Jerzy Grzegorzewski - esej

JERZY GRZEGORZEWSKI

Jerzy Grzegorzewski urodził się w 1939 roku. Inscenizator, reżyser teatru telewizji, scenograf. Należał, obok Krystiana Lupy i Jerzego Jarockiego, do grona najwybitniejszych polskich inscenizatorów. Zmarł 9 kwietnia 2005 roku.
Ukończył łódzką Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych i Wydział Reżyserii Dramatu warszawskiej PWST. Asystował Kazimierzowi Dejmkowi przy jego inscenizacjach w Teatrze Narodowym w 1963 roku. Po studiach związał się z łódzkim Teatrem im. Stefana Jaracza, gdzie wystawił m.in. KAUKASKIE KOŁO KREDOWE Bertolta Brechta, DEMONICZNY NADKABARET Stanisława Ignacego Witkiewicza, IRYDIONA Zygmunta Krasińskiego, CZAJKĘ Antoniego Czechowa, BALKON Geneta oraz swoją pierwszą inscenizację WESELA Stanisława Wyspiańskiego. Grzegorzewski samodzielnie tworzył scenografię do przedstawień, budował groteskowy acz spójny wewnętrznie świat sceniczny.
W 1976 roku Jerzy Grzegorzewski związał się ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie powstała druga wersja WESELA, WARIACJE na podstawie własnego scenariusza reżysera i DZIESIĘĆ PORTRETÓW Z CZAJKĄ W TLE według Czechowa. Dwa lata później, nie przerywając pracy w Łodzi i Krakowie, został Grzegorzewski dyrektorem artystycznym Teatru Polskiego we Wrocławiu, gdzie stworzył wybitne inscenizacje ŚLUBU Witolda Gombrowicza, NIE-BOSKIEJ KOMEDII Zygmunta Krasińskiego i AMERYKI według powieści Franza Kafki.
W roku 1982 Grzegorzewski przeniósł się do Warszawy i objął stanowisko dyrektora artystycznego Teatru Studio po Józefie Szajnie. W warszawskim teatrze powstały najbardziej dojrzałe prace Grzegorzewskiego: PARAWANY Jeana Geneta, PUŁAPKA Tadeusza Różewicza, OPERA ZA TRZY GROSZE Bertolta Brechta, POWOLNE CIEMNIENIE MALOWIDEŁ, TAK ZWANA LUDZKOŚĆ W OBŁĘDZIE, MIASTO LICZY PSIE NOSY wg scenariuszy własnych reżysera, ŚMIERĆ IWANA ILICZA Lwa Tołstoja, WUJASZEK WANIA Antoniego Czechowa, LA BOHEME według Stanisława Wyspiańskiego oraz DON JUAN Moliera.
Łódzkie premiery Grzegorzewskiego wyznaczyły teatralny obszar, na którym dokonywał on później dalszych poszukiwań. W kolejnych latach reżyser powracał bowiem do autorów i utworów wystawianych w Teatrze im. Stefana Jaracza. Teksty Witkacego, polskich romantyków - Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Antoniego Czechowa, Jeana Geneta oraz Tadeusza Różewicza pojawiały się w coraz to nowych interpretacjach. Powracanie do wciąż tych samych tematów i problemów we wciąż nowych ujęciach stało się znakiem rozpoznawczym teatru Grzegorzewskiego - teatru dekonstrukcji wielkich mitów kultury, także polskich mitów romantycznych, grającego z tradycją teatralną. Przez długi czas ulubionym środkiem stosowanym przez Grzegorzewskiego był collage - zarówno w warstwie tekstowej, jak i plastycznej, scenograficznej. Większość spektakli stworzonych na postawie scenariusza własnego Grzegorzewskiego to kompilacje, układanki z Lowry'ego, Shakespeare'a, Wyspiańskiego, Witkiewicza czy Mickiewicza.
Grzegorzewski był przez czas długi inscenizatorem dalekim od wiernego wystawiania dramatu, nicującym teksty i umieszczającym je w prowokacyjnych kontekstach.
Według Romana Pawlowskiego, Grzegorzewski trwał przy wizji teatru jako sztuki autonomicznej i dlatego jego teatr łatwo zniósł wstrząsy przełomu lat 80. i 90. Dość uparcie, chociaż może nieefektownie, realizowałem swoją wersję pojmowania sztuki jako dziedziny niezależnej, a jeśli były jakieś odniesienia do rzeczywistości, to wynikały one z tego, co niosła literatura i napięcia czasu. Od początku zajmowały go tematy egzystencjalne, śmierć kultury, jednostki, teatralizacja życia, motywy snu i pamięci.
?Jerzy Grzegorzewski nie zaskoczył swoich zwolenników, nie oburzył przeciwników. Jego 'Noc Listopadowa' to kolejna układanka literackich motywów, fascynująca, