Maria Montessori

Spis treści:


Wstęp....................................................................str.2
1. Metoda Montessori.............................str.3
1.1.Wychowanie religijne........................str.6
1.2. Polaryzacja uwagi..............................str.6
2. Praca Wychowawczyń........................str.7
3. Stosunek Montessori do Froebla.........str.9
Zakończenie..........................................................str.11
Bibliografia...........................................................str.12



Wstęp

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiarawall we Włoszech. Po ukończeniu
średniej szkoły technicznej, postanowiła podjąć studia medyczne, które ukończyła z wyróżnieniem. Była pierwszą we Włoszech, kobietą-lekarzem.
W roku 1897 podjęła pracę w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego, podczas której zwróciła szczególną uwagę na dzieci upośledzone umysłowo. Wkrótce natrafiła na pracę Marca Gasparda Itarda i jego ucznia Edwarda Sequina. Dzięki pedagogice specjalnej Sequina i Itarda, praktyce medycznej oraz dzięki doświadczeniom w pracy z dziećmi upośledzonymi doszła do wniosku, że problem ich rozwoju i kształcenia jest raczej natury pedagogicznej niż medycznej i że wymagają one odpowiednich warunków wychowawczych, czyli specjalnej metody pracy.
Istota Pedagogiki Montessori sprowadza się do stwierdzenia, że ponieważ każde dziecko jest inne, powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie, ? czyli przez swoje możliwości, kompetencje i umiejętności ? indywidualnych planów rozwojowych tak, aby ich właściwa realizacja umożliwiała mu naukę samodzielną i efektywniejszą.
Ta myśl przewodnia determinuje konsekwencje metodyczne; ponieważ każde dziecko jest inne, każde ma inne zainteresowania. Zainteresowania te pojawiają się w różnym czasie i trwają dowolnie długo. Nie można ich wywołać zewnętrznymi działaniami, mogą zniknąć trwają dowolnie długo. Nie można ich wywołać zewnętrznymi działaniami, mogą zniknąć bezpowrotnie.

1. Metoda Montessori

Maria Montessori uważała, że w ogólnym rozumieniu wychowanie ma dwa cele: biologiczny i społeczny. W sensie biologicznym chodzi o wspieranie naturalnego rozwoju jednostki, a w społecznym- o przygotowanie jej w szerokim znaczeniu do życia w społeczeństwie Stąd wychowanie to szczególny rodzaj pomocy osobie ludzkiej w osiągnięciu przez nią niezależności, to pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego psychiczno- duchowym rozwoju.
Punktem centralnym teorii pedagogicznej Montessori nie jest system zaplanowanych poczynań osoby dorosłej względem dziecka, ale samo dziecko, jego rozwój w najkorzystniejszych wychowawczo warunkach.

Jednak, pomimo że dziecko było centrum zainteresowań Montessori, to punktem wyjścia rozważań nad nim był świat dorosłych. Autorka bardzo krytycznie oceniała wzajemne relacje pomiędzy dorosłymi a dziećmi. W początku XX wieku ogólnie uważano dzieciństwo za etap przejściowy do osiągania dorosłości. Montessori traktowała dziecko jako pełnoprawną istotę ludzką, w dzieciństwie upatrując źródło kreatywnego, prospektywnego rozwoju.
Dorośli w opinii Montessori są pełni takich wad jak duma, pycha i gniew. Aby wychowywać potrzebna jest najpierw autentyczna "odnowa dorosłych", ich nawrócenie, zmiana myślenia o sobie i o dziecku. Potrzebna jest ich moralna, wewnętrzna przemiana.

Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych.
Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Respektuje kolejne fazy zainteresowań, związane z rozwojem dziecka. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.
Maria Montessori jest zaliczana do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, którzy mają również swój bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci upośledzonych. Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem
zaradności i współżycia w środowisku.

Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego i duchowego oraz kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.

Jest to realizowane poprzez pomoc dziecku w rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły, wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy, wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej, osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem, wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie, uzależnieniu od nagrody, formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji, szacunku dla pracy innych, rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy, osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa, umiłowaniu do rzeczywistości i otoczenia.

Maria Montessori czerpała inspiracje dla metodycznej częsci swojego systemu z doświadczeń szkolnictwa specjalnego a także z bezpośredniej praktyki ogródków froeblowskich. Opracowała na tej podstawie opracowała zestaw pomocy i ćwiczeń dydaktycznych na którym opierał się program zajęć przedszkolnych, służący głównie do pobudzania dzieci do ruchu, pracy i dobra.
W większości zajęcia w domach dziecięcych opierały się na ćwiczeniach, głównie indywidualnych, zmysłów: dotyku, węchu, słuchu, wzroku i smaku.

