykładem są ruiny wielkiego pałacu w Mari z cennymi fragmentami malowideł ściennych; zachowały się również pozostałości świątyń (m.in. w Tell Harmal). Relief starobabil. reprezentuje przede wszystkim stela  Hammurabiego, odznaczająca się zarówno wysokim poziomem artystycznym jak i nowatorstwem formy (portretowe ujęcie twarzy króla oraz próba trójwymiarowego modelunku postaci). Rzeźbę pełną reprezentuje m.in. portretowa głowa króla (Hammurabiego?). Drobna plastyka (terakotowa) i gliptyka stały się sztuką masową. Z okresu średniobabilońskiego , kasyckiego (2 poł. II tysiąclecia p.n.e.), zachowały się głównie kamienne stele graniczne, tzw. kudurru, zdobione reliefami o treści symbolicznej. Wprowadzono też dekorację architektoniczną w postaci figuralnych fryzów z modelowanej cegły (świątynia Inan(n)y w Uruk). Malarstwo wiązało się nadal z dekoracją wnętrz (ruiny pałacu w Durkurigalzu). Z okresu nowobabilońskiego , chaldejskiego (1 poł. I tysiąclecia p.n.e.) zachowały się głównie potężne budowle  Babilonu z czasów Nabuchodonozora II. Pojawiła się wówczas dekoracja ścienna z glazurowanej, barwnej cegły (brama Isztar z drogą procesyjną do głównej świątyni Marduka; sala tronowa Nabuchodonozora) przedstawiająca wyobrażenia zwierząt (lwy, byki, smoki) i stylizowane ornamenty roślinne — rekonstrukcja w Berlińskich Muzeach Państwowych (Muzeum Pergameńskie). Rzeźbę nowobabilońską reprezentowały reliefowe kudurru oraz drobne, terakotowe rzeźby wotywne. W gliptyce rozpowszechniła się pieczęć płaska — stemplowa ze scenami kultowymi. Podbój perski nie zahamował rozwoju babilońskiej twórczości artystycznej. Jeszcze przez kilkadziesiąt lat wytwarzano dzieła o tradycyjnym babilońskim charakterze stanowiące inspirację dla powstających wówczas prac perskich.