Hasła o naukach pomocniczych historii

Metrologia, miernictwo, nauka o pomiarach. Obejmuje wszystkie teoretyczne i praktyczne problemy związane z pomiarami, niezależnie od rodzaju wielkości mierzonej i dokładności pomiarów. Rozróżnia się metrologię:

- metrologia ogólna, obejmuje zagadnienia pomiarów wspólne dla wszystkich zastosowań (np. układy jednostek miar, właściwości narzędzi pomiarowych),

- metrologia stosowana, odnosi się do określonego rodzaju wielkości mierzonej lub obejmującą pomiary w określonych dziedzinach (np. metrologia warsztatowa, metrologia elektryczna
- metrologia prawna, zajmuje się zagadnieniami odnoszącymi się do jednostek miar, metod pomiarów i narzędzi pomiarowych z punktu widzenia urzędowo ustalonych wymagań technicznych i prawnych,

- metrologia teoretyczna, zajmuje się teoretycznymi zagadnieniami pomiarów (np. błędami pomiarów) oraz technikami pomiarów.


Dyplomatyka, nauka pomocnicza historia zajmująca się badaniem dokumentów, zwłaszcza średniowiecznych (tzw. dyplomów), poszczególnymi etapami ich powstawania i uwierzytelniania, typami formularza, organizacją i rozwojem kancelarii zarówno wystawcy, jak i odbiorcy, a także ustalaniem autentyczności i określeniem stanowiska prawnego dokumentu na przestrzeni dziejów.

Za kolebkę dyplomacji uznaje się Francję, zwłaszcza dysponujące bogatymi archiwami opactwa Benedyktynów w Saint-Germain-des-Pr?s i Saint-Denis pod Paryżem. Wypracowaną tam metodę badań nad dokumentem opisał mnich benedyktyński J. Mabillon w dziele De re diplomatica libri sex (1681-1704), w którym dokonał klasyfikacji i zapoczątkował krytyczną ocenę dokumentów jako źródeł historycznych.

Na początku XVIII w. wykłady dyplomatyki wprowadzono na wyższych uczelniach w Niemczech, gdzie 1737 powstała pierwsza jej bibliografia. Od czasów rewolucji francuskiej (1789-1799) zasoby archiwalne we Francji stały się ogólnie dostępne, zaczęły powstawać ośrodki specjalizujące się w badaniach dyplomatycznych, m.in. 1821 powstała cole des Chartres.

Do dalszego rozwoju dyplomatyki przyczyniły się powstające w XIX w. wydawnictwa źródłowe publikujące dokumenty, np. niemiecka seria Monumenta Germaniae Historica, wychodząca od 1819. Duże zasługi dla rozwoju dyplomatyki położyli: L.V. Delisle, A. Giry, H. Pirenne, Th. Sickl, J. von Ficker, H. Brunner, L. Schiaparelli.

Rozwój dyplomatyki polskiej nastąpił w 2. połowie XIX w. dzięki badaniom W. Kętrzyńskiego, S. Krzyżanowskiego i W. Semkowicza oraz edycji serii wydawniczej Monumenta Poloniae Historica.


Heraldyka, nauka o herbach. Zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów. Nauka pomocnicza historii. Wyróżnia się heraldykę historyczną, która bada wiedzę historyczną dotyczącą herbów, oraz heraldykę praktyczną, która analizuje zasady tworzenia i prawidła stylowej ornamentacji herbów.

Początki heraldyki sięgają XIX w. Znani polscy heraldycy: F. Piekosiński, A. Małecki i W. Semkowicz.

Sfragistyka, sigillografia, nauka pomocnicza historii badająca pieczęcie jako źródła historyczne. Zajmuje się: rozwojem ich form, zakresem pełnionych funkcji prawnych jako podstawowych środków uwierzytelniających oraz treściami ideowymi napisów i wyobrażeń napieczętnych. Ściśle związana z dyplomatyką, heraldyką i genealogią.

Rozwinęła się w 2. połowie XIX w., głównie w Niemczech i we Francji. Do rozwoju sfragistyki polskiej przyczynili się: M. Kętrzyński, W. Semkowicz, M. Gumowskii M. Haisig.

Archiwistyka, nauka pomocnicza historii, obejmująca wiedzę o archiwach i archiwaliach. Może stanowić również samodzielną dyscyplinę naukową. Zajmuje się: gromadzeniem (ustala metody i zasady kwalifikowania akt), przekazywaniem, porządkowaniem (uwzględniając ich pochodzenie, związek z urzędami bądź regionami), opracowywaniem (sporządzanie inwentarzy) oraz udostępnianiem archiwaliów. W jej skład wchodzą: teoria, metodyka, prawo archiwalne, technika archiwalna oraz archiwoznawstwo.


Numizmatyka, nauka pomocnicza historii. Przedmiotem numizmatyki są badania, opis, systematyzowanie monet i in. znaków pieniężnych oraz badanie przyczyn i warunków ich użytkowania.

Numizmatyka wykorzystywana jest przez naukowców z dziedziny historii jako narzędzie przy interpretacji badanych źródeł, datowaniu zabytków archeologicznych. Początki numizmatyki sięgają XIV stulecia, w XVIII w. stała się przedmiotem wykładanym na uniwersytetach.

W XIX w. dopracowała się własnych metod badawczych i warsztatu naukowego. W Polsce zbiory monet i medali znajdują się głównie w muzeach, zwłaszcza w Krakowie i Warszawie. Czołowymi polskimi numizmatykami okresu początków tej dyscypliny nauki w naszym kraju byli: T. Czacki, J. Lelewel, E. Czapski. Do najważniejszych wydawnictw zajmujących się problematyką numizmatyczną należały bądź należą: Zapiski Numizmatyczne (1884-1889), Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne (1889-1949), Wiadomości Numizmatyczne (od 1957).