Podstawowymi instrumentami finansowymi służącymi wdrażaniu polityki spójności są tzw. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności oraz fundusze przedakcesyjne. Dzięki nim różne regiony i kraje otrzymują znaczne środki, umożliwiające finansowanie własnych strategii rozwoju gospodarczego i procesów dostosowawczych.
Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej to:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) został utworzony w 1975r., w ramach reformy, która związana była, z rozszerzeniem Wspólnoty o Irlandię, Danię i Wielką Brytanię. Podstawowym celem jego działalności jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju pomiędzy regionami Unii Europejskiej, a także wzmacnianie i poprawa konkurencyjności regionów poszkodowanych i opóźnionych w rozwoju. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma wspierać wszelkie działania przyczyniające się do wyrównywania głównych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie, zmniejszania różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów zmniejszania stopnia opóźnienia regionów i stref mniej uprzywilejowanych, w tym także terenów wiejskich.
Pomoc EFRR dla regionów polega na:
1) inwestycjach (pozwalających utrzymać lub tworzyć stałe miejsca pracy)
2) rozwoju społeczeństwa informacyjnego
3) rozwijaniu infrastruktury (np. budowa dróg, sieci telefonicznych), która:
a) wspomaga rozwój ekonomiczny regionu,
b) prowadzi do tworzenia nowych miejsc pracy,
c) przyczynia się do rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej,
d) osłabia skutki peryferyjnego położenia regionu,
e) służy dywersyfikacji działalności gospodarczej,
4) wspieraniu lokalnych inicjatyw rozwojowych (np. organizacji przygotowujących szkolenia z zakresu przedsiębiorczości, wspierających przepływ nowych technologii lub ułatwiających dostęp do finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw)
Obszary interwencji EFRR w myśl zasady promowania stabilnego i zrównoważonego rozwoju sprowadzają się zatem do inwestycji produkcyjnych w celu tworzenia i utrzymania miejsc pracy, wspierania inwestycji w infrastrukturę i wzmacnianie potencjału endogenicznego regionów.
Zwiększanie konkurencyjności regionu sprowadza się głownie do inwestycji w infrastrukturę transportową, gospodarkę energetyczną i telekomunikacyjną, a także rozwój wysokiej jakości infrastruktury ochrony środowiska naturalnego. Bardzo ważnym obszarem wspierania EFRR są inwestycje w wysokie technologie i innowacje oparte na badaniach i eksperymentach naukowych.
Niewątpliwie jednym z najważniejszych celów EFRR, wynikających z horyzontalnej zasady UE, jest wspieranie środowiska naturalnego przez fundusz i uwzględnianie w planowaniu i programowaniu pomocy strukturalnej kwestii ekologicznych.
Do najważniejszych zadań EFRR w latach 2000-2006 należało także kreowanie polityki prozatrudnieniowej w celu ograniczania wysokiego bezrobocia, które jest jednym z najpoważniejszych problemów gospodarczych i społecznych UE.
Fundusz ma przede wszystkim wspierać zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw w celu tworzenia i utrzymywania miejsc pracy. Rolą funduszu regionalnego jest głównie pomoc dla małych i średnich firm, kształtowanie i wzmacnianie usług dla biznesu, a także wspieranie obszarów i sektorów o szczególnym potencjale rozwojowym.
EFRR musi przyczyniać się także do rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz transnarodowej, transgranicznej i międzyregionalnej współpracy, mającej na celu trwały rozwój regionalny i lokalny. We wszystkich działaniach musi kształtować politykę równego traktowania kobiet i mężczyzn, a także godzenie życia rodzinnego z pracą zawodową.
EFRR posiada największe środki finansowe ze wszystkich funduszy strukturalnych.
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) powstał na mocy Traktatu ustanawiającego EWG w 1957r. Po raz pierwszy zastosowano go w roku 1960.
Współfinansuje on działania krajów członkowskich UE w dziedzinie polityki zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. Pomoc podobnie jak w przypadku pozostałych funduszy, koncentruje się na najbiedniejszych regionach.
