Koncepcja Pracy w ujęciu Jana Pawła II

Problem pracy w odniesieniu do człowieka, życia społecznego, a w szczególności do moralności społecznej, należy od początku wieków do problematyki nauczania Kościoła.
Papież Jan Paweł II od początku swego pontyfikatu również podejmuje ten temat, przedkładając chrześcijańską koncepcję pracy. Jego zadaniem problematyka ludzkiej pracy sprowadza się nie do techniki lecz do jednej podstawowej kategorii, jaką jest godność człowieka. Dla papieża ?praca jest każdą działalnością, jaką człowiek spełnia, bez względu na jej charakter i okoliczności, to znaczy każdą działalność człowieka, którą za pracę uznać należy pośród całego bogactwa czynności, do jakich jest zdolny i dysponowany poprzez samą swoją naturę, poprzez samo człowieczeństwo? Ojciec Święty nie czyni rozróżnienia między pracą fizyczną czy umysłową, ani między jej poszczególnymi celami.
W ogólnej refleksji na temat pracy Jan Paweł II powołuje się na społeczną naukę Kościoła. Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania człowieka na ziemi. Kwestia ta ma swoje źródło w Piśmie Św., poczynając od Księgi Rodzaju, Ewangelii pism Apostolskich. Analizując teksty Księgi Rodzaju uświadamiamy sobie, iż zasadnicze prawdy o człowieku zostały wypowiedziane w tajemnicy Stworzenia, są to prawdy, które wytyczają linie jego bytowania ?Każdy człowiek, stworzony na obraz Boży ... jako mężczyzna i niewiasta, słyszy słowa: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną ? chociaż słowa te nie mówią wprost i wyraźnie o pracy, pośrednio wskazują na pracę jako na działanie, które ma on wykonać na ziemi. Człowiek ma uczynić ziemię poddaną, by panował nad nią. Zadanie święte, które czyni z człowieka współpracownika Boga w przedłużeniu aktu stworzenia.
Dla człowieka praca posiada nie tylko znaczenie techniczne, ale także etyczne. Praca ma dopomagać człowiekowi do tego, aby stawał się lepszym, duchowa dojrzalszym, aby mógł spełnić swoje ludzkie powołanie na ziemi. Bóg ustanowił człowieka, by panował nad ziemią, by odkrywał i wykorzystywał zasoby świata widzialnego, dlatego też człowiek pracuje. Tylko działalność właściwą człowiekowi można nazwać pracą. Zdaniem Papieża błędne są sądy myśli starożytnej grekorzymskiej ? jak i zresztą późniejszych myślicieli ? uważającej pracę za zajęcie przeznaczone jedynie dla niewolników. Papież uważa pracę za charakterystyczny element bytu ludzkiego. Rozpatruje ją jako trud zmęczenie, cierpienie ale również satysfakcję.
Jeśli więc praca jest powołaniem człowieka, to jest w jego życiu czymś nieodłącznym. Praca jest losem człowieka, istotnym aspektem jego życia. Papież uważa, że praca jest powinnością moralną i obowiązkiem. Człowiek powinien więc pracować zarówno ze względu na nakaz Stwórcy, jak i ze względu na swoje własne człowieczeństwo, którego utrzymanie i rozwój domaga się pracy.
Człowiek powinien pracować ze względu na bliźnich, zwłaszcza ze względu na swoja rodzinę, ale także ze względu na społeczeństwo, do którego należy. Praca stanowi podstawę kształtowania rodzinnego, które jest naturalnym prawem i powołaniem człowieka. Te dwa kręgi wartości, z których jeden jest związany z pracą, a drugi wynika z codziennego charakteru życia ludzkiego łączą się wzajemnie. Praca jest warunkiem zakładania rodziny, rodzina bowiem domaga się środków utrzymania, które nabywa człowiek przez pracę. Praca i pracowitość warunkują także cały proces wychowania w odzinie.
