Afryka

Krainy

Afryka jest kontynentem o rzeźbie wyraźnie wyżynnej. Średnia wysokość 658 m. Najwyższy szczyt Kilimandżaro, 5895 m, najniżej położony punkt znajduje się w depresji jeziora Assal - 150 m p.p.m. Ponad 75% powierzchni Afryki leży na wysokości 300-2000 m. Wyżynny blok Afryki, wznoszący się stromymi progami nad wąskim pasem nizin nadbrzeżnych, ograniczony jest od północny górami Atlas, a od południa Górami Przylądkowymi.
Charakterystyczne dla Afryki (z wyjątkiem Afryki Wschodniej) jest występowanie rozległych kotlin rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami. Środkową część północnej Afryki zajmują masywy górskie Ahaggar i Tibesti oraz przylegające do nich od południa wyżyny Adrar des Iforas i Air. Cały ten obszar otaczają kotliny i niecki: od południowego zachodu Kotlina Nigru, od zachodu niecka pustyni AI-Dżauf, od północnego zachodu Kotlina Wielkiego Egru, od północnego wschodu niecka Pustyni Libijskiej, od południa - Kotlina Czadu (ograniczona od wschodu płaskowyżem Dar Fur). Najdalej na wschód jest położona Kotlina Białego Nilu. W środkowej części Afryki leży rozległa Kotlina Konga, otoczona od północnego zachodu Wyżyną Adamawa, a oddzielona od Kotliny Białego Nilu Wyżyną Azante.
W Afryce Południowej 1/3 część obszaru zajmuje kotlina Kalahari, oddzielona od Kotliny Konga Wyżynami Lunda i Bije, obrzeżona od zachodu Wyżynami: Nama, Damara, od południowego wschodu i wschodu Wyżynami Veldów (w Oranii i Transwalu) i Matabele, a od południa płaskowyżem Górnego Karru.
W Afryce Wschodniej ciągnie się system Wielkich Rowów Afrykańskich (od obniżenia rzeki Zambezi do południowego krańca Morza Czerwonego), rozdzielający wysoko położone wyżyny zrębowe, ponad którymi wznoszą się potężne stożki wulkaniczne (Kilimandżaro 5895, Kenia 5199 m, Elgon 4321 m). Od północy Afrykę Wschodnią ogranicza wysoko wydźwignięty blok Wyżyny Abisyńskiej i Wyżyny Somalijskiej.
Klimat
Położenie Afryki po obu stronach równika powoduje wyraźną symetrię w rozkładzie stref klimatycznych. Środkowa część kontynentu obejmuje strefa klimatów równikowych, od klimatu równikowego wilgotnego (opady całoroczne) do podrównikowego suchego (pora deszczowa i sucha). Szczególnie dużą wilgotnością odznacza się wybrzeże Zatoki Gwinejskiej (roczna suma opadu ponad 2000 mm, na stokach wulkanu Kamerun - do 10 000 mm). Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej roczna suma opadu znacznie maleje. Najmniej opadów występuje w strefach klimatów zwrotnikowych, głównie na obszarze pustyń.
Na półkuli północnej strefa pustynna (Sahara) obejmuje szeroki pas od Oceanu Atlantyckiego do Morza Czerwonego, na półkuli południowej tylko zachodnia część kontynentu (Namib, Kalahari), część wschodnia leżąca w zasięgu południowo-wschodniego pasatu ma klimat bardziej wilgotny. Na znacznych obszarach Sahary roczna suma opadu nie przekracza 20 mm, na wschodzie - 10 mm, na pustyni Namib - 15 mm. Wnętrze Sahary i wybrzeże Morza Czerwonego są jednymi z najgorętszych obszarów kuli ziemskiej (średnie temperatury w lipcu przekraczają 35C). Północne i południowe krańce Afryki mają klimat podzwrotnikowy morski z gorącym, suchym latem i łagodną, deszczową zimą.
Świat roślin
W obszarze śródziemnomorskim (północne wybrzeża Afryki i góry Atlas) zimozielone, twardolistne lasy i zarośla typu makii, a z roślin uprawnych - oliwki. Dalej na południe skąpa roślinność pustynna (z drzew głównie uprawy palmy daktylowej w oazach Sahary i nad Nilem), następnie półpustynna i sawannowa. Po obu stronach równika bardzo różnorodne formacje roślinne: na obszarach suchych i gorących (Sudan i część Afryki Wschodniej) różne typy sawanny, na obszarach o dużych opadach (głównie wybrzeże Zatoki Gwinejskiej i dorzecze Konga) bujny, wilgotny, wiecznie zielony las równikowy (tzw. dżungla). Dalej na południe formacje suchorośli: lasy monsunowe (całkowicie zielone tylko w porze wilgotnej), sawanny i półpustynie przechodzące w pustynie.
W najwyższych partiach górskich (np. na Ruwenzori i Kilimandżaro) spotyka się drzewiaste lobelie i ogromne starce. Na nizinnych wybrzeżach morskich Afryki międzyzwrotnikowej - formacje namorzynów.
Południowe krańce Afryki zajmuje roślinność odrębna, o bardzo bogatym składzie gatunkowym. Na wyżynnych półpustyniach krainy Karru występują osobliwe "żywe kamienie" (Lithops). W rejonie nadbrzeżnym pięknie kwitnące byliny oraz twardolistne, zimozielone lasy i zarośla, przypominające śródziemnomorską makię.
Z Afryki pochodzą niektóre rośliny użytkowe, m.in. kawa, arbuz, sorgo.