EFS był w latach 2000-2006 przede wszystkim dynamicznym instrumentem polityki zatrudnienia i zwalczania bezrobocia na obszarze wspólnoty, mającym realizować zadania wynikające z Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Głównym celem EFS w okresie 2000-2006 było wspieranie osób, które miało być realizowane w pięciu obszarach.
Aktywne formy zwalczania bezrobocia- projekty dla tego obszaru obejmują dzia łania w zakresie:
- usług szkoleniowych, podnoszenia kwalifikacji i umiejętności zawodowych,
- doradztwa i orientowania zawodowego,
- praktyk zawodowych dla młodzieży,
- pośrednictwa pracy
Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, polegające na:
- wspieraniu niepełnosprawnych,
- wspieraniu imigrantów i uchodźców, mniejszości kulturowych, narodowych i etnicznych,
- działania w celu ponownej integracji byłych więźniów i recydywistów,
- pomoc dla narkomanów i alkoholików,
- wspieranie osób bezdomnych, żebraków,
- pomoc rodzicom samotnie wychowującym dzieci
Projekty dotyczące tych grup charakteryzują się specjalnym, indywidualnym modelem wspierania, dostosowanych do różnorodnych potrzeb beneficjentów.
Promowanie i poprawa kształcenia ustawicznego, czyli:
- rozwój sieci kształcenia, lokalnych ośrodków szkoleniowych,
- dostosowywanie siły roboczej do zmieniających się potrzeb rynkowych,
- permanentne szkolenia, kursy, doskonalenie się,
- wzmacnianie mobilności i elastyczności zawodowej.
Poszczególne projekty maja przyczyniać się do podnoszenia kwalifikacji i umiejętności siły roboczej, a tym samym zwiększenia ich szans na utrzymanie lub znalezienie pracy.
Doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości poprzez:
- promowanie wysoko wykwalifikowanych i wyszkolonych kadr,
- rozwój innowacji w organizacji pracy i zarządzania ludźmi,
- wsparcie dla przedsiębiorczości,
- wspieranie rozpoczynających działalność gospodarczą,
- wdrażanie nowych technologii w małych i średnich firmach.
Głównym celem tego komponentu jest pobudzanie konkurencyjności przedsiębiorstw , wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy w małych i średnich firmach, a także wspieranie rozpoczynających działalność gospodarczą. Priorytety te mogą być realizowane poprzez usługi szkoleniowe, zapomogi dla rozpoczynających działalność gospodarczą i subwencje dla pracodawców, którzy tworzą nowe miejsca pracy.
Aktywizacja zawodowa kobiet, polegająca na:
- poprawie dostępu kobiet do zatrudnienia i edukacji
- rozwoju zawodowym i dotępie do karier, stanowisk kierowniczych,
- zwalczaniu segregacji i dyskryminacji kobiet na rynku pracy ze względu na płeć,
- pomocy w łączeniu zajęć zawodowych z obowiązkami domowymi, szczególnie opieką i wychowywaniem dzieci.
Kobiety, które w dalszym ciągu są poszkodowane i dyskryminowane na rynku pracy w UE otrzymuję specjalne wsparcie z EFS.
Pomoc kobietom może dotyczyć usług szkoleniowych, wspierania ich inicjatyw gospodarczych przy zakładaniu firmy lub obejmować, tzw. Działania Towarzyszące, które polegają na usługach dodatkowych dla kobiety i jej rodziny, np. zapewnienie opieki nad dziećmi lub innym członkiem rodziny wymagającym pielęgnacji.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) powstał w 1964 r. na mocy traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana największa część budżetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2% budżetu). Ponadto środki funduszu pochodzą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne. EFOiGR składa się z:
Sekcji Gwarancji, która finansuje wspólną politykę rolną, w tym zakupy interwencyjne produktów rolnych oraz dotacje bezpośrednie dla rolników w formie dopłat obszarowych i w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W ramach tego programu wdrażane będą takie działania jak: renty strukturalne, programy rolnośrodowiskowe, zalesianie gruntów rolnych, płatności dla terenów trudnych dla gospodarki rolnej, płatności dla gospodarstw niskotowarowych, wsparcie dostosowań do standardów UE oraz pomoc techniczna.
Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej.