Analizując encyklikę Jana Pawła II ?Laborem exercens? należy stwierdzić, iż rodzina stanowi jeden z najważniejszych układów odniesienia, według których musi być kształtowany społeczno ? etyczny porządek pracy ludzkiej. Dokument ten zawiera również uwagę na fakt, iż rodzina jest wspólnotą, która może istnieć dzięki pracy i jest pierwszą wewnętrzną szkołą pracy dla każdego człowieka.
Człowiek powinien pracować zwłaszcza ze względu na rodzinę, ale także ze względu na społeczeństwo, do którego należy na podstawie więzi kultury i historii. Społeczeństwo jest wielkim i społecznym wcieleniem pracy całych pokoleń. Człowiek swoją głębszą tożsamość wiąże z przynależnością do narodu. W oparciu o wymienioną encyklikę człowiek pojmuje p[racę jako pomnożenie dobra wypracowanego przez jego rodaków, uświadamiając sobie przy tym, że na tej drodze praca ta służy pomnażaniu dorobku całej rodziny, wszystkich ludzi żyjących na świecie.
Poprzez rodzinę i społeczny wymiar pracy, nabiera ona ciężaru miłości. Miłość ożywia celowość pracy. Miłość ludzka nie istnieje bez realnego związku z istotami z krwi i kości, i właśnie poprzez taki związek praca posiada swój cel: życie ludzkie. Ten cel stanowi o jej szlachetności, co podkreśla Jan Paweł II.
Jeśli praca, w wielorakim tego słowa znaczeniu, jest powinnością czyli obowiązkiem, to równocześnie jest ona źródłem uprawnień po stronie pracującego człowieka.
Pracujący jest nie tylko wytwórcą dóbr, ale przez swoją pracę nabiera specyficznych praw dotyczących tego, co wiąże się z pracą. Chodzi tutaj przede wszystkim o związek jaki zachodzi pomiędzy pracodawcą bezpośrednim (osoba lub instytucja, z którą pracownik zawiera bezpośrednio umowę o pracę na określonych warunkach /lub pośrednim/ czynniki, poza pracodawcą bezpośrednim, wywierające określony wpływ na to , w jaki aposób kształtuje się umowa o pracę zasady postępowania określające ustrój społeczno ? ekonomiczny) ? a pracownikiem.
Badając encyklikę ?Laborem exercens? ?istotną sprawą w uprawnieniach ludzi pracy jest prowadzona przez państwa odpowiednia polityka pracy. W obecnym układzie stosunków gospodarczych w świecie zachodzą zależności pomiędzy poszczególnymi państwami / wymiana dóbr ekonomicznych, import, eksport? Ważne jest jednak, aby układ wzajemnych zależności był pozbawiony form wyzysku i niesprawiedliwości. Jan Paweł II zwraca również uwagę na problem zatrudnienia wszystkich uzdolnionych podmiotów czyli sprawę posiadania pracy. Aby wszystkim zapewnić zatrudnienie, odpowiednie instytucje winny czuwać nad planowaniem warsztatów pracy i przeciwdziałać bezrobociu.
Wobec bezrobotnych państwo ma obowiązek wypłacania odpowiednich świadczeń, wynika to bowiem z podstawowej zasady porządku moralnego. Dlatego też pierwszym i podstawowym zadaniem wszystkich i każdego rządu, polityków, kierowników przedsiębiorstw, właścicieli zakładów powinno być: dać pracę wszystkim.
Ojciec Święty w encyklice ? Laborem exercens? uważa, że? spodziewanie się rozwiązania problemu w drodze automatyzmu rozwoju, a tym samym zatrudnienie jest niedopuszczalne.
Papież w swojej encyklice zwraca uwagę na kwestię płacy za pracę. Podstawowym problemem etyki społecznej jest w tym przypadku sprawa sprawiedliwej zapłaty za wykonywana pracę.
