Przyczyny i skutki rozbiorów Polski

Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVIII wieku była państwem słabym, źle rządzonym i niesprawnym politycznie. Wyniszczona wieloletnimi wojnami i pogłębiającym się kryzysem gospodarczym okazała się być – na tle innych państw europejskich – krajem zacofanym. Polska nie liczyła się już na arenie międzynarodowej, a jej los zależał od planów i interesów państw ościennych. Początków słabości RP możemy upatrywać już przy ustanawianiu wolnej elekcji. Od tej pory bowiem szlachta zyskiwała coraz więcej przywilejów i jako stan biorący największy udział w rządzeniu państwem tak naprawdę tylko Polsce szkodziła. Idea sarmatyzmu która przyświecała szlachcie tylko pogłębiała ich zadufanie w sobie i pewność siebie. Tak naprawdę epitety, którymi szlachcice się opisywali – dobry pan, prawy rycerz – bardzo szybko przestały mieć cokolwiek wspólnego z rzeczywistością. Postawa szlachty była karygodna – „liberum veto” i „złota wolność szlachecka” ograniczały jakiekolwiek działania sejmu i inteligencji które mogłyby prowadzić do uratowania Polski. Powszechne były różnego rodzaju przekupstwa i malwersacje szlachty, które w krótkim czasie doprowadziły do tego, że Polacy nie potrafili wybrać odpowiedniego władcy, nie mówiąc już o decydowaniu o własnym losie. Do powstań i rozruchów dochodziło tylko dzięki jednostkom, niemożliwa była zorganizowana walka przeciw zaborcom. Nieudolna oraz naiwna polityka zagraniczna kolejnych władców doprowadzała do wojen i degradowała Polskę. Z upływem lat umacniał się protektorat rosyjski w Rzeczpospolitej. Pozostałe państwa ościenne zaczęły coraz bardziej ingerować w sprawy polskie. Brak jakichkolwiek reform i zmian doprowadził nie tylko do zacofania gospodarczego, lecz również do braku wykształconego społeczeństwa. Postępowały takie procesy jak wyludnianie miast i ich agraryzacja. Produkcja rolna znacznie zmalała. Gospodarstwa chłopskie znalazły się w ruinie. Szlachta powiększając swoje majątki, zagarnęła grunty, przez co wzrosła liczba ziem leżących odłogiem i bezrobotnych chłopów. Przez podwyższenie pańszczyzny chłopi nie mogli kupować wyrobów rzemieślniczych, szlachta natomiast sprowadzała je zza granicy. Upadło rzemiosło i handel. Jedną z przyczyn rozbiorów Polski również było osłabienie militarne. Pospolite ruszenie straciło na znaczeniu.

Kolejne rozbiory Polski uświadomiły szlachcie, że RP ma niewielkie szanse na to, aby odzyskać suwerenność zbrojnie. Szlachecka inteligencja zrozumiała, że tylko modernizacja oświaty i gospodarki może pomóc w przywróceniu świetności Polski.

Po pierwszym rozbiorze terytorium Rzeczypospolitej zmniejszyło się do 520 tys. km, a ludność do 7,4 mln. Natomiast po drugim obszar państwa polskiego skurczył się do 200 tys. km i 4 mln ludności. Ostatni rozbiór spowodował całkowitą utratę suwerenności. Próby naprawy sytuacji RP i powstań narodowo-wyzwoleńczych zaowocowały chwilowymi poprawami – powiodły się reformy oświaty i gospodarki, skutkiem czego Polska przestała być tak bardzo zacofana w stosunku do reszty państw europejskich.

Rzeczpospolita padła ofiarą obowiązującej w XVIII wiecznej Europie zasady równowagi sił.