Należy podkreślić, że we wszystkich politykach Wspólnot Europejskich nie ma takiego drugiego sektora gospodarczego, który objęty byłby tak ogromnymi środkami ochronnymi i interwencyjnymi, jak produkcja rolna.
Rozporządzenie dotyczące tego funduszu skupia w sobie wszystkie instrumenty finansowania obszarów wiejskich, które dotychczas były rozproszone w kilku regulacjach.
Fundusz ten finansuje następujące działania:
- ulepszanie struktur wewnętrznych gospodarstw rolnych oraz struktur przemysłu i handlu rolnego,
- wprowadzanie nowych technologii i podnoszenie jakości produktu,
- pobudzanie produkcji nieżywnościowej,
- trwały rozwój lasów,
- rozwój działalności gospodarczej i zwiększanie zatrudnienia w celu lepszej eksploatacji lokalnych zasobów,
- polepszanie warunków pracy,
- zachowanie i promocję walorów naturalnych regionu i rolnictwa respektującego wymogi ochrony środowiska.
Warto zaznaczyć, że jedną z możliwości interwencji funduszu jest pomoc regionom, które mają gorsze możliwości rozwoju. Tereny te objęte są szczególnym wsparciem EFOiGR, który kieruje tam swoje środki na utrzymanie rolniczego charakteru użytkowania terenów.
Innym kierunkiem wspierania strukturalnego EFOiGR jest finansowanie Działań Towarzyszących, które są wspomagającymi środkami, zmierzającymi do realizacji celów polityki Wspólnot, dotyczących promocji rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Pomoc w tym kierunku obejmuje najczęściej:
- sposoby użytkowania gruntów rolnych zgodnie z wymogami zachowania środowiska, krajobrazu, naturalnych zasobów i gleby,
- zachowanie krajobrazu i historycznych właściwości terenów rolniczych,
- wprowadzenie do systemu gospodarowania planowania środowiskowego.
Poza w/w głównymi kierunkami finansowania funduszu w rozporządzeniu wymienia się również:
- pomoc inwestycyjną dla wybranych gospodarstw rolnych
- pomoc dla młodych rolników (do 40 lat),
- pomoc w szkoleniu zawodowym
- doskonalenie przetwórstwa i handlu rolnego.
Instrument Finansowy Ukierunkowania Rybołówstwa (IFUR) powstał w 1993r. W ramach Małej Reformy funduszy strukturalnych. Finansuje on inicjatywy służące restrukturyzacji gospodarki rybnej i upraw wodnych państw członkowskich UE.
Celem finansowanych projektów powinno być:
- rozwój hodowli ryb,
- rozwój infrastruktury portów rybackich oraz ich wyposażenie w niezbędne zaplecze i urządzenia,
- podnoszenie konkurencyjności produktów rybnych i ich promowanie na rynku,
- dążenie do uzyskania równowagi w środowisku morskim pomiędzy systemem połowów, a zasobami znajdującymi się w morskich akwenach na terenach wodnych państw członkowskich,
- poprawa zaopatrzenia rynku oraz wzrost wartości produktów rybołówstwa i kultur wodnych.
Pomoc dla tego sektora polega na:
- finansowaniu odnowienia floty rybackiej i modernizacji kutrów,
- pomocy w dostosowywaniu połowów do wymogów rynku,
- dofinansowania połowów przybrzeżnych,
- znajdowania nowych rynków zbytu,
- pomocy w zachowaniu fauny i flory przybrzeżnej,
- poprawy przetwórstwa i marketingu owoców morza.
Fundusz Spójności
Działanie Funduszu Spójności różni się tym od pozostałych funduszy strukturalnych, że zarządzanie nim ma bardziej zcentralizowany i uproszczony charakter. Ma to służyć przede wszystkim przyspieszeniu procedur i wyeliminować złożony proces programowania. Fundusz Spójności finansuje projekty, a nie całościowe programy, jak jest w przypadku funduszy strukturalnych. Posiada on również bardziej preferencyjne, niż to ma miejsce w innych funduszach europejskich, sposoby finansowania. Dotyczy to głównie mniejszych kwot udziału własnego danego państwa przy montażu finansowym.
