Budowa, funkcjonowanie i choroby skóry człowieka.

Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. Stanowi zewnętrzną powłokę ciała oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2m², a grubość wynosi 1,5-5 mm. W skórze wyróżnia się następujące warstwy: naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną.

Naskórek (epidermie) - jest najbardziej zewnętrzną, beznaczyniową warstwą skóry. Jego grubość wynosi średnio 0,1 mm i jest zróżnicowana w zależności od obszaru skóry (np. na podeszwach stóp lub powierzchni dłoniowej rąk grubość naskórka dochodzi do 1,2-1,4 mm). Składa się z trzech odrębnych populacji komórek:

Keratynocyty – komórki entodermalne tworzące 5-6 warstw:
a) podstawna – najniżej położona warstwa rozrodcza, bierze udział w odnowie naskórka,
b) kolczysta – kilka rzędów wielobocznych komórek, posiadają specyficzne połączenia międzykomórkowe (desmosomy) oraz przestrzenie wypełnione płynem tkankowym o roli odżywczej w pozbawionym naczyń naskórku,
c) ziarnista – zawiera silnie zasadochłonne ziarnistości keratohialiny, będące bezpośrednim produktem w procesie rogowacenia; pełni ponadto rolę filtra nieprzepuszczalnego dla promieni UV,
d) jasna – występuje jedynie na dłoniach i podeszwach, gdzie jest gruby naskórek,
e) rogowa – zawiera bezjądrzaste komórki wypełnione keratyną (korneocyty); pełni rolę ochronną,
f) złuszczająca się – ulega stałemu i niewidocznemu gołym okiem złuszczaniu; czas odnowy naskórka (przejście od warstwy podstawowej do rogowej) u zdrowych osób wynosi 26-28 dni,
g) melanocyty – stanowią 6-10% wszystkich komórek warstwy podstawowej naskórka, są odpowiedzialne za syntezę barwnika skóry – melaniny i jej transport do sąsiednich komórek.

Komórki Langerhansa – wchodzą w skład układu immunologicznego.
Komórki Merkela – komórki układu nerwowego.

Skóra właściwa (cutis vera) – stanowi warstwę pochodzenia mezodermalnego, zbudowaną z włókien kolagenowych o falistym, różnokierunkowym przebiegu, z włókien sprężystych oplatających pęczki włókien kolagenowych i przydatki skóry, z włókien retikulinowych obecnych na granicy skórno-naskórkowej i wokół przydatków skóry oraz z bezpostaciowej substancji podstawowej, której głównymi składnikami są glikozaminoglikany i proteoglikany,

Skórę właściwą dzieli się na dwie warstwy:
- brodawkową – leży tuż pod naskórkiem
- siateczkową – zawiera grube włókna kolagenowe;

Grubość skóry właściwej zależy od obszaru skóry. Najcieńsza jest ona w obrębie gdzie osiąga maksymalnie 0,5-0,6 mm, a najgrubsza na plecach, podeszwach dłoniach – około 3-3,5 mm.

Tkanka podskórna (hypodermis, tela subcutanea) – zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle, np. na powiekach.

Podstawowe funkcje skóry to:
- izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych)
- udział w oddychaniu (tylko kręgowce niższe)
- termoregulacja
- udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe)
- odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno)
- melanogeneza (melanina chroni organizm przed mutagennym promieniowaniem UV)
- wchłanianie niektórych substancji
- gospodarka tłuszczowa
- gospodarka witaminowa (synteza prowitaminy D3 z 7-dehydrocholesterolu).
- wydzielenie dokrewne i reakcje odpornościowe (skóra zawiera komórki Langerhansa należące do APC).

Choroby skóry

Skóra jest jedyną częścią ciała człowieka mającą bezpośredni kontakt z otoczeniem. W rezultacie jest nieustannie atakowana przez zarazki, związki chemiczne i inne czynniki pogodowe. Choroby i dolegliwości skórne występują często, rzadko jednak bywają bardzo poważne.

Oto niektóre choroby skóry:
Łuszczyca - jest to nieprawidłowe rogowacenie naskórka, zwykle na kolanach, łokciach, okolicy krzyżowej; schorzenie przewlekłe, często z nowotworami. Jest to jedna z najczęstszych chorób skóry. Skłonność do łuszczycy jest uwarunkowana genetycznie.
Objawy kliniczne tej choroby to: ostro odgraniczone od skóry zdrowej grudki, barwy żywoczerwonej, pokryte białawymi łuskami. Grudki te mogą łączyć się w większe wykwity, o bardzo różnej wielkości i kształcie. Czasem mogą one zajmować nawet całą powierzchnię skóry. Ciężkim postaciom łuszczycy mogą towarzyszyć zmiany stawowe, przypominające gościec zniekształcający. Łuszczyca Krostkowa i erytrodermia łuszczycowa stanowią najcięższe odmiany kliniczne.
Leczenie typowych odmian łuszczycy polega na złuszczeniu wykwitów (1-2% maść salicylowa, codzienna kąpiel z usuwaniem łusek miękką szczoteczką), a następnie stosowaniu past redukujących (pasty dziegciowe 3-5-10%, pasty z cygnoliną 1‰, 1%, 2% itp.) Niektóre postacie łuszczycy regulują korzystanie na naświetlenie UV (promienie nadfioletowe) lub metodą PUVA (fotochemoterapia).

