Środki stylistyczne - wielki przewodnik po środkach.

alegoria- obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny. Alegorię różni od symbolu jednoznaczność przenośni. Może być wplatana w utwór literacki lub usamodzielniona stanowić odmianę bajki. Typowym choć uproszczonym przykładem alegorii są cechy przypisywane zwierzętom - bohaterom bajek: lis - chytrość, przebiegłość, żółw - powolność, sowa - mądrość.
aliteracja -powtarzanie tych samych liter lub sylab na początku kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers, służące do uwydatnienia treści wyrazów i całych wypowiedzi, np. Bura burza od boru.
anafora -powtórzenie tego samego słowa albo zwrotu na początku kolejnych wersów, zdań, strof lub innych części utworu.
anakolut- zniekształcenie konstrukcji składniowej, powodujące zanik związku między członami zdania (np. "jadąc do pracy, spadł grad"), stosowany w utworach literackich jako zabieg stylistyczny...
animizacja- nadawanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. "samotność krzyczy".
antropomorfizacja - zabieg językowy, polegający na nadawaniu przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich. Przykłady: "kot spojrzał na mnie z wyrzutem", "wieczorem oziębiło się, ale kamień był przyjaźnie nagrzany",
antyteza- zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.
apostrofa-poet. retor., zwracanie się, przemawianie do idei, pojęcia, przedmiotu a. osoby nieobecnej czy zmarłej
archaizm - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei nazywamy anachronicznymi.
asyndeton - środek stylistyczny polegający na łączeniu zdań lub ich części bez użycia spójnika. Np.: przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
echolalia w literaturze jest to środek stylistyczny polegający na powtarzaniu jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jedynie dla podkreślenia rytmiczności, melodyjności tekstu, szczególnie charakterystyczne w ludowych przyśpiewkach i refrenach, również wykorzystywany jako celowy chwyt poetycki w utworach awangardowych. elipsa- to figura językowa polegająca na pominięciu pewnych elementów zdania.
Opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.
enumeracja (wyliczenie) - charakterystyczny dla baroku środek stylistyczny polegający na wymienianiu w tekście kolejnych elementów połączonych jakąś cechą.
epifora -lit. (figura stylist.) powtarzanie tego samego wyrazu a. zwrotu na końcu kilku kolejnych zdań, wersów, zwrotek; por. symploke.
epitet -oznacza słowo określające rzeczownik. Epitety najczęściej występują w postaci przymiotnika, epitet stały -określenie tworzące trwały związek frazeologiczny z określanym wyrazem
eufemizm - wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane. Eufemizm bywa też stosowany jako figura retoryczna czy stylistyczna, dla ubarwienia wypowiedzi czy też jako żart językowy.
eufonia– jest to przyjemny brzmieniowo ton wypowiedzi. W poezji harmonijny dobór dźwięków. Celem eufonii jest sprawienie, by utwór pięknie brzmiał
glosolalia- W literaturze - pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe, przypominające słowa rodzime lub obce, np. abrakadabra. Często spotykane w twórczości ludowej (zaklęcia, przyśpiewki). Mówienie językami, na ogół niezrozumiałymi; głoszenie słowa Bożego w stanie ekstazy nieistniejącymi językami.
gradacja - figura stylistyczna; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub ekspresywna; stopniowanie.
groteska - jest to ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny. Jest to wizja świata w "krzywym zwierciadle". Nazwa pochodzi od motywu dekoracyjnego przedstawiającego stylizowane elementy roślinne przeplatane ze zwierzęcymi, ludzkimi i fantastycznymi postaciami.
homonim to wyraz mający jednakowe brzmienie z innymi wyrazem, lecz odmienne znaczenie (np. wyraz zamek może mieć kilka znaczeń: zamek do drzwi lub zamek królewski albo zamek błyskawiczny. Słowo Kozioł też ma dwa znaczenia ponieważ może być to zwierzę lub przyrząd gimnastyczny.
hiperbola- określenie z dziedziny teorii literatury, stosowane także w innych rodzajach sztuki. Hiperbola to rodzaj przenośni, w której dana rzecz opisywana jest celowo i jawnie w sposób wyolbrzymiony, w celu wywołania odpowiedniego nastroju.
inwersja odwrócenie zwykłego układu, wartości elementów, faz procesu itd.; przestawnia, odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu
inwokacja - rozległa apostrofa otwierająca poemat epicki, w której autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła; stanowiła ważny składnik eposu homeryckiego, np. początek inwokacji w Iliadzie: "Gniew Achilla, bogini, głoś obfity w szkody...", lub w epopei narodowej Adama Mickiewicza Pan Tadeusz - "Litwo Ojczyzno moja / Ty jesteś jak zdrowie
ironia – sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. W klasycznej retoryce ironia stanowi jeden z tropów.
kolokwializm to wyraz, wyrażenie lub forma składni - stosowane wyłącznie w języku potocznym, zasadniczo tylko w mowie, w życiu codziennym, a jednocześnie w sytuacji, gdy nie ma wymogu dbałości o czystość literacką. Nagminne stosowanie kolokwializmów odbierane jest czasem jako niedbałe (a czasami wręcz prostackie) traktowanie języka.
lipogram - forma instrumentacji głoskowej polegająca na takiej budowie tekstu, aby składał się on z wyrazów, w których nie występuje określona głoska, szczególnie częsta w danym języku.
metonimia (zamiennia) to w literaturze figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Z figury tej korzysta się także często w codziennym języku (patrz przykłady).
metafora-przenośnia; w utworze poetyckim niezwykłe użycie lub połączenie słów, które zyskują przez to nowe znaczenie. W metaforze wyzyskuje się możliwość kojarzenia z sobą nawet odległych pojęć, w których dostrzega się jakąś cechę wspólną.
neologizm -wyraz, zwrot, forma, znaczenie nowo utworzone, nowo powstałe w danym języku.
oksymoron -wyrażenie obejmujące dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy (antonimy), najczęściej rzeczownik i określający go epitet, lecz także rzeczownik i określający go epitet. W takim związku dochodzi do metaforycznego przekształcenia obu słów, dających efekt paradoksu, np. zimny ogień, biały kruk. Prowokująca nielogiczność oksymoronu sprzyja wydobyciu bardziej skomplikowanego sensu, odpowiadającego dialektycznej złożoności stanów rzeczy, przeżyć czy myśli.
onomatopeja -wyrazy dźwiękonaśladowcze; naśladowanie zjawisk pozajęzykowych (np. tętentu konia, szumu morza, bicia dzwonów) przez odpowiednią instrumentację głoskową i rytmizację wypowiedzenia.
paradoks - sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, skłóconą z powszechnie uznawanymi przekonaniami, sprzeczną wewnętrznie, powstałą przez zestawienie całości znaczeniowo maksymalnie kontrastowych (opartych często na antytezie). Zaskakując nieoczekiwanymi zestawieniami, paradoks ujawnia zwykle jakąś oryginalną prawdę filozoficzną, moralną, poetyczną... np. Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć
parafraza – swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.
parenteza, paranteza (zdanie parentetyczne, zdanie parantetyczne) (gr. parnthesis - wstawienie) - jest to środek stylistyczny, zdanie wtrącone w nawias, uzupełniające wypowiedź, niekoniecznie powiązane kontekstowo z całością tekstu.
paralelizm -równoległość; współrzędność; jednoczesność; ekon. (p. walutowy) występowanie w jednym kraju dwóch walut a. monet złotych i srebrnych; teoria filoz., wg której zjawiska psych. i fiz. występują obok siebie, nie pozostając jednak z sobą w związku przyczynowym (por. Dualizm).
paronomazja, adnominatio, annominatio (gr. paronomasa) — figura retoryczna, leksykalny środek stylistyczny, polegający na zestawieniu podobnie brzmiących słów (często homofonów i homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego, np. może morze nie pomoże. Paronomazja wydobywa ukryte lub zatarte związki wyrazowe, stając się źródłem ciekawych pomysłów m.in. w kalamburach i limerykach.
pleonazm, masło maślane (z gr. pleonasmos "nadmiar") – jeden z błędów logiczno-językowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części.
personifikacja- uosobienie, nadanie cech ludzkich przedmiotowi, pojęciu abstrakcyjnemu, zjawisku itp. Słońce lecące trzymała nad czołem,
peryfraza - inaczej omówienie. Środek stylistyczny, polegający na zastąpieniu nazwy określonego zjawiska/przedmiotu/postaci jego opisem. Sposób wzbogacenia i rozwinięcia treści.
porównanie -zestawienie dwóch pojęć mających wspólną cechę za pomocą wyrazów jak, jakby, podobnie, na kształt.
polisyndeton - figura retoryczna, środek stylistyczny polegający na połączeniu współrzędnych członów zdania takimi samymi spójnikami.
powtórzenie- zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji. Na przykład: "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".
przerzutnia - przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni czytającego.
pytanie retoryczne- pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu podkreślenia przekonań pytającego.
symbol- jest to odczytanie ukrytego znaczenia danego przedmiotu, zjawiska lub rośliny (elementu na przykład świata przedstawionego utworu literackiego). Dopuszcza wieloznaczność i dowolność w odróżnieniu od alegorii. Przykładem symbolu może być: Chochoł w "Weselu" S. Wyspiańskiego czy rozdarta sosna w "Ludziach bezdomnych" S. Żeromskiego.
synekdocha to odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej – włos zamiast liczby mnogiej – włosy).
synestezja w literaturze - środek stylistyczny polegający na przypisywaniu jakiemuś zmysłowi wrażeń odbieranych innym zmysłem. Szczególne znaczenie miała w literaturze symbolizmu a także impresjonizmu.
tropy - zastąpienie jednego składnika wypowiedzi przez inny równoważny znaczeniowo, ale nieoczekiwany w danym kontekście, który nabiera znaczenia przenośnego.
wykrzyknienie -wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego
wyliczenie - «zestawienie cyfrowe, spis wyliczający, rachunek wykazujący coś»
wyrazy złożone -wyrazy pochodne, które powstały od co najmniej dwóch wyrazów podstawowych i zawierają dwie podstawy słowotwórcze.
zdrobnienie - «wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu, oznaczający przedmiot mniejszy w stosunku do przedmiotu, którego nazwa stała się podstawą słowotwórczą tego wyrazu, np. dom — domek, okno — okienko, książka — książeczka; lub wyrażający stosunek uczuciowy osoby mówiącej do przedmiotu wypowiedzi, np. syn — synek
zgrubienie - ormacja słowotwórcza (rzeczownik, przymiotnik, przysłówek), która odnosi się najczęściej do desygnatu większego niż desygnat oznaczany nazwą podstawową, mająca zwykle odcień ujemny — pogardliwy, ironiczny lub żartobliwy, np. nochal,