Fundusz Spójności został powołany na mocy Traktatu z Maastricht w 1994r. U podstaw powołania nowego funduszu leżała przede wszystkim koncepcja dalszego pogłębienia integracji europejskiej i niwelowania dysproporcji między regionami bogatymi a biednymi. Deficyty niektórych państw członkowskich UE, głównie w infrastrukturze transportowej i ochronie środowiska były tak duże, że Wspólnota postanowiła dodatkowo objąć kraje peryferyjne specjalnym wsparciem z nowego funduszu.
Fundusz Spójności został utworzony głównie dla dwóch celów- aby wspomagać projekty w dziedzinie ochrony środowiska i transeuropejskich sieci transportowych.
Początkowo ustalono, że fundusz będzie funkcjonował jedynie do końca 1999r. Jego celem miało być przygotowanie najuboższych państw, których poziom PKB wynosił mniej niż 90% przeciętnej wartości państw członkowskich Wspólnoty do wprowadzenia Unii Gospodarczo-Walutowej. Kryterium te spełniały cztery kraje członkowskie: Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania.
Określono procentową wielkość pomocy dla poszczególnych państw. Przy ustalaniu dolnych i górnych limitów pomocy brano pod uwagę liczbę ludności, PKB i wielkość powierzchni kraju.
Poszczególne państwa były wspierane w następujący sposób:
- Hiszpania 52-58% całości budżetu,
- Grecja 16-20% całości budżetu,
- Portugalia 16-20% całości budżetu,
- Irlandia 7-10% całości budżetu.
W 1999r., ze względu na fakt, że ocena ex-post funkcjonowania Funduszu Spójności wypadła bardzo pozytywnie, Rada Europejska na Szczycie Berlińskim rekomendowała przedłużenie działania tego instrumentu do 2006r. Wprowadzono jednak kilka znaczących zmian. Najważniejszą zmianą było wprowadzenie kryterium 90% PNB dla danego państwa, zamiast 90% PKB, jak było w okresie wcześniejszym. Zmiana ta miała istotne znaczenie głównie dla Irlandii, która w przypadku wzięcia pod uwagę wartości PKB nie była by objęta wspieraniem z Funduszu Spójności na lata 2000-2006.
Poza funduszami strukturalnymi oraz funduszem spójności wyróżniamy także tzw. fundusze przedakcesyjne
W okresie przedakcesyjnym Unia Europejska kieruje do krajów kandydujących pomoc finansową w ramach różnych programów. Celem tych działań jest przygotowanie poszczególnych sektorów gospodarki, infrastruktury i obywateli do wyzwań związanych z wejściem krajów kandydujących do Unii Europejskiej.
Pomoc finansowa dla krajów kandydujących do UE jest zapewniana za pomocą programów PHARE, ISPA oraz SAPARD.
Program PHARE jest inicjatywą Unii Europejskiej na rzecz przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
W połowie 1989 roku, podczas spotkania grupy najbardziej uprzemysłowionych państw świata podjęto decyzję o uruchomieniu specjalnego funduszu pomocowego zarządzanego przez Komisję Europejską, który miał na celu pomóc Polsce i Węgrom w przeprowadzaniu zmian politycznych i gospodarczych.
W kolejnych latach krąg beneficjentów programu poszerzał się o inne państwa Europy Środkowej i Wschodniej.
Phare jest największym programem bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla Europy Środkowej i Wschodniej, z którego korzysta 10 państw stowarzyszonych z Unią Europejską oraz Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina. W krajach, które wystąpiły z wnioskiem o przystąpienie do Unii Europejskiej program ma na celu wspieranie działań przygotowujących do członkostwa. W pozostałych krajach Phare wspiera proces transformacji politycznej i ekonomicznej. W latach 1990 - 1999 środki pomocowe Phare dla wszystkich krajów wyniosły 10,31 mld euro. Zgodnie z ustaleniami Agendy 2000, w najbliższych latach fundusze Phare zostaną znacznie zwiększone. W budżecie Unii na lata 2000 - 2006 ich wysokość ustalono na sumę 1,56 mld euro rocznie.