1.1. Wychowanie religijne

Według zasad pedagogiki Montessori ważne miejsce w procesie kształtowania się człowieka zajmuje wychowanie religijne. Swoje przemyślenia na ten temat M. Montessori przedstawiła w książce "Dziecko w Kościele". Religijność jest według niej jest uniwersalnym sposobem odczuwania, towarzyszącym człowiekowi od początków istnienia świata.
Religijność nie jest czymś co trzeba dziecku dać. Tak jak każdemu człowiekowi jest dana zdolność mówienia, tak samo dana jest mu zdolność przeżycia religijnego. Tak jak w przypadku nauki języka, tak samo w przypadku religii istnieje pewna potencjalność, otwartość na religię. Ta zdolność do przeżyć religijnych - pojawiająca się w momencie narodzin - jest tęsknotą za całościowym zrozumieniem, dążeniem do transcendencji, a tym samym do wszechstronnego poznania świata i stworzenia.
Montessori wyróżniała w nauczaniu religijności, fazę odczuć i fazę nauczania. W fazie odczuć, charakterystycznej dla okresu wczesnego dzieciństwa, dziecko może przyjmować religię szybko, kompleksowo i nieświadomie. Decydujące jest przy tym środowisko rodzinne i najbliższe otoczenie, jako obszar przeżyć i doświadczeń religijnych. Małe dziecko myśli w sposób poglądowo-symboliczny i potrzebuje symboli religijnych w najbliższym otoczeniu.
Dziecko jest wrażliwe na oznaki miłości; obraz Boga rozwija poprzez relacje z drugim człowiekiem. Religii uczy się nie tylko poprzez słowa, ale również w sposób pośredni - poprzez wspólne działanie, naukę form grzecznościowych, sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
Wśród potrzeb uczuciowych małego dziecka ważne miejsce zajmuje potrzeba bezpieczeństwa. Odkrycie istnienia Bożej opieki jest dla niego radością i wzbudza w nim potrzebę modlitwy. Dzieci chcą się czuć bezpiecznie nie tylko w sferze fizycznej, chcą być ochraniane również prawem do indywidualności, chcą mieć prawo do sekretów, samodzielnych przemyśleń i spontanicznej aktywności.

1.2. Polaryzacja uwagi

Podstawą teoretycznych oraz praktycznych aktywności nauczyciela jest dziecko oraz jego biologiczny i społeczny rozwój.
Wychowanie to bardzo specyficzny rodzaj ? pomocy osobie ludzkiej w osiąganiu przez nią niezależności , to także pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego psychiczno- duchowym rozwoju. W tym czasie ma miejsce stały postęp w sferze ducha i ciała , zaś jego siłą sprawczą staje się energia będąca źródłem aktywności dziecka.
Uważała , że każde dziecko jest budowniczym samego siebie, cały zaś proces budowy powinien odbywać się w interakcji ze środowiskiem dziecka . Dzięki właściwościom ?absorbującej psychiki? ( czyli okresów szczególnej wrażliwości oraz tzw. polaryzacji uwagi) dziecko świadomie chłonie wrażenia , zdobywa wiedzę wraz z doświadczeniem. Wszystko to warunkuje jego stały i prawidłowy rozwój.
Polaryzacja uwagi? zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania dziecka jednym przedmiotem lub czynnością, pozostawania przy niej albo powrotu do niej w celu dokonywania odkryć na drodze głębokich, osobistych przeżyć.
Ta siła twórcza polaryzacji uwagi miałą występować tylko wtedy, gdy nauczyciel zdoła uwzględnić potrzeby rozwoju dziecka przy współistniejących okresach tzw. wrażliwych cykli. Kiedy więc w tzw. wrażliwej fazie wystąpi polaryzacja uwagi, będzie to sygnał , że wyniki dziecka w nauce powinny być dobre.

