Sytuacja gospodarcza i społeczna na świecie w latach 1919-1939

KONIUNKTURA GOSPODARCZA W LATACH 1919-1929
Po zakończeniu wojny nastąpił spadek produkcji przemysłowej na świecie. W 1922r. kryzys został opanowany. Produkcja przemysłowa zaczęła rosnąć. Odbudowa zniszczeń wojennych i konieczność wymiany zużytych maszyn w zakładach przemysłowych spowodowały wzrost zapotrzebowania na wyroby przemysłowe. Pojawiło się zjawisko nazywane w ekonomii popytem odłożonym. Ludzie chętnie kupowali, banki udzielały kredytów na zakup towarów. W krótkiej perspektywie oznaczało to wzrost popytu, ale konieczność spłaty zaciągniętych kredytów wymuszała oszczędność w wydatkach i w dalszej perspektywie oznaczała spadek zainteresowania nabytych dóbr. W 1929r. pojawiły się w gospodarce oznaki stagnacji. Przedsiębiorcy produkowali więcej towarów, niż rynek mógł wchłonąć. Zaczęto magazynowanie towarów.

KRYZYS GOSPODARCZY
Dnia 24 października 1929r. w tak zwany czarny czwartek nastąpił na nowojorskiej giełdzie gwałtowny spadek cen akcji przedsiębiorstw. Nastąpił kryzys finansowy. Banki wstrzy-mały udzielanie kredytów i zaczęły domagać się spłaty zaciągniętych długów. Gwałtowny spadek popytu miał katastrofalne następstwa przemysłowe. Nastąpił spadek produkcji maso-we bankructwa przedsiębiorców. Kryzys objął cały świat. W 1931r. osiągnął apogeum, produkcja przemysłowa na świecie zmalało o 31% w stosunku do okresu przedkryzysowego. Najsilniej kryzys dotknął USA, gdzie spadek produkcji zmalał o 52%. Kryzys był również obecny w Europie. Następstwem spadku produkcji był spadek dochodów ludności i masowe bezrobocie.
Cena akcji była sztucznie podbijana. Zaważyła polityka rządu USA. Prezydent USA Hoover- chciał utrzymać płace na dawnym poziomie ? to pogłębiło kryzys. Zdecydowano o cłach na-kładanych na produkty z poza USA- cła zaporowe. Kryzys przenosi się na Europę. Najpierw na zachodnią, potem na środkową i wschodnią. W Austrii upadła bank ? Credit Austald ? w połowie 1931r. ? spowodowało to przeniesienie się kryzysu na pozostałą część Europy. Skutki:
zahamowanie polityki inwestycyjnej
spadek produkcji przemysłu
wzrost bezrobocia
wzrost inflacji
pogorszenie nastrojów społecznych
wzrost popularności radykalnych poglądów (partie faszystowskie i komunistyczne)
monopolizacja ? powstały duże korporacje, towarzystwa
ugrupowania radykalne u władzy (Niemcy 1933r. ? Hitler)
wzrost interwencjonalizmu państwowego
prezydent USA- Roosevelt ? wprowadza nowy ład (New Deal) ? roboty państwowe
Przebieg kryzysu był ostrzejszy i trwał dłużej w krajach rolniczo- przemysłowych.
Ceny na produkty rolnicze spadły szybciej niż na przemysłowe ? tzw. nożyce cen.

WALKA Z KRYZYSEM
W 1933r. Franklin Delano Roosevelt przedstawił koncepcję polityki gospodarczej, nazwa-nym nowym ładem (New Deal). Była przygotowana przy współudziale specjalnego zespołu ekspertów, nazywanego ?trustem mózgów?. Zawieszona wymienność waluty amerykańskiej i zakazano wylotu złota z kraju. Przez obniżkę pensji urzędników uzyskano rezerwy finansowe. Bezrobotni dostawali zasiłki. Starano się poprawić koniunkturę wprowadzając roboty pu-bliczne i stosując interwencjonalizm państwowy ? (3 główne cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, pobudzenie popytu globalnego i podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.) Zalesiono nieużytki. Budowano drogi, lotniska, obiekty sportowe. Wznoszono elektrownie wodne. Zagospodarowanie rzeki Tennessee Powstały duże efektowne farmy. Zapewniono w ten sposób prace 4 mln bezrobotnych. Sposób rządzenia nie podobał się środowiskom konserwatystów, ale wyborcy mieli inne zdanie na ten temat. Franklin Delano Roosevelt był 4-krotnie prezydentem USA.
W Europie podjęto politykę aktywnego zwalczania kryzysu. Własnością państw stawały się niektóre fabryki zagrożone upadłością. Organizowano roboty publiczne. Rządy inwestowały w przemysł związany z wojskiem. Małe firmy bankrutowały, lub były wykupywane przez duże koncerny które łatwiej przetrzymywały kryzys.

ZWIĄZEK RADZIECKI W LATACH TRZYDZIESTYCH
W 1927r. zrezygnowano z polityki NEP-u (ostatecznie w 1929r.). Stalin ogłosił program przyspieszonego uprzemysłowienia kraju ? industrializacja ? życie gospodarcze zostało cał-kowicie podporządkowane decyzjom władz centralnych. Polecenia władz centralnych musiały być wykonane bez względu na koszt. Podjęto budowę wielkich elektrowni wodnych, linii kolejowych, kanałów, zakładów przemysłowych. Na Uralu powstał kombinat hutniczy Magnitogorsk. Informacje o sukcesach radzieckiej gospodarki były propagowane na świecie przez partie komunistyczne. W czasie gdy gospodarka światowa borykała się z kryzysem w ZSRR dokonywano ogromnych inwestycji. Wzrastała liczba sympatyków komunizmu. Ludzie którzy pracowali na budowach dostawali pieniądze lecz nie umieli ich wydać ponieważ w sklepach nie można było nic kupić. Zakłady przemysłowe, które powstawały pracowały głównie na potrzeby armii. Brakował więc chęci do pracy. Zaczęto w tedy wykorzystywać pracę przymusową. Powstawały obozy pracy (łagry). Rozwój przemysły spowodował wzrost zapotrzebowania na produkty rolne. Prywatne gospodarstwa nie wystarczały.
Komuniści stworzyli plan przebudowy gospodarczej:
znacjonalizowanie (upaństwowienie) środków produkcji
centralne planowanie
dominacja ciężkiego przemysłu- zwłaszcza zbrojeniowy.
Plan ten powstał podczas 14 zjazdu BHPB w grudniu 1925r.
Ośrodki: tzw. pięciolatki
Magnitogorsk
Kanał Białomorsko-Bałtycki
Kanał Łagodo
Współzawodnictwo pracy ? tzw. ruch stachanowski
Włączenie do pracy kobiet- praca dla państwa.
W 1930r. rozpoczęto kolektywizację rolnictwa. Zmuszano chłopów aby łączyli swe gospo-darstwa w kołchozy ? spółdzielnie, które były podporządkowane centralnie planowanej go-spodarce. Rolników, którzy sprzeciwiali się rozstrzeliwano lub wysyłano do obozu pracy. Ponieważ chłopi pracowali niechętnie i niedbale, bezpośrednim następstwem kolektywizacji był spadek produkcji żywności. Występował głód. Kolektywizacja wywoływała opór szcze-gólnie wśród chłopów ukraińskich, w 1932r. władze przeprowadziły tam masową konfiskatę płodów rolnych, licząc że głód zmusi ich do uległości. Ofiarą głodu w tym czasie było 5 mi-liona ludzi. Wszelkie opory wobec komunistycznych władz okrutnie tłumiono.