W ramach Phare funkcjonują programy krajowe, programy dla beneficjentów w kilku krajach oraz Programy Współpracy Przygranicznej. Programy krajowe (national programmes) realizowane są na podstawie corocznego memorandum finansowego przez administracje krajów otrzymujących pomoc Phare. W początkowym okresie, większość środków Phare była kierowana na wprowadzanie zasad gospodarki rynkowej, ożywianie przedsiębiorczości i demokratyzację. Obecnie środki Phare wspomagają przede wszystkim finansowanie projektów służących przygotowaniu państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.
Program pomocowy ISPA
Program pomocowy ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) jest nową formą pomocy finansowej Unii Europejskiej dla państw kandydujących.
Prekursorem programu jest tzw. fundusz spójności (kohezji), który został uruchomiony w latach 1994-1999 na rzecz słabiej rozwiniętych państw członkowskich: Grecji, Hiszpanii, Irlandii i Portugalii. Podstawowym celem programu ISPA dla państw z Europy Środkowo-Wschodniej jest współfinansowanie projektów inwestycyjnych z dziedziny: ochrony środowiska transportu.
Inwestycje realizowane z funduszu ISPA muszą być zgodne ze standardami i normami Unii Europejskiej w zakresie ochrony środo Program ISPA dofinansowuje wyłącznie duże projekty inwestycyjne o wartości ponad 5 mln euro. Zgodnie z zasadą pomocniczości, program ISPA stanowić może jedynie uzupełnienie wieloletnich, krajowych programów inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Pomoc Unii Europejskiej musi współgrać z działaniami rządowymi, podejmowanymi w ramach krajowych strategii modernizacji sektorów transportu i ochrony środowiska państw kandydujących do Unii. Udział funduszy Unii Europejskiej w dofinansowaniu projektów może wynieść do 75% planowanych nakładów publicznych. W szczególnych wypadkach Komisja Europejska może zwiększyć zakres pomocy do 85% kosztów projektu. Studia wstępne projektów oraz przedsięwzięcia z zakresu pomocy technicznej mogą być finansowane w 100%, jednak nie mogą przekroczyć 2% sumy funduszy pomocowych przeznaczonych na realizację danego projektu. Fundusze pomocowe programu ISPA są w równej części dzielone na projekty z zakresu ochrony środowiska i transportu.
Trzecim programem pomocy przedakcesyjnej dla krajów starających się o członkostwo w Unii Europejskiej jest program SAPARD.
Ma on finansowo wspierać projekty związane z rozwojem rolnictwa i obszarów wiejskich. Nie była to jednak pomoc kierowana wyłącznie do rolników, jej celem było bowiem przyspieszenie rozwoju wsi i małych miasteczek. Zadaniem programu była również modernizacja i restrukturyzacja zakładów sektora rolno-spożywczego, których kondycja finansowa i konkurencyjność mają wpływ na możliwości rozwojowe dostawców surowców - producentów rolnych.
W budżecie Unii Europejskiej na lata 2000-2006 zostało przeznaczonych na ten cel 520 mln euro rocznie. Kwota ta została podzielona między beneficjentów programu (Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Estonia, Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Litwa i Łotwa).
Ważnym etapem przygotowywania programu SAPARD było podpisanie przez Komisarza Unii Europejskiej do spraw Rolnictwa, Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rybołówstwa Franza Fischlera Wieloletniej Umowy Finansowej z państwami kandydującymi do Unii Europejskiej. Decyzja ta oznacza, że pieniądze przeznaczone w danym roku finansowym będą mogły być wydatkowane w ciągu kilku lat.
Obok Funduszu Spójności, Funduszy Strukturalnych i Przedakcesyjnych możemy wyróżnić jeszcze dwa źródła bezzwrotnej pomocy zagranicznej, z której może korzystać Polska, a mianowicie są to: Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
W październiku 2004 r. polski rząd podpisał dwie umowy, które umożliwiają korzystanie z dodatkowych źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memorandum of Understanding wdrażania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczyńcami są 3 kraje EFTA: Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Przyznana Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro bedzie wykorzystywana w latach 2004-2009.
Oba Mechanizmy zostały objęte jednolitymi zasadami i procedurami oraz podlegają jednemu systemowi zarządzania i wdrażania w Polsce. Obecnie funkcję koordynacyjną w tym względzie - jako Krajowy Punkt Kontaktowy - pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Wdrażanie Mechanzimów Finansowych w Polsce odbywa się na podstawie Programu Operacyjnego, przy uwzględnieniu wytycznych przygotowanych przez państwa-darczyńców.