Jednak samo zapewnienie pracy czy sprawiedliwa zapłata za nią nie wystarcza, aby uszanować człowieka w jego godności. Chodzi także o warunki, w jakich się ono odbywa. Papież domaga się, aby były one możliwie najgodniejsze, pozwolą bowiem pełniej scharakteryzować właściwą jej wartość moralną. W encyklice nie została szczegółowo omówiona sprawa godności pracy, ale zapewne Ojciec Święty ma na uwadze warunki zdrowotne, które moralności i socjologowie stawiają na pierwszym miejscu. Dotyczą one stworzone pracownikowi możliwie jak najkorzystniejszych fizycznych i psychicznych warunków pracy. Papież zwraca uwagę na cnotę pracowitości /czyli sprawność moralną/, cnota czyli to, przez co człowiek staje się dobry jako człowiek. W pracy, w której materia doznaje uszlachetnienia człowiek nie powinien doznawać pomniejszenia swej godności. Wiadomo przecież, że pracy można używać przeciw człowiekowi /obozy pracy/, można wyzyskiwać człowieka pracy. To wszystko ? według słów encykliki ? przemawia na rzecz moralnej powinności łączenia pracowitości jako cnoty ze społecznym ładem pracy, który pozwoli człowiekowi w pracy bardziej ?stawać się człowiekiem? a ?nie degradować się przez pracę tracąc właściwą sobie godność?.
Papież podkreśla także duchowy aspekt pracy. Zaznacza, że poprzez nią człowiek sprawuje władzę twórczą, nawet jeśli jest nieświadomy istnienia Boga, gdyż wykorzystuje prawa natury, które panują w świecie stworzonym.
Z pracą ściśle wiąże się zagadnienie własności, na które zwraca uwagę Jan Paweł II w encyklice ?Laboerm exercens?. Papież w tym dokumencie zarysowuje nową koncepcję własności przeciwstawiającą się kapitalistycznemu i socjalistycznemu rozumieniu.
Praca w ujęciu chrześcijańskim jest dobrem człowieka odpowiadającym godności człowieka, wyrażającym godność i pomnażającym ją.
Chcąc bliżej określić znaczenie etyczne pracy należy szczególnie zwrócić uwagę na tę prawdę. Praca jest dobrem człowieka ? dobrem jego człowieczeństwa ? przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka.
Reasumując pracę jako wartość ludzką w aspekcie chrześcijańskim dochodzimy do wniosku, że praca jest powinnością, czyli obowiązkiem człowieka. Człowiek powinien pracować ze względu na swoje własne człowieczeństwo, którego utrzymanie i rozwój domaga się pracy. Człowiek powinien pracować ze względu na bliźnich, zwłaszcza rodzinę, ale także ze względu na społeczeństwo, do którego należy, ze względu na całą rodzinę ludzką, której jest członkiem, będąc dziedzicem pracy pokoleń, a zarazem współpracę przyszłości tych, którzy po nim nastaną w kolei dziejów.
To wszystko składa się na szeroko pojętą moralną powinność pracy.
Tak więc praca nosi na sobie szczególne znamię człowieka i człowieczeństwa, praca przyczynia się do ciągłego rozwoju nauki i techniki, a zwłaszcza do nieustannego podnoszenia poziomu kulturalnego i moralnego społeczeństwa w którym żyje jako członek braterskiej wspólnoty.

BIBLIGRAFIA


1. Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II o pracy ludzkiej. Laborem Exercens. [W:] Dokumenty Nauki Społecznej Kościoła. Cz. 2. Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej. Fundacja Jana Pawła II. Rzym ? Lublin 1997.
2. Encyklika Cetesimus Annus Ojca Świętego Jana Pawła II . Przedruk z ?Libreria Editrice Vatikana?. Kuria Diecezjalna w Katawicach 1991.
3. Ks. Tadeusz Borutka: Nauczania Społezcne Papieża Jana Pawła II PAT Wydawnictwo Naukowe. Kraków 1994.