Jan Kochanowski - życie i twórczość.

Jan Kochanowski, powszechnie uważany za najwybitniejszego poetę Polski i Słowiańszczyzny aż do czasów Mickiewicza i Słowackiego, cieszył się także wielką sławą u swych współczesnych, którzy nazwali go "kochaniem wieku".

Urodził się w Sycynie w Radomskiem. Studiował w Akademii Krakowskiej, był słuchaczem uniwersytetów w Królewcu (1555/56) i Padwie, skąd w 1558/59r. powrócił do kraju. Tutaj poświęcił się służbie dworskiej, w której wytrwał około dziesięciu lat. Mecenasami jego byli: podkanclerz koronny Filip Padniewski, marszałek wielki koronny Jan Firlej i biskup Piotr Myszkowski. Kochanowski, uhonorowany tytułem kanclerza królewskiego, wzbogacony nadaniami, porzucił dwór w końcu 1569 lub na początku 1570 roku i osiedlił się na stałe w Czarnolesie; w pięć lat później ożenił się z Dorotą Podlodowską. W 1578 lub 1579 roku poeta przeżył śmierć młodszej córki, Urszuli, a między 1580 a 1583 -starszej Hanny.

Po obiorze Stefana Batorego, Kochanowski zbliżył się ponownie do dworu, do kanclerza Jana Zamoyskiego i do samego króla, który miał rzadki, cenny dar pozyskiwania ludzi mądrych i utalentowanych. Wielu z nich było też osobiście zaprzyjaźnionych z poetą, jak np. Andrzej Patrycy Nidecki -wybitny filolog, wydawca pism Cycerona, Stanisław Fogelweder -humanista. Kochanowski reprezentował typ tzw. Poety uczonego; w swych studenckich krakowskich czasach, zetknął się z humanistycznie ukierunkowanym studium łaciny, greki i hebrajskiego, zapoznał się z zaleceniami filologicznymi Erazma z Rotterdamu; nieobce też były mu zapewne dzieła Andrzeja Frycza Modrzejewskiego, wiersze Klemensa Janickeigo i utwory Reja. Niepokoje wyznaniowe i pobyt w Królewcu uczuliły pisarza na kwestie religijne, ale nie zmieniły go w innowiercę, a tym bardziej w zagorzałego zwolennika któregokolwiek z wyznań, co było by sprzeczne z postawą chrześcijańskiego humanisty. Studia w Padwie pozwoliły zdobyć Kochanowskiemu dużej erudycji i wiedzy z literatury antycznej, zwłaszcza greckiej. Będąc na dworze królewskim zyskał doskonałą znajomość rozmaitych realiów państwowych i idei polityczno – prawno - religijnych, dyskutowanej w gorącej atmosferze polemik wyznaniowych, sporów o kształt obronności państwa i walko egzekucję dóbr.

Wykaz tytułów dzieł Kochanowskiego zawiera ponad czterdzieści pozycji (w których jako pojedyncze liczone są zbiory Pieśni i Fraszek). Pierwsza zbiorowa edycja dzieł ukazała się już w 1585/86 roku w Krakowie w drukarni Jana Januszowskiego.

W latach 1552-1557 Kochanowski rozpoczyna swą twórczość, początkowo wyłącznie w języku łacińskim. Wiersze te, przeważnie elegie, stanowiły po większej części zgrabne naśladownictwa liryków rzymskich.

Padewska twórczość Kochanowskiego stawiała go w rzędzie zdolnych i dobrze zapowiadających się poetów, ale znana była tylko w dość wąskim kręgu wykształconych humanistów. Właściwą rangę zapewniła mu twórczość w języku polskim.

Po powrocie do kraju na stałe w r. 1559 przebywał Kochanowski najpierw na dworze Jana Firleja, wojewody lubelskie- go, a następnie na dworach biskupów Filipa Padniewskiego i Piotra Myszkowskiego. Później dostał się na dwór królewski i uzyskał stanowisko sekretarza Zygmunta Augusta. I ta funkcja była w zasadzie czysto honorowym wyróżnieniem.

Grono dworzan Zygmunta Augusta składało się z wykształconych i inteligentnych młodych humanistów, wśród których znajdowali się także dawni znajomi Kochanowskiego z Padwy. Środowisko dworskie stwarzało szczególną atmosferę atrakcyjności pod każdym względem. Na stałe lub chwilowo przebywali tu najwybitniejsi ludzie z kraju i zagranicy, tu najwcześniej docierały obce nowinki - zarówno ważne wydarzenia, jak i drobniejsze, składające się na powszechnie panującą modę. Tu kształtował się też pewien model życia, ustalający, jaki powinien być ideał młodego człowieka.

Życie dworskie obfitowało w rozrywki i zabawy. Taka atmosfera sprzyjała powstawaniu mniej lub bardziej udanych żartów, które następnie upowszechniały się w szerszych kręgach towarzyskich. Atmosferze tej zawdzięczać należy powstanie bardzo wielu fraszek.

Fraszka była w zasadzie rodzajem wiersza okolicznościowego, ulotnego. Poeta, bystry obserwator życia, zarazem obdarzony wyjątkowym poczuciem humoru, potrafił wychwytywać słabostki ludzkie i zręcznie je podkreślać celną poetycką puentą. Te zdolności Kochanowskiego rychło zostały uznane wśród przyjaciół i znajomych; Twórca fraszek stał się popularny. Niektórzy "bohaterowie" fraszek obrażali się na poetę, inni - przeciwnie - prosili, aby mogli się w nich znaleźć.

Znoszono poecie powiastki, dowcipu i anegdoty, aby je użytkował w swoich wierszykach.

Te drobne objętościowo utwory stanowa zatem zwierciadło obyczajowe i charakterologiczne. Przekazują w skrótowy sposób wiele rysów życia charakterystycznych dla środowiska zamożnej szlachty. Poeta lubił tę formę wypowiedzi.

Poprzednikami Kochanowskiego byli tu facecjoniści polscy z Mikołajem Rejem na czele. Cenną nowością Kochanowskiego jest zbliżenie fraszki do epigramatu, a przez to nadanie jej zwięzłości wyrazu, od której dalekie były rozlewne anegdoty Rejowskie.

Fraszki J. Kochanowskiego nie były epigramatami w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale stanowiły odrębny gatunek stworzony przez poetę. Przede wszystkim uderza w nich różnorodność tonu. Są fraszki żartobliwe, humorystyczne, nawet bardzo złośliwe, przeradzające się w satyrę, nieraz frywolne.

W różnorodnej tematyce fraszek są skrótowo ujęte portreciki znajomych, zdarzenia, scenki, ironiczne refleksje, często autoironiczne, a nawet fraszki o... fraszkach.

Poczytność i popularność fraszek trwała i po śmierci poety. Wydanie ich było sześciokrotnie wznawiane w okresie lat pięćdziesięciu. Fraszka stała się nowym gatunkiem literackim, uprawianym w dobie odrodzenia i w następnych okresach.

Naśladowano Kochanowskiego, ale żaden z jego następców nie osiągnął równej mu zwięzłości wyrazu i trafności puent.

Oprócz fraszek Kochanowski pisał również pieśni, psalmy, a także treny.

Treny są to pieśni żałobne popularne w starożytności i w liryce renesansowej. Ponieważ często pisano je na zamówienie, to jest na życzenie rodziny lub bliskich zmarłego, wiersz łacińskie były zazwyczaj dość sztuczne: powtarzały utarte zwroty wyrażające żal, rozpacz, sławiące osobę zmarłą.

Treny Kochanowskiego różniły się w sposób zasadniczy od takich wierszy, wyrażały bowiem prawdziwą rozpacz ojca po stracie ukochanego dziecka. Co więcej, poeta wyraził w nich poetycko całą gradację (stopniowanie) własnych uczuć. Kolejność poszczególnych trenów nie jest więc przypadkowa; cykl posiada wyraźną kompozycję.

Poeta z Czarnolasu napisał również "Odprawę posłów greckich", tragedię klasyczną, odsłaniającą pod maską ustroju państwowego Troi główne niedomagania ustrojowe Rzeczypospolitej.

Reasumując, twórczość Jana Kochanowskiego rozpoczyna bardzo istotny rozdział w historii literatury polskiego odrodzenia. Jest to pisarz, który wprowadził naszą poezję do dziejów literatury ogólnoeuropejskiej, a więc wówczas - ogólnoświatowej. Z tego powodu nazwisko poety możemy stawiać tuż obok Kopernika i Modrzewskiego. Jego poezja stała się wzorem dla wszystkich poetów, stanowi ona skarbnicę kultury językowej, do której sięgamy i dzisiaj.


NIE UŻYWAĆ W VII L.O. W KATOWICACH.