Rozdysponowanie środków unijnych w latach 2004-2006
Prawie 13 mld euro zostało zaoferowanych Polsce, do wykorzystania w latach 2004-2006.
W celu rozdysponowania środków stworzono Narodowy Plan Rozwoju i Sektorowe Programy Operacyjne, które stanowią wskazówkę na co i dla kogo przeznaczona jest pomoc.
W ramach Narodowego Planu Rozwoju zostały przygotowane programy:
- SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO-WKP),
- SPO Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL),
- SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwoju Obszarów Wiejskich (SPO-Rolnictwo),
- SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO-Ryby),
- SPO Transport (SPO-Transport),
- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR),
- Program Operacyjny - Pomoc Techniczna.
Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju było rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.
SPO-WKP
Celem Sektorowego Programu Operacyjnego - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw była poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO-WKP pełni Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
SPO-Rolnictwo
Celem strategicznym Sektorowego Programu Operacyjnego - Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich była poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO-Rolnictwo pełni Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
SPO-Ryby
Celem Strategicznym Sektorowego Programu Operacyjnego - Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb była racjonalna gospodarka zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa i przetwórstwa rybnego.
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO-Ryby pełni Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
SPO-RZL
Celem Sektorowego Programu Operacyjnego - Rozwój Zasobów Ludzkich była budowa otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy.
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO-RZL pełni Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
SPO-Transport
Celem głównym Sektorowego Program Operacyjnego - Transport było zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miasta, obszarów i regionów w układzie Unii Europejskiej.
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO-Transport pełni Ministerstwo Infrastruktury.
ZPORR
Celem strategicznym Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego było tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałania marginalizacji niektórych obszarów, w taki sposób, aby sprzyjając długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.
Funkcję Instytucji Zarządzającej ZPORR pełni Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
Fundusze dla Polski na lata 2007-2013
Zmieniła się unijna polityka regionalna na lata 2007-2013. Nowe państwa członkowskie nie są już traktowane oddzielnie, procedury wdrażania funduszy będą uproszczone, a największe środki zostaną przeznaczone dla najbiedniejszych regionów. Komisja zaproponowała budżet na politykę regionalną w wysokości 347 mld euro. Stanowi to ponad 35% wszystkich wydatków UE w tym okresie. To ogromny budżet, prawie trzykrotnie większy od planu Marshalla - programu pomocy Stanów Zjednoczonych dla zniszczonej wojną Europy.
Strategia rozwoju
Na podstawie wytycznych UE określających główne cele polityki spójności oraz uwzględniające uwarunkowania społeczno-gospodarcze Polski przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO), wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument określa kierunki wsparcia ze środków finansowych dostępnych z budżetu UE w ciągu 7 najbliższych lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności.
Wizja rozwoju w strategii NSRO
Zakładanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest podniesienie jakości życia mieszkańców Polski i osiągnięcie spójności gospodarczej z innymi krajami UE. Realizacja NSRO będzie miała istotnie pozytywny wpływ na poziom PKB, obniżenie stopy bezrobocia. Wzrośnie liczba nowych miejsc pracy i tendencja ta utrzyma się do 2013 r.
Do roku 2013 Polska powinna się stać miejscem atrakcyjnym dla inwestowania, życia i pracy. Oznacza to znaczącą poprawę jakości i dostępności drogowej infrastruktury transportowej, jak i infrastruktury środowiska. Wszystkie regiony Polski będą powiązane z pozostałymi krajami UE transeuropejskimi sieciami infrastrukturalnymi, a przez wszystkie powiatowe miasta w Polsce ma przebiegać sieć infrastrukturalna - europejska, krajowa lub regionalna.
W latach 2007-2013 Polska będzie skutecznie wdrażać cele Strategii Lizbońskiej, co umożliwi szersze wykorzystanie wiedzy i innowacyjności, służących wzrostowi gospodarczemu. Na terenie całej Polski ma być zapewniony powszechny dostęp do internetu. W wyniku informatyzacji służb publicznych i otoczenia biznesowego zostanie wdrożona e-gospodarka, e-administracja, e-zdrowie, e-edukacja.
