Charakterystyka gadów

Budowa morfologiczna:
- Części ciała - głowa, szyja, tułów, ogon
- Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania - beznogie węże i uskrzydlone pterozaury)
- Wzmocnienie kośćca i muskulatury
- Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu - częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy)

Pokrycie ciała:
- wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato
- zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz
- część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona - łącznotkankowego
- ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione
- brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe)
- możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych

Szkielet:
1. Osiowy
- żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7)
- staw żuchwowy tworzy kość stawowa - od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki
- uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie -pokrywy rogowe zwane dziobem)
- czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
- odcinek szyjny: pierwszy kręg - dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym - 7
- kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy
- piersiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową)
- lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem)
- krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą)
- ogon - kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania - autotomii)
- pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe
- współczesne - przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych)
- u żółwi w odcinku szyjnym - tyłowklęsłe
2. Obręczy i kończyn
- pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy - rozrost kości obręczy miednicowej)
- możliwośćlotu - podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny

Układ mięśniowy:
- zwiększenie masy mięśniowej
- wzrost liczby włókien mięśniowych
- pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową

Układ oddechowy:
- powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate)
- usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej)
- u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani - możliwość wydawania dźwięków
- warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy

Układ krążenia:
- dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita)
- zredukowanie zatoki żylnej
- mniejsze rozmiary krwinek

Układ rozrodczy i wydalniczy:
- nerki - parzyste, fasolowate narządy
- wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki)
- u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy
- nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych
- silna resorpcja wody przez ściany kloaki
- gady wydalają kwas moczowy
- zapłodnienie wewnętrzne
- prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz
- duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia)
- jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego)
- błony płodowe - owodnia, omocznia i kosmówka
- nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata

Układ pokarmowy i odżywianie:
- większość mięsożerna

Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- niewielkie mózgowie
- kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule
- międzymózgowie nakrywa kresomózgowie
- w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej - niewielki obszar istoty szarej
- międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko - ciemieniowe
- śródmózgowie - dobrze rozwinięte
- móżdżek - pokryty istotą szarą - korą móżdżku
- rdzeń przedłużony - esowato wygięty - cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców
- 12 par nerwów czaszkowych
- wzrok - najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie - zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową - migotkę
- węch rozwój narządu Jacobsona
- słuch i równowaga - brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka - kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego
- słabo rozwinięte narządy czucia skórnego
- dobrze rozwinięty narząd smaku - komórki smakowe na języku i podniebieniu

Występowanie i znaczenie:

Podsumowanie:
- czworonożność
- płucodyszność
- występowanie klatki piersiowej
- skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem
- brak gruczołów skórnych
- dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna
- zachowanie dwóch łuków aorty
- pięć odcinków kręgosłupa
- czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
- pełna ruchomość głowy
- żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa
- pojawienie się kory nowej
- 12 par nerwów czaszkowych
- zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych
- brak termoregulacji, ektotermia