Park Tatrzański -materiały

Położenie - woj. małopolskie
Data utworzenia- 1954 r.
Powierzchnia - 211,64 km²
- leśna 151,91 km²
- uprawna 1,69 km²
- wodna 2,09 km²
Pow. Ochrony-
- ścisłej 115,14 km²- częściowej 93,12 km²
- krajobrazu 3,38 km²
Powierzchnia- otuliny
Długość szlaków turystycznych- 245 km
Liczba odwiedzających rocznie- 2460 tys.
Siedziba- Zakopane

Historia
Na granicy Polski i Słowacji, wznoszą się najwyższe góry między Alpami i Kaukazem — Tatry. Wprawdzie ani najwyższy szczyt Tatr — Gerlach (2655 m n.p.m.), leżący po słowackiej stronie granicy, ani najwyższy szczyt Polski — Rysy (2499 m n.p.m.) — nie mogą się równać z Mont Blanc czy Elbrusem, ale duże różnice wzniesień, piętrowość klimatu i niezwykły skład gatunkowy fauny i flory sprawiają, że Tatry mają charakter wysokogórski. Powierzchnia Tatr wynosi ok. 750 km2, z czego 150 km2 przypada na Tatry Polskie; reszta to Tatry Słowackie. Rzeki zaczynające swój bieg w Tatrach Polskich należą do zlewiska Bałtyku, zaś rzeki biorące początek w Tatrach Słowackich wpadają do Morza Czarnego. Tatry, a właściwie ich niższe partie, przez długi czas były obiektem dość intensywnej, żeby nie powiedzieć rabunkowej eksploatacji. Z konieczności ochrony unikatowej przyrody tych gór zaczęto sobie zdawać sprawę już pod koniec XIX w., kiedy to rabunkowa gospodarka leśna doprowadziła do przerzedzenia naturalnego drzewostanu i, w konsekwencji, do katastrofalnej powodzi na terenach podgórskich. Wówczas to powstało Towarzystwo Ochrony Tatr; mniej więcej w tym samym czasie zaczęły się podnosić głosy żądające utworzenia parku narodowego. Pierwsze starania o utworzenie parku przyrody w rejonie Tatr, Pienin i Babiej Góry (obejmujące tereny po obu stronach granicy państwowej) zostały podjęte w 1924, po powołaniu polsko-czechosłowackiej komisji delimitacyjnej. Rozważano różne projekty, ale nie zdołano ich zrealizować. W 1932 państwo wykupiło część leżących w Tatrach dóbr rodziny Uznańskich, w 1933 dołączono do nich obszar należący do Fundacji Kórnickiej, a w 1938 dobra jaworzyńskie. Jednak dopiero w 1947 na terenach należących do państwa utworzono Park Tatrzański jako wyodrębnioną jednostkę administracyjną lasów państwowych. Pierwszym rezerwatem na jej terenie była Hala Pyszna (górna część Doliny Kościeliskiej). Na jego utworzenie polskie Tatry musiały jednak poczekać do 1954 roku, czyli sześć lat dłużej niż Tatry Słowackie. Ochroną parkową objęto wówczas całyobszar górski i otulinę na Podhalu. W chwili utworzenia parku Tatry były zdewastowane, liczebność dzikich ssaków była niska, a drzewostan był w opłakanym stanie. Tatry, ze swą alpejską przyrodą, stromymi szczytami i wielką różnorodnością krajobrazów zawsze miały wielu zwolenników. Nic dziwnego, bo zadowolić mogą zarówno wytrawnych wspinaczy jak i typowych "ceprów", jak nazywają górale mieszkańców nizin.

Opis Tatr

Park obejmuje najmłodsze, najwyższe i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wygląd Tatry zawdzięczają głównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawały tam i znikały lodowce. Najwyższym szczytem polskiej części Tatr i parku są Rysy (2499 m npm).
Podział Tatr na Zachodnie, Wysokie i Bielskie jest uzasadniony budową
geologiczną. Tatry zaliczane są do gór orogenezy alpejskiej. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych. Krajobraz ich cechują charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotły zajęte w większości przez jeziora. Tatry Zachodnie budują skały krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich składa się m.in. z licznych malowniczych dolin z ostańcowymi formami skalnymi. Na terenie parku w Tatrach znajduje się ok. 650 jaskiń, z których najdłuższym i najgłębszym jest system jaskiń Wielka Śnieżna - Wielka Litworowa (długość korytarzy 18000 m, głębokość 814 m). Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 jaskiń.


