Realizm w malarstwie od XV do XIX wieku

W historii sztuki, realizmem nazywa się kierunek artystyczny w malarstwie drugiej połowy XIX wieku, zakładający wierne odtwarzanie rzeczywistości i kwestionujący akademizm. Realizm w tym sensie charakteryzuje się spokojną i cichą kompozycją, bohaterem dzieł jest człowiek pracy, ofiara niesprawiedliwości i wyzysku. Tło najczęściej stanowią piękne ojczyste krajobrazy. Elementy realizmu pojawiały się we wcześniejszych epokach, ale jego główna ekspansja przypada właśnie na XIX w.

Cechy malarstwa realistycznego:
- artyści wiernie odtwarzali rzeczywistość, starając się dokładnie odwzorować kształt, materię oraz barwę przedmiotu,
- stosowanie perspektywy geometrycznej (zbieżnej) i powietrznej w malarstwie,
- ukazywanie życia prostych ludzi, ich pracy, codziennych obowiązków, bez idealizowania i upiększania,
- zaniechanie przedstawiania tego, co nie może być sprawdzone i poznane (tematy zaczerpnięte z historii, Pisma Świętego lub mitologii antycznych),
- rozszerzenie kręgu zainteresowań artystycznych o motywy dotychczas niegodne sztuki.
- przedstawianie niezakłamanej rzeczywistości dostępnej przeciętnemu człowiekowi (żadnych boginek i aniołów!),
- zaakcentowanie życia zwykłych ludzi, ich problemów, pracy i trosk,
- uproszczenie kompozycji płótna, rezygnację z ozdobników, przesadnie żywych kolorów i promiennego oświetlenia.

Główni twórcy realizmu:
- J.F. Millet
- J. Chełmoński
- A. i M. Gierymscy

Jean-Francois Millet najbardziej odpowiada ideałowi malarza realisty. Jego sztuka niezmiennie obraca się wokół trudnego życia chłopów i ich symbiozy z naturą. Sam Millet pochodził z chłopskiej rodziny normandzkiej i wkładał w swoje miniaturki dużą dozę osobistego wzruszenia. Jego najsłynniejszym obrazem są Kobiety zbierające kłosy z 1857 roku.

W Polsce realizm reprezentują najlepiej Józef Chełmoński i Aleksander Gierymski. Chełmoński jest dużo "łagodniejszym" realistą, i porzuca często ciemną stronę życia na rzecz bardziej beztroskich obrazów o jasnej kolorystyce. Gierymski natomiast z dużo większym oddaniem ideologicznym portretuje robotników i chłopów polskich oraz miejską biedotę.

Realizm nigdy nie uzyskał wielkiej popularności, ponieważ środowiska opiniotwórcze Paryża zostały szybko odrzucone prowokacjami (głównie za sprawą bezkompromisowego i nieco egocentrycznego Gustaw`a Courbet`a). Poza Francją natomiast realizm nie rozwinął się w jakiś szczególnie interesujący i charakterystyczny sposób. Dobre technicznie malarstwo realistyczne zostało szybko skrytykowane za nijakość i powtarzalność, a światek malarski szybko został pochłonięty wielkimi rewolucjami artystycznymi, z których pierwszą było pojawienie się impresjonizmu.