Czerniak - jest to jeden z najzłośliwszych nowotorów, powstaje z tkanki barwnikotwórczej; daje przeżuty do węzłów limfatycznych; niepromienioczuły. Jest to złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych i oka. Często rozwija się w miejscu uprzedniego istniejącego znamienia barwnikowego (zwłaszcza bardzo ciemnego, nieowłosionego, drażnionego mechanicznie), lub zmian będących tzw. melanoma In situ ( np. złośliwej plamy soczewicowatej), lecz równie często powstaje na podłożu niezmienionej chorobowo skóry.
Objawy kliniczne tej choroby to: żółtobrunatny, brunatny lub czarny naciek (barwę nadaje mu melanina), guzek lub guz, czasem ulegający rozpadowi, z wytworzeniem owrzodzenia. Szybki, naciekający wzrost. Przerzutuje bardzo szybko do sąsiedniej skóry, węzłów chłonnych, płuc, mózgu i wątroby (często przerzuty ujawniają się po latach od usunięcia ogniska pierwotnego). U dzieci do okresu pokwitania, a sporadycznie także i u dorosłych, mogą zdarzać się guzki o ciemnym zabarwieniu, niebędące w swej istocie czerniakiem, ale aktywnie rosnącymi znamionami barwnikowymi (tzw. czerniak młodzieńczy).

Grzybica- wywołana jest głównie przez dermatofity, drożdżaki, grzyby drożdżopodobne i pleśniowce, które powodują choroby naskórka, włosów, paznokci i błon śluzowych. Przebieg choroby oraz jej nazwa zależą od lokalizacji i rodzaju infekującego grzyba. Najczęściej spotykanymi grzybicami są grzybica stóp i grzybice odzwierzęce. Do zakażenia grzybicą stóp dochodzi przeważnie w łaźniach miejskich, na pływalniach, a przede wszystkim w przebieralniach. Najczęściej chorobą dotknięta jest skóra między palcami. Inną formą jest łuszczenie się podeszwy stóp. Natomiast grzybica paznokci powoduje ich zażółcenie i pogrubienie.

Trądzik - to powszechna dolegliwość występująca głównie u nastolatków. Gruczoły łojowe, leżące pod skórą wydzielają stale oleistą substancje, zwaną łojem. W okresie dojrzewania poziom hormonów płciowych we krwi wzrasta, co pobudza gruczoły do wytwarzania jeszcze większych ilości łoju. Krosty powstają wtedy, gdy przewody wyprowadzające gruczołów łojowych zostaną zaczopowane obumarłymi komórkami skóry oraz łojem. Widoczny czarny czubek krosty tworzy się wskutek utlenienia obumarłych komórek łoju, a gdy ulegnie zainfekowaniu powstaje typowy, zaczerwieniony i nabrzmiały pryszcz. Najwięcej krost powstaje na twarzy, szyi, plecach i ramionach. Trądzik nie jest łatwy do leczenia. Nie ma możliwości zahamowania wydzielenia łoju.

Liszaj czerwony - jest to choroba skóry o nieznanej etiologii. Objawia się licznymi, drobnymi czerwonosinawymi lub czerwonobrunatnymi, lśniącymi grudkami, zlewającymi się często w większe wykwity. Zmiany skórne są zwykle symetryczne, szczególnie typowe umiejscowienie na przedramionach po stronie zginaczy. Charakterystyczny jest także drzewkowaty lub obrączkowaty układ grudek liszaja czerwonego na błonach śluzowych, zwłaszcza na wewnętrznej powierzchni policzków. Wykwity śluzówkowe maja barwę białawą, lekko opalizują. Zmianom skóry towarzyszy świąd, nieraz o znacznym nasileniu.

Róża - jest ostrym zapaleniem skóry, wywołanym przez bakterie zwane paciorkowcami. Zakażone partie skóry są wyraźnie ograniczone, zaczerwienione, obrzęknięte i bolesne. Charakterystyczne objawy tej choroby to: wysoka temperatura (40°C), silne dreszcze oraz rozchodzące się od ogniska zapalnego czerwone pręgi. Róża pojawia się najczęściej na twarzy (tzw. róża twarzy), ale może także umiejscowić się na podudziach.

Przyczyny występowania tej choroby to takie, że bakterie przedostają się do organizmu poprzez niewielkie skaleczenia np. w kącikach ust, lub drobne zadraśnięcia na podudziu. Szczególnie łatwo dostają się one tam przy owrzodzeniu podudzia. Szczególnie podatne na róże są osoby z osłabionej odporności immunologicznej – na przykład chorzy na cukrzycę, alkoholicy, a także pacjenci, których organizm już wcześniej został osłabiony przez inne infekcje.

Bakterie można zwalczać odpowiednimi lekarstwami. Często nawet niezbędne jest także leczenie szpitalne, przynajmniej do momentu, dopóki nie obniży się gorączka i nie ustąpi zaczerwienienie skóry.

Świerzbiączka - jest chorobą endogenną, to znaczy, że jej przyczyny tkwią w organizmie. Często pojawia się już w okresie niemowlęcym (jako ognipiór) albo u dzieci.
Objawy u dzieci to silnie swędzące plamy na skórze, przede wszystkim w okolicach zgięć łokciowych i podkolanowych oraz pośladków.
U dorosłych dotknięte są również twarz, szyja, kark, piersi i ramiona.

Chora skóra jest bardzo sucha, często umiejscawiają się na niej zmiany o charakterze liszaja, powszechne są wtórne zakażenia bakteryjne. Choroba jest nieuleczalna, ale można jej objawy łagodzić tak, że staja się prawie nieodczuwalne.

Przyczyny tej choroby to: prawdopodobnie nie jest ona dziedziczna, jednak pojawia się u dzieci, których rodzice albo dziadkowie na nią cierpieli. Skłonność dziedziczna jest tylko czynnikiem wyzwalającym, dużą rolę odgrywającą również czynniki psychiczne i sytuacja społeczna. Kłopoty szkolne, albo zawodowe, ciężkie przeżycia, powodują ujawnienie choroby.

Ponieważ choroba jest nieuleczalna, leczenie ogranicza się do łagodzenia objawów. Poza staranną pielęgnacją skóry, stosuje się maści i leki przeciwhistaminowe, a także uspokajające i neurpleptyki. Bardzo pozytywne wyniki dają w przypadkach świerzbiączki metody z psychoterapeutą, pomagają w rozładowaniu problemów psychicznych i sytuacji konfliktowych. Poprawę przynosi często pomoc w zwalczaniu napięć i stresu, wyuczenie i stosowanie technik odprężających, takich jak joga lub trening autogenny. U wielu chorych taka terapia może znacznie wydłużyć okres utajenia choroby, a poza tym łagodzić jej przebieg. Ważną rolę spełnia też leczenie klimatyczne.

Oparzenia - jest to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury (oparzenie termiczne), żrących środków chemicznych ( oparzenie chemiczne), promieniowania jonizujące (np. oparzenie rentgenowskie).

Zależnie od głębokości zmian miejscowych rozróżnia się trzy stopnie oparzenia:
I- zaczerwienienie, obrzęk i bolesność skóry.
II- na skórze powstają pęcherze wypełnione osoczem.
III- występuje martwica skóry i tkanek głębszych.

Skrajna postacią oparzenia jest zwęglenie tkanek. Oparzenie, zwłaszcza termiczne, sprowadza zmiany ogólnoustrojowe w postaci wstrząsu wywołanego bólem, utratą osocza, krwi i zatruciem ustroju wchłanianymi produktami rozpadu białka tkankowego. Natężenie tzw. choroby oparzeniowej jest wprost proporcjonalne do powierzchni oparzonej. Oparzenie ponad 20% powierzchni ciała sprowadza wstrząs, a oparzenie ponad 70% jest przeważnie śmiertelne. Leczenie oparzenia można poprzez leki przeciwbólowe, uciskowy opatrunek jałowy z użyciem tiulu nawazelinowanego lub tiulu z 2 % maścią silikonową, walczenie ze wstrząsem: przetaczanie osocza, elektrolitów, podawanie dużej ilości płynów do picia, zapobieganie zakażeniu: antybiotyki, surowica przeciwtężcowa lub anatoksyna, w razie konieczności transfuzja krwi. W oparzeniu II i III przeszczepia się (operacja plastyczna) wcześnie zdrowe płaty skórno-naskórkowe, ostatnio również tzw. sztuczną skórą.

Odmrożenia - jest to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem niskiej temperatury.

Zależnie od natężenia zmian miejscowych wyróżnia się cztery stopnie odmrożenia:
1 – rumień, obrzęk, swędzenie i pieczenie skóry,
2 – martwica części naskórka, wytworzenie się pęcherzy jak przy oparzeniu,
3 – martwica całej skóry, a często i głębiej położonych tkanek miękkich,
4 - martwica części miękkich i kości.

Gojenie się odmrożeń przebiega dużo wolniej niż w oparzeniu. Odmrożeniu ulegają zwykle obwodowe części ciała: palce u rąk i nóg, nos i uszy. Pierwsza pomoc przy odmrożeniach – stopniowe ogrzewanie.

To tylko kilka wymienionych chorób skóry jest ich o wiele więcej. Możemy jednak zapobiec tym chorobom. Codzienna pielęgnacja skóry to nie tylko zapobieganie przed infekcjami czy poważniejszymi chorobami, ale też ma ona znaczenie estetyczne i wpływa na dobre samopoczucie. Po umyciu dobrze jest ciało nasmarować balsamem, aby się nie łuszczyła oraz żeby nie była sucha. Są także różnego rodzaju kosmetyki, które wspomagają pielęgnacje ciała. Czystość i higiena skóry zabezpiecza nas przed pasożytami, a także to podstawa o dbanie własnego ciała i zachowaniu ostrożności przed niepotrzebnymi nam chorobami.