Afryka

AFRYKA
Kontynent w większości na półkuli wsch., po obu stronach równika. Od Europy oddzielony M. Śródziemnym, od Azji- Kanałem Sueskim i M. Czerwonym. Zach. wybrzeża Afryki oblewa O. Atlantycki, wsch. O. Indyjski. Skrajnymi punktami kontynentu są przylądki: Ras al -Ghiran 37021’N, Igielny 34051’S, Almadi 17033’W, Hafun 51023’E. Największa rozciągłość południkowa Afryki wynosi ok. 8000 km, równoleżnikowa ok. 7500 km. Pod względem wielkości pow.- 30,3 mln km2, Afryka jest drugim, po Euroazji, kontynentem Ziemi.

PODZIAŁ POLITYCZNY AFRYKI
Państwo lub terytorium Powierzchnia w tyś. km2 Ludność w tyś. (1991) Stolica lub ośrodek admi- nistracyjny Ustrój lub status polityczny Produkt krajowy brutto na 1 mieszk. w dol. USA 1989
Państwa niepodległe
Algieria 2381,7 25660 Algier republika 2027
Angola 1246,7 10300 Luanda republika 717
Benin 112,6 4890 Porto Novo republika 355
Botswana 581,7 1350 Gaborone republika 1983
Burkina Faso 274,2 9240 Wagadugu republika 216
Burundi 27,8 5620 Bużumbura republika 207
Czad 1284,0 5820 Ndżamena republika 165
Dżibuti 23,2 420 Dżibuti republika 1236
Egipt 1001,4 54609 Kair republika 1403
Erytrea 117,6 3000 Asmara republika -
Etiopia 1104,3 50380 Addis Abeba republika -
Gabon 267,7 1210 Libreville republika 2978
Gambia 11,3 860 Bandżul republika 357
Ghana 238,5 15510 Akra republika 353
Gwinea 245,9 5930 Konakry republika 480
Gwinea Bissau 36,1 980 Bissau republika 179
Gwinea Równikowa 28,1 360 Malabo republika 391
Kamerun 475,4 12240 Jaunde republika 975
Kenia 580,4 25910 Nairobi republika 368
Komory 2,2 570 Moroni republika 417
Kongo 342 2350 Brazzaville republika 1031
Lesotho 30,4 1830 Maseru monarchia konstytucyjna 245
Liberia 111,4 2700 Munrowia republika 497
Libia 1759,5 4710 Trypolis republika 5081
Madagaskar 587 11490 Antananarywa republika 140
Malawi 118,5 8560 Lilongwe republika 192
Mali 1240,2 9510 Bamako republika 236
Maroko 446,6 25700 Rabat monarchia konstytucyjna 915
Mauretania 1025,5 2040 Nawakszud republika 454
Mauritius 2,0 1070 Port Louis republika 1933
Mozambik 801,6 16080 Maputo republika 84
Namibia 824,3 1840 Windhuk republika 1100
Niger 1267,0 7980 Niamej republika 266
Nigeria 923,8 112160 Abudża republika związkowa 157

Republika Południowej Afryki
1221,0
36070
Kapsztad
republika
2592
Republika Środkowo- afrykańska 623,0 3130 Bangi
republika 374
Republika Zielonego Przylądka 4,0 380 Praja republika 813
Ruanda 26,3 7490 Kigali republika 310
Sahara Zach. 266,0 180 Al- Ujun kraj pod administracją marokańską -
Senegal 196,7 7530 Dagar republika 690
Seszele 0,3 70 Victoria republika 4232
Sierra Leone 71,7 4260 Freetown republika 200
Somalia 637,7 7690 Mogadiszu republika 173
Suazi(Ngwane) 17,4 820 Lobamba monarchia absolutna 845
Sudan 2505,8 25940 Chartum republika 320
Wyspy Św. Tomasza i Książęca 1,0 124 Sao Tome republika 381
Tanzania 945,1 28360 Dodoma republika 107
Togo 56,0 3640 Lome republika 381
Tunezja 163,6 8360 Tunis republika 1319
Uganda 235,9 19520 Kampala republika 257
Wybrzeże Kości Słoniowej 322,5 12460 Jamuskuro republika 849
Zair 2345,4 36670 Kinszasa republika 102
Zambia 752,6 8780 Lusaka republika 416
Zimbabwe 390,6 10020 Harare republika 630
Terytoria niesamodzielne i zależne
Brytyjskie Terytorium O. Indyjskiego 0,08 2 - terytorium zależne od W. Brytanii -
Majotta 0,4 94 Dzaoudzi zbiorowość terytorialna Francji -
Reunion 2,5 608 Saint- Denis departament zamorski Francji 5674
Św. Helena 0,3 7 Jamestown terytorium zależne od W. Brytanii -
Terytoria Hiszp. w Afryce Pół. 0,03 132 - integralna część Hiszpanii na terytorium Maroka -




WARUNKI NATURALNE
Afryka jest kontynentem słabo rozczłonkowanym, długość linii brzegowej wynosi 30, 5 tys. km. Wyspy stanowią 2% pow., a największe to: Madagaskar, Komory, Maskareny, W. Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka i Sokotra. Afryka jest kontynentem o wyraźnie wyżynnym charakterze rzeźby. Najwyższy punkt stanowi wulkan Kibo w masywie Kilimandżaro - 5895 m, najniższy punkt znajduje się w depresji jez. Assal - 150 m p.p.m.. Ok. 75% pow. Afryki leży na wys. 300- 2000 m. Wyżynny blok Afryki wznoszący się stromymi progami nad wąskim pasem nizin nadbrzeżnych, od pn. jest ograniczony górami Atlas, a od pd. - G. Przylądkowymi. Charakterystyczne dla Afryki (z wyjątkiem Afryki Wsch.) jest występowanie rozległych kotlin i niecek rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami. Środkową część Afryki Pn. zajmują masywy górskie Ahaggar i Tibesti oraz przylegając do nich od pd. wyżyny Adrar des Iforas i Air. Najdalej na wsch. położona jest Kotlina Białego Nilu, między wyżynami: Darfur, Wschodnio- afrykańską i Azande. W środkowej części Afryki leży rozległa Kotlina Konga, oddzielona od Kotliny Czadu wyżyną Adamawa, a od Kotliny Białego Nilu wyżyną Azande. Wschodnie obrzeżenie Kotliny Konga stanowią góry Mitumba. W Afryce pd. 1/3 część obszaru zajmuje kotlina Kalahari, otoczona pasem wyżyn południowoafrykańkich. W Afryce Wschodniej ciągnie się system Wielkich Rowów Afrykańskich, rozdziela on wysoko położone zrębowe wyżyny i masywy górskie. Na pn. Afryki Wschodniej leży wysoko wydźwignięty blok Wyż, Abisyńskiej i Wyż. Somalijskiej, rozdzielonych Rowem Abisyńskim.
Budowa geologiczna
Niemal cała Afryka stanowi platformę prekambryjską, zwaną platformą afrykańską. Na podłożu spoczywa pokrywa platformowa składająca się z osadów kambryjsko-plejstoceńskich. Zdenudowane skały podłoża odsłaniają się jako tarcze zach. Sahary i zach. Sudanu oraz tarcze środk. i pd. Afryki. Utworzyły się niecki wypełnione szczególnie grubymi seriami pokrywy osadowej, np. niecka Rio de Oro, Tindufu, senegalska, libijska, nigeryjska, kongijska. Na pn. i zach. z platformą prekambryjską jest zrośnięty łańcuch górski Ar-Rifu, Atlasy Telskiego, Wysokiego, Saharyjskiego i Wyż. Szottów. Platforma afrykańska jest porozcinana uskokami, które rozdzielają pasma górskie, ograniczają głębokie niecki lub tworzą system wielkich rowów tektonicznych i zrębów w środk. i wsch. Afryce. Aż do triasu Afryka, wraz z Ameryką Pd., a do kredy z Australią, Płw. Indyjskim i Arabskim, tworzyła ląd Gondwanę. Główne bogactwa naturalne Afryki to: złoto, diamenty, platyna, rudy cyny, manganu, miedzi, uranu, cynku, ołowiu, kobaltu, tytanu, żelaza, boksyty, magnezyt, fosforyty, chromit, węgiel kamienny i ropa naftowa.
Klimat
Położenie Afryki po obu stronach równika powoduje wyraźną symetrię w rozkładzie stref klimatycznych. Środkową część kontynentu obejmuje strefa klimatów równikowych, od klimatu równikowego wilgotnego (opady całoroczne) do podrównikowego suchego (krótka pora deszczowa i długa pora sucha). Szczególnie dużą wilgotnością odznacza się wybrzeże Zatoki Gwinejskiej (roczna suma opadów ponad 3000 mm, na pd.- zach. stokach Kamerunu wynosi ponad 9000 mm). Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej roczna suma opadów znacznie maleje. Najmniej opadów występuje w strefach klimatów zwrotnikowych, gł. na obszarze pustyń (średnie roczne sumy opadów nie przekraczają 200 mm). Na półkuli pn. strefa pustyń (Sahara) obejmuje szeroki pas od O. Atlantyckiego do M. Czerwonego, na półkuli pd. tylko zach. część kontynentu, natomiast część wsch. leżąca w zasięgu pd.- wsch. pasatu ma klimat bardziej wilgotny.