Turystyka

Bogactwu roślinności odpowiada bogactwo krajobrazowe, choć aby to docenić turysta powinien wykazać się dość dobrą kondycją, zwłaszcza, że różnice wzniesień są stosunkowo duże. Na zmęczonych turystów czeka wiele górskich schronisk, do których jednak zwykle trzeba sporo podejść. U podnóża Tatr Polskich rozłożyła się "polska stolica zimowych sportów"- Zakopane, u podnóża Tatr Słowackich istnieje kilka miejscowości z zapleczem turystycznym, jak np. Tatrzańska Łomnica i Poprad. To właśnie w miejscowościach podgórskich zaczynają się najważniejsze szlaki turystyczne. W Tatrach wolno się bowiem poruszać tylko po oznakowanych ścieżkach, które zwykle są w dobrym stanie, a w bardziej eksponowanych miejscach są często zaopatrzone w klamry i łańcuchy umożliwiające turystom bezpieczne dotarcie do celu nawet w razie załamania się pogody. Jednym z najczęściej odwiedzanych schronisk tatrzańskich jest "Morskie Oko", położone nad jeziorem o tej samej nazwie. Innym ciekawym schroniskiem, ulubioną bazą wypadową turystów, jest schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone w samym sercu polskiej części Tatr Wysokich. Jeziora tatrzańskie cechuje znaczna przejrzystość wody; spotykany w opracowaniach popularnych i naukowych termin "staw" wywodzi się z nazewnictwa gwarowego i na tyle się upowszechnił, że mianem tym zaczęto nazywać wszystkie polodowcowe jeziora tatrzańskie. Słowacka część Tatr również ma dobre zaplecze turystyczne, ale z racji większej powierzchni słowackiego parku tamtejsze schroniska i hotele są rozmieszczone nieco rzadziej, choć niejednokrotnie również na dużych wysokościach. Fakt, że południowa granica polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego jest zarazem północną granicą parku słowackiego (TANAP- u), umożliwia swobodne przemieszczanie się zwierząt i ma ogromne znaczenie dla zachowania bioróżnorodności obu tych obszarów chronionych. Zarówno polski jak i słowacki park narodowy otacza obszar otuliny, na którym dozwolone są niektóre formy działalności rolniczej i gospodarczej. Pewne przejawy tradycyjnej gospodarki rolnej (wypas owiec, koszenie traw) dozwolone są nawet na obszarach pod ścisłą ochroną, co jest o tyle uzasadnione, że działalność taka ma tu wielowiekową tradycję, a zaprzestanie jej może spowodować drastyczne zmiany w ekosystemie.

Kultura materialna

Kultura materialna Tatr jest równie ważnym jak przyroda elementem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Charakteryzuje się ona swoistą odrębnością i jest szeroko kultywowana. Do najcenniejszych składników kultury górali tatrzańskich należą: gwara, stroje i zwyczaje. O przeszłości zaś świadczą wspaniałe gawędy, liczne szałasy, kapliczki i kościółki. Na przełomie XIX i XX wieku wykształcił się na tym terenie odrębny tatrzański styl architektoniczny. Zagrożenia i turystyka Tatry w przeszłości były silnie eksploatowane. Latem na polanach i halach wypasane były liczne stada owiec, kóz i krów. Nadmierne wypasy spowodowały obniżenie górnej granicy lasu oraz zapoczątkowały procesy erozyjne. W okresie XVII-XIX wieku działały liczne kopalnie i huty, które potrzebowały ogromnych ilości drewna. Na przełomie XIX i XX wieku rozwinęła się turystyka, a błędna gospodarka leśna doprowadziła do powstania sztucznych monokultur świerkowych na siedliskach lasów bukowych i jodłowych. Zagrożeniem dla przyrody parku są też kłusownictwo, inwestycje sportowe i turystyczne oraz rozwijające się gospodarczo Zakopane. Tatrzański Park Narodowy obejmując zaledwie 0.07% pow. Polski jest odwiedzany przez ok. 3 mln turystów rocznie, co stanowi ok. 8% mieszkańców kraju. Bogata infrastruktura parku (liczne szlaki turystyczne, schroniska itp.) z trudem wytrzymuje ogromną rzeszę turystów. Z uwagi na wysokie walory przyrodnicze oraz duże zainteresowanie odwiedzających wprowadzono opłaty za wstęp na teren parku.

Wody

Na terenie parku występują liczne potoki oraz ok. 30 jezior zwanych "stawami". Są one ważnym walorem krajobrazowym Tatr Wysokich. Największymi tatrzańskimi stawami są Morskie Oko (34.5 ha oraz 50.8 m głębokości ) i Wielki Staw Polski (34.1 ha oraz 79.8 m głęb.). Jeziora tatrzańskie odznaczają się bardzo ubogim życiem biologicznym oraz niezwykłą przezroczystością wody. Długość największych potoków przekracza 20 km. Występujące wodospady i wywierzyska, które jak np. Wodogrzmoty Mickiewicza są jedną z atrakcji parku. Największym wodospadem jest Wielka Siklawa (70 m).

Roślinność

Roślinność charakteryzuje się typowym układem piętrowym. W reglu górnym (do 1550 m npm) rosną bory świerkowe, które przechodzą w strefę kosówki i traworośli (do 1800 m npm) powyżej której jest piętro alpejskie i turni. Liczba gatunków roślin naczyniowych w parku szacowana jest na ponad 1000 gatunków, wśród których 85 podlega ochronie gatunkowej. W parku rośnie także ok. 600 gat. mszaków, 550 gat. porostów oraz występuje 900 gat. glonów. Wiele roślin rosnących w parku to endemity tatrzańskie, karpackie lub gatunki rzadkie. Najbardziej cennymi z nich są m.in: limba, skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, dębik ośmiopłatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, która jest jednym z symboli Tatr. Do bardziej znanych należą również sit skucina i boimka dwurzędowa tworzące endemiczny zespół wysokogórskich muraw przebarwiających się jesienią na czerwono i nadających charakterystyczny kolor większym obszarom górskim np. "Czerwonym Wierchom". Piętrowość klimatyczno-roślinna. Lasy dolnoreglowe bukowe i bukowo-jodłowe, zastępują bory świerkowe (z limbą przy górnej granicy lasu) regla górnego. Wyżej kosodrzewina i trawiaste hale wysokogórskie, a ponad 2300 m n.p.m. piętro turniowe ze skąpą roślinnością mchów i porostów. Liczne gatunki endemiczne (np. skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska) i relikty polodowcowe (dębik ośmiopłatkowy). Wiele roślin chronionych, m.in.: szarotka alpejska, goryczki, tojady, limba. W Tatrach opisano 1000 gatunków roślin naczyniowych - jest to więc, dzięki dużej różnorodności siedlisk, najbogatszy w gatunki region Polski. Z endemitów roślinnych warto wymienić trawy, a mianowicie kostrzewę tatrzańską, kostrzewę bezbezostną i karpacką, a także rośliny kwiatowe: urdzik karpacki i szafran spiski, zwany też krokusem, który wiosną pokrywa fioletowym dywanem rozległe połacie niektórych szerokich dolin tatrzańskich. Na uwagę zasługują też dębik ośmiopłatkowy, sit skucina i wierzba żyłkowana, relikty epoki lodowcowej.

Klimat, gleby, roślinność i świat zwierzęcy wykazują zróżnicowanie piętrowe:
• piętro leśne dzielące się na podłożu osadowym na regiel dolny i górny
• regiel dolny do 1250 m pierwotnie porośnięty przez lasy mieszane jodłowo-bukowe, zostało w większości przekształcone przez gospodarkę człowieka. Dzisiaj dominują tu lasy świerkowe
• regiel górny do 1550 m z panującym borem świerkowym, z egzemplarzami limby w strefie górnej granicy lasu
• piętro kosodrzewiny do ok. 1850 m n.p.m. z zaroślami kosodrzewiny tworzącymi wraz z wysokością coraz mniejsze płaty
• piętro alpejskie - do ok. 2200 m n.p.m.
• piętro subniwalne (turnia) - powyżej 2200 m n.p.m. - wokół ścian skalnych występują tylko płaty muraw z nielicznymi gatunkami roślin kwiatowych.

Fauna

Bogata fauna parku charakteryzuje się wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objętymi ochroną gatunkową. Do osobliwości faunistycznych parku należą chronione już od połowy XIX wieku kozica i świstak, oraz niedźwiedź brunatny i kilkanaście gatunków ptaków, w tym: orzeł przedni, sokoły, pomurnik i płochacz halny. W wyższych partiach lasów gnieżdżą się głuszec, cietrzew i jarząbek. W lasach liczne są także jelenie, sarny i drobne gryzonie. Nielicznie występuje reliktowy skorupiak - skrzelopływka bagienna. Świstak tatrzański stanowi podgatunek świstaka alpejskiego. Przez pewien czas groziło mu wyginięcie, do czego przyczynił się góralski przesąd, że jego sadło jest panaceum na różne choroby. Bogata jest endemiczna fauna bezkręgowców (np. Allogamus starmachi). Na obszarze Tatr żyje 8 gatunków płazów, 3 gatunki gadów, 115 gatunków ptaków, 42 gatunki ssaków. Większość z nich występuje także w innych łańcuchach górskich Europy bądź na obszarach nizinnych; niektóre zaś są endemitami, które żyją jedynie w Tatrach. Należą do nich: kozica, nornik śnieżny i ryjówka górska.

Ptaki leśne to:
-dzięcioł trójpalczasty, orzechówka , drozd obrożny
-kuraki: głuszec, cietrzew, jarząbek
-drapieżniki: orzeł przedni, myszołów, jastrząb, sokół pustułka
-sowy: puchacz i sóweczka (największa i najmniejsza z sów występujących na Słowacji i w Polsce), sowa włochata, sowa uralska
-ptaki śpiewające: zięba, gil, sójka, sikory i inne.

Przyroda i ochrona Tatr

Nowoczesna ochrona przyrody wyznacza sobie dwa zasadnicze cele, a mianowicie ochronę różnorodności biologicznej, oraz ochronę naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie. Dla osiągnięcia tych celów tworzone są tereny chronione mające różny stopień dopuszczalności ingerencji człowieka w przyrodę i spełniających różne funkcje szczegółowe. W zależności od zakresu ograniczeń i oznaczonych funkcji wydzielono kategorie terenów chronionych (IUCN 1999), wskazano na konieczność strefowania ochronnego oraz opisano pryncypialne zasady zarządzania tymi terenami.

W prawodawstwie Polskim, ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku określa, że celem ochrony przyrody jest:
- utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosysytemów, - zachowanie różnorodności biologicznej,
- utrzymanie lub przywracanie własciwego stanu siedlisk,
- zapewnienie ciągłości istnienia gatunków wraz z ich siedliskami, a także
- zachowanie walorów krajobrazowych i dziedzictwa geologicznego kraju.

Dla osiągnięcia tych celów ustawa przewiduje stosowanie 10 różnych form ochrony przyrody, będących w istocie kategoriami ochrony przyrody, wśród których na czołowym miejscu umieszczono parki narodowe. Ustawa wskazuje też sposoby osiągania celów, czyli sposobów działania, a mianowicie:
- ochronę ścisłą (bierną) polegającą na całkowitym, trwałym zaniechaniu bezpośredniej ingerencji człowieka w przyrodę,
- oraz ochronę czynną, która polega na stosowaniu zabiegów w celu zachowania siedlisk i gatunków lub przywracania naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody, czyli ochronę różnorodności,
- ochronę krajobrazową dla zachowania charakterystycznych cech danego krajobrazu.

Tatrzański Park Narodowy (TPN) jako obiekt obszarowej ochrony przyrody realizuje wszystkie, wymienione wcześniej cele ochronne.