2. Praca Wychowawczyń
Maria Montessori określa nauczyciela jako ?pomocnika dziecka? w jego uczeniu się, gdyż tylko schodząc na drugi plan, daje on możliwość wyzwolenia się dziecięcej energii. Wychowawca powinien być pośrednikiem miedzy materiałem dydaktycznym, a dzieckiem, zrezygnować z funkcji wykładowcy, a przyjąć rolę pomocnika i obserwatora. W trakcie pracy z pomocami rozwojowymi powinien mówić jak najmniej, bo to nie jego wyjaśnienia są istotne, lecz dziecięca ciekawość i dociekliwość. Dziecku poszukującemu, nauczyciel powinien dać odczuć swoją obecność, natomiast temu, które już zajęło się konkretną pracą, nie powinien przeszkadzać. Ten czas może przeznaczyć na wnikliwą obserwację i zanotowania postępów dziecka w nauce w tzw. ?dzienniczku osiągnięć?.
Środowisko dziecka powinno być przygotowane przez mądrego i wrażliwego nauczyciela, który także jest jego częścią. Nauczyciel będzie wspomagał samodzielne wysiłki dziecka, wnikliwie i systematycznie obserwować dziecko i jego działanie, by niczego nie przeoczyć, zwłaszcza pojawienia się okresu krytycznego, by dostrzec, które dziecko potrzebuje wsparcia i pomocy. Powinien przy tym stale pamiętać, że podstawą zajęć w klasach Montessori jest samodzielna praca dziecka. Wspierana jest ona indywidualną pomocą nauczyciela tylko wtedy kiedy jest to rzeczywiście konieczne.Nauczyciel ma stworzyć warunki do podejmowania aktywności i wspierać działania dziecka bez nadmiernego narzucania się. Może używać pochwał i innych społecznych wzmocnień. Jednakże powinien być ostrożny w ocenach odnoszących się do pracy dziecka, ponieważ ważne jest, aby rozwijało się u niego poczucie satysfakcji z samej pracy, a nie z aprobaty nauczyciela czy innych osób.
W żadnym wypadku nie może interweniować, gdy dziecko popełni błąd w czasie wykorzystywania materiałów, ponieważ zakłócałby proces sprzężenia zwrotnego. Powinien się też powstrzymywać od interwencji, kiedy dziecko zaczyna poznawać nowe sposoby użycia materiałów, jeśli tylko są one zgodne z celami ich przygotowania.

Jak we wszystkich systemach oświatowych, wychowawca - poprzez swą rolę społeczną i kwalifikacje - jest główną postacią, od której zależą wyniki instytucjonalnego kształcenia. Rola jego jest bardzo trudna i wymaga nie tylko rzetelnego przygotowania merytorycznego i doskonałej znajomości materiału montessoriańskiego.
?Przesłaniem metody Marii Montessori jest hasło: ?Pomóż mi zrobić to samodzielnie? - jest to apel ucznia skierowany do nauczyciela . Sformułowanie tego hasła, dokonane przez samą Marię Montessori, należy uznać za kwintesencję jej przemyśleń pedagogicznych. Wyraża ono dążenia dziecka do samodzielnego i nieskrępowanego rozwoju, w warunkach właściwej pomocy nauczyciela, która musi opierać się na jego głębokiej i rzetelnej wiedzy o danym zjawisku.
Jednak forma tej pomocy musi inspirować ucznia do pracy samodzielnej.
Rolą nauczyciela nie jest asystowanie w tej pracy i pełnienie zadań przewodnika ucznia. Nauczyciel powinien być jedynie dyskretnym obserwatorem jego pracy. Zadaniem nauczyciela jest zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju, a tym samym - wyzwolenie procesów kształtowania się właściwych form postępowania.
Rolą nauczyciela jest wybieranie dla konkretnego ucznia najodpowiedniejszego materiału rozwojowego, wskazanie właściwego sposobu posługiwania się nim i umiejętne wycofanie się w celu pozostawienia dziecku swobody wyboru zakresu aktywności oraz rytmu i tempa pracy. Proces ten przebiega harmonijnie, gdy prowadzi do osiągnięcia pożądanych skutków pedagogicznych tzn. powstania osobowości twórczej samodzielnej i przestrzegającej uniwersalnych norm moralnych.?

Nauczyciel nie ocenia. Zdarza się, że zdawkowo wypowiedziana ocena pracy dziecka powoduje, że traci ono zainteresowanie dla tego, czym przed chwilą jeszcze zajmowało się z zaangażowaniem i pasją. Robiło to nie dla oceny. Nauczyciel nie zdobędzie zaufania ucznia subiektywnymi ocenami , zależnymi od samopoczucia, gustu lub od przyjętych kryteriów staranności. Zdobędzie zaufanie wykazując życzliwe zainteresowanie jego pracą.
Jeśli uczeń w czasie rozwiązywania zadania popełni błąd - materiał, umożliwiający przeprowadzenie samokontroli, pozwoli mu na samodzielne skorygowanie błędu.
W Pedagogice Montessori, błędy uczniowskie są traktowane jako informacja, że nie nadszedł jeszcze czas, aby uczeń zajmował się danym tematem. Podjęcie decyzji, kiedy to ma nastąpić jest główną rolą nauczyciela, przy czym podjęcie jej jest łatwe, ponieważ wynika z obserwacji zachowań.