Do 2013 r. wzrośnie wskaźnik aktywności zawodowej, co pozwoli lepiej wykorzystać potencjał młodzieży i przedłużyć aktywność zawodową osób w wieku okołoemerytalnym. Dzięki temu powinna się zmniejszyć stopa bezrobocia, a zachęty wynikające z poprawy sytuacji na rynku pracy mogą stymulować powrót znacznej części młodych pracowników do Polski. Do 2013 r. uelastyczni się rynek pracy - pracownicy łatwiej zdobędą zatrudnienie, a przedsiębiorcy szybciej uzupełnią kadry. Model kształcenia ustawicznego umożliwi doskonalenie kwalifikacji w ciągu całej kariery zawodowej.
Programy operacyjne
Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSRO będą realizowane za pomocą programów i projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych:
- Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
- Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
- Program Operacyjny Kapitał Ludzki
- 16 Regionalnych Programów Operacyjnych
- Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
- Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ)
Głównym celem PO IiŚ jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. PO Infrastruktura i Środowisko koncentruje się na działaniach o charakterze strategicznym i ponadregionalnym. Ponad 66% wydatków zostanie przeznaczonych na realizację celów Strategii Lizbońskiej.
Finansowanie
Na realizację PO IiŚ na lata 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności - 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - 6 337,2 mln euro (23%))
Projekty
Do dofinansowanie w ramach PO IiŚ będzie się można starać m.in. dla projektów:
- dużych, których koszt całkowity przekracza 25 mln euro (dotyczące środowiska naturalnego) oraz ponad 50 mln euro (inne dziedziny)
- systemowych, polegających na dofinansowaniu realizacji przez poszczególne organy administracji publicznej i inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, zadań publicznych określonych w odrębnych przepisach dotyczących tych organów i jednostek
- indywidualnych, określonych w programie operacyjnym, zgłaszanych przez beneficjentów imiennie wskazanych w programie operacyjnym
- pomocy technicznej.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG)
Program ma na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Oznacza to zarówno bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych świadczących przedsiębiorstwom usługi o wysokiej jakości, jak i wsparcie systemowe zapewniające rozwój środowiska instytucjonalnego innowacyjnych przedsiębiorstw.
W ramach PO IG wspierane będą działania z zakresu innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. W kontekście osiągania celów NSRO oraz PO IG wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym. Działania innowacyjne o takim charakterze i zasięgu generują najwyższą wartość dodaną dla gospodarki i przedsiębiorstw, a zatem w największym stopniu przyczyniają się do umacniania zdolności konkurencyjnej polskiej gospodarki w wymiarze międzynarodowym.
Finansowanie
Łączna wielkość publicznych środków finansowych zaangażowanych w realizację PO IG w latach 2007-2013 wyniesie około 9,7 mld euro, z czego ze środków Unii Europejskiej będzie pochodziło ok. 8,3 mld euro.
Projekty
O dofinansowanie w ramach PO IG można się będzie starać dla projektów m.in.:
- dotyczących zintegrowanych, multidyscyplinarnych badań w obszarach nauki i technologi
- zwiększających zainteresowanie podejmowaniem pracy naukowej przez studentów i doktorantów
- stymulujących rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym, w tym działających na bazie konsorcjów naukowo-przemysłowych i regionalnych konsorcjów naukowo-przemysłowych
- inicjujących działalność innowacyjną poprzez identyfikowanie, weryfikację innowacyjnych pomysłów o dużym potencjale rynkowym
- wdrażających wyniki prac w sektorze B R
- związanych z rozwojem powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, w tym klastrów.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL)
Program Operacyjny Kapitał Ludzki finansowany będzie w 85% ze środków Unii Europejskiej (Europejskiego Funduszu Społecznego) oraz w 15% ze środków krajowych. Całość kwoty, jaką przewidziano na realizację Programu, wynosi prawie 11,5 mld euro, w tym wkład finansowy Europejskiego Funduszu Społecznego to ponad 9,7 mld euro, a pozostałą część stanowią środki krajowe.
Celem głównym programu jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa.