Nauka

Tatrzański Park Narodowy jest terenem zainteresowania ludzi nauki o różnorodnych specjalizacjach. Realizują tu oni własne tematy badawcze, ponadto w Tatrach organizowane są wycieczki naukowe i sesje terenowe, konferencje, sympozja oraz zjazdy, szkolenia zawodowe, jak również ćwiczenia terenowe studentów.
Badania naukowe w Tatrach Polskich mają ponad dwustuletnią historię. Do pierwszych badaczy zaliczani są Baltazar Hacquet i Stanisław Staszic, działający tu na przełomie XVIII i XIX w. Od tego czasu zainteresowanie uczonych tym terenem ciągle rosło. Działalność naukowa wspierana była od 1864 r. także finansowo, przez Komisję Fizjograficzną Akademii Umiejętności. Z początkiem XX w., a zwłaszcza w okresie międzywojennym, nastąpiło znaczne ożywienie badań naukowych w Tatrach. Po drugiej wojnie światowej, po utworzeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego, nastąpił dalszy rozwój realizowanych tu prac badawczych. Udostępnienie TPN dla działalności naukowej to jedna z podstawowych funkcji, jaką spełnia Park. Badania podstawowe i stosowane prowadzone są w oparciu o przyjęte zasady oraz ustalone procedury. Podlegają one rejestracji i są dokumentowane w Pracowni Naukowej TPN. Pracownia koordynuje badania wykonywane w Parku oraz inicjuje i prowadzi własne badania, ściśle dostosowane do aktualnych potrzeb ochrony przyrody tatrzańskiej. Prowadzona dokumentacja i archiwizacja poświęcona badaniom naukowym w TPN stanowią cenne źródło informacji. Spośród niemal trzydziestu polskich instytucji naukowych, prowadzących badania w Tatrach, wyróżnia się ośrodek krakowski. Realizuje on niemal połowę wszystkich prowadzonych prac. Do kolejnych należą ośrodki: warszawski, śląski i poznański. Spośród naukowców najliczniej w ostatnich latach reprezentowanych byli pracownicy takich uczelni jak: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Śląski i Uniwersytet Poznański oraz Akademia Rolnicza w Krakowie i warszawska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Ważną grupę stanowili uczeni Polskiej Akademii Nauk. Badania prowadzili również naukowcy z zagranicy. Zakres działalności naukowej realizowanej w TPN ukazują cykliczne konferencje naukowe (ostatnia odbyła się w 2005 r.). Ważnym wynikiem tej pracy są liczne publikacje naukowe, popularnonaukowe i inne, wieńczące dorobek wielu badaczy, poświęcających swoją pracę Tatrom.

Dziedzictwo kulturowe


Zwiedzając Tatry podziwiamy piękno krajobrazu i przyrody. Chodząc krętymi górskimi ścieżkami zauważamy czasem pięknie wkomponowane w krajobraz ślady działalności człowieka - szałasy, koliby pomniki, tablice krzyże i kapliczki. Mijając je warto poznać ich historię, a nasz serwis internetowy pomoże w tym Państwu.

Zasoby dziedzictwa kulturowego Tatrzańskiego Parku Narodowego to ponad 400 zidentyfikowanych śladów obecności i działalności człowieka w Tatrach. Są to między innymi: • stanowiska archeologiczne i ryty naskalne - łącznie 60 dotychczas rozeznanych w TPN, • Obiekty gospodarki leśnej i dworskiej - łącznie 53 na terenie TPN, • Obiekty, zespoły, szlaki pasterskie - łącznie 170 na terenie TPN w różnym stopniu zachowania, od śladów i miejsc po całe zespoły z Polaną Chochołowską i Kopieńcami na czele, • Obiekty i relikty górnictwa i hutnictwa - łącznie 93 zidentyfikowane dotychczas na terenie Tatr z wiodącymi zespołami Zakopane I w Kuźnicach i Zakopane II w Starych Kościeliskach oraz sztolniami i szybami w dolinie Starorobociańskiej i Pyszniańskiej, • Obiekty, zespoły, ślady i relikty turystyki, taternictwa i sportów zimowych - łącznie 24 na terenie TPN, • Inne budynki i obiekty użyteczności publicznej - łącznie 65 na terenie TPN, • Zabytki sakralne i kommemoratywne - łącznie 73 na terenie TPN.


PS. przy różnych opisach możesz powstawiać obrazki charakteryzujące np. roślinność itp.