3. Stosunek Montessori do Froebla

Freidrich. Frbel uważał, że każdy człowiek jest częścią boskiej rzeczywistości i wszelkie ludzkie działania zdeterminowane są przez boską siłę (jego telos). Frbel pojmuje więc wychowanie i nauczanie jako stymulację procesu formowania się sił.
Wewnętrzna rzeczywistość człowieka, gdzie drzemią potencjalne siły, powinna być stale rozwijana. Mówiąc prościej ? wspieranie procesu formowania się owych sił polega na gromadzeniu przez dziecko różnorodnych doświadczeń, które później łączą się w specyficzne struktury. Wynika stąd wniosek, że wychowanie nauczające ma mieć charakter globalny, czyli musi łączyć aspekty: poznawczo-intelektualne, z fizyczno-manualnymi oraz z socjalnymi i religijnymi. Ogólnie można powiedzieć, że celem kształcenia jest odkrywanie ludzkiej siły kształtowania świata.
Frblowska filozofia sferyczna stanowi zarówno teorię naukową, jak i doktrynę edukacyjną.
Warto podkreślić, że Friedrich Frbel używał terminu SFERA na określenie uniwersalnej, żywej i twórczej siły, która jest podstawą świata fizycznego i duchowego zarazem. Celem kształcenia ? mówiąc językiem Frbla ? jest rozwijanie owej sferyczności. Należy oprzeć subiektywne poznawanie świata na aktywności pedagogicznej. Owa aktywność zmusza dziecko do analitycznego zgłębiania rzeczywistości zewnętrznej w celu odnajdywania jej struktury. Tym samym przejawia się wówczas zdolność ludzkiego umysłu do samotworzenia struktur. W procesie tym dziecko odkrywa zarówno siebie, jak i obiekt, który bada. Uczeń doświadcza, że bez człowieka nie ma zewnętrznego świata. Najważniejszą częścią pedagogicznej koncepcji Frbla są: zabawy edukacyjne, które mają podkreślać wspólnotę dorosłych i dzieci oraz wykorzystywane do tych zabaw ? podarki lub inaczej dary, które stanowią po prostu materiał autodydaktyczny, a służyć miały właśnie do badania struktury przedmiotów.
Założenia Montessori wypływały z jej dążenia do przezwyciężenia dydaktyzmu i werbalizmu panującego w pedagogice Froebla. Krytykując metodykę Froebla pisała : ?Przyglądać się kształtom, nie znaczy bynajmniej analizować je. Kiedy się opowiada dzieciom o kątach, bokach, o tym, że kwadrat ma cztery boki i że można go utwozyć za pomocą czterech kijów, jak to czyni Froebel, wtedy jest to już rzeczywiście nauka geometrii? .W domach dziecięcych zwracano uwagę dzieci na różne kształty, ale bez uczenia ich nazw.
Krytyka dydaktyzmu Froebla nie miała na celu wyeliminowania nauczania w przedszkolu. W domach dziecięcych zamierzano jeszcze bardziej konsekwentnie niż w ogródkach froeblowskich do nauczania dzieci czytania, pisania oraz początków arytmetyki. Montessori spodziewając się głosów krytycznych na temat wcześnie rozpoczynanej nauki czytania i pisania małych dzieci, broniła swojego programu argumentami natury pedagogicznej oraz psychologicznej.


Zakończenie

Maria Montessori wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną obowiązującą w stosunku do dzieci, swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie nowymi metodami pedagogicznymi, a to powodowało z kolei powstawanie następnych placówek.
System pedagogiczny Montessori jest istotnym składnikiem współczesnych dążeń i zasad pedagogicznych. System Marii Montessori doczekał się powszechnego uznania po dokonaniu w nim istotnych modyfikacji założeń i metod pracy.
W Polsce zainteresowanie systemem Montessori było duże. Polska prasa pedagogiczna w okresie przed i po I wojnie światowej poswięcała wiele uwagi działalności Montessori i jej systemowi.


Bibliografia


1.Ł. Kurdybacha ?Historia Wychowania?, t.2 Wa-wa 1967.
2.Kwartalnik Pedagogiczny ROK XLIV:1999 numer 3-4(173-174) Wa-wa 2001.
3.Kwartalnik Pedagogiczny ROK XLV:2000 numer 1-2 (175-176).