W ramach PO KL projekty będą mogli realizować m.in.:
- przedsiębiorcy
- instytucje rynku pracy
- instytucje szkoleniowe
- jednostki administracji rządowej i samorządowej
- instytucje otoczenia biznesu
- organizacje pozarządowe
- instytucje systemu oświaty i szkolnictwa wyższego.
Regionalne Programy Operacyjne
Regionalne Programy Operacyjne, które stworzono odrębnie w poszczególnych województwach, w całości współfinansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Budżet wszystkich 16 RPO wyniesie ok. 16 mld euro (uwzględniając tylko środki z EFRR). W ramach RPO o unijne pieniądze można się starać na wiele typów inwestycji z zakresu edukacji, ochrony zdrowia, infrastruktury drogowej i ochrony środowiska, społeczeństwa informacyjnego, kultury, turystyki, sportu, a także przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. W porównaniu ze Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, realizowanym w latach 2004-2006, zmienia się właściwie wszystko: wielkość funduszy (kilkakrotny wzrost), ich przeznaczenie (nowe cele, priorytety i działania), a także sposób wyboru projektów (prekwalifikacja) i zarządzania poszczególnymi RPO (funkcję tę przejmują zarządy województw).
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW)
Cele i priorytety
Celem głównym PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej, tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego. Cel ten nawiązuje do rządowego programu ?Solidarne Państwo? i wynika ze formułowanych w perspektywie średniookresowej celów Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 oraz jest zgodny z celem NSRO 2007-2013, którym jest ?Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej?.
Źródła finansowania
Projekty realizowane w ramach programu będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pula środków przeznaczonych na ten cel to ok. 2,27 mld euro, w tym ok. 992 mln euro specjalnych środków, przeznaczonych dla pięciu regionów Unii Europejskiej o najniższym poziomie PKB na mieszkańca. Pozostała kwota, tj. ok. 1,21 mld euro z EFRR, stanowi dodatkowe środki wyasygnowane przez Rząd RP z puli funduszy strukturalnych przyznanych Polsce, które zostały podzielone za pomocą odrębnego algorytmu.
Projekty
W ramach PO Rozwój Polski Wschodniej wsparcie uzyskają m.in. projekty:
- mające na celu poprawę infrastruktury edukacyjnej służącej prowadzeniu działalności dydaktycznej na poziomie wyższym oraz działalności rozwojowej i naukowo-badawczej,
- kompleksowe w zakresie infrastruktury społeczeństwa informacyjnego,
- wspierające innowacje z zakresu budowy i rozbudowy parków przemysłowych, naukowo-technologicznych, ośrodków innowacji, inkubatorów,
- z zakresu budowy i modernizacji obiektów infrastruktury wystawienniczej, targowej, kongresowej, konferencyjnej i sportowej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym.
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
Europejska Współpraca Terytorialna (trzeci cel nowej polityki spójności) służy wspieraniu, promocji i realizacji wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej. Stanowi kontynuację programów współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004-2006.
Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów unijnych. Zwiększono wysokość środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na ten cel. W latach 2007-2013 na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczono łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej (EWT) wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP).
Jak skorzystać z funduszy?
Podobnie jak w przypadku środków przedakcesyjnych (ISPA, PHARE, SAPARD) również chcąc korzystać z pomocy w ramach funduszy strukturalnych należy najczęściej posiadać pewien wkład własny, a inwestycję sfinansować ze środków własnych i pożyczonych. Pomoc z funduszy otrzyma się jako refundację części poniesionych wydatków (udział zależny od programu). Zdarzają się oczywiście wyjątki, gdzie pomoc z funduszy ma postać premii lub grantu, jednakże jest to rzadko stosowane rozwiązanie i najczęściej dotyczy osób fizycznych, np. młodego rolnika, rybaka, a nie firm.
Można to przedstawić w zwięzłej formie - najpierw inwestycja, potem dotacja. Oznacza to, iż środki finansowe zostaną przekazane dopiero po zakończeniu inwestycji, w związku z czym niezbędne jest krótkoterminowe finansowanie w kwocie przewidywanej dotacji, rzadko zdarza się aby przedsiębiorstwo posiadało od kilku do kilkunastu mln zł własnych środków na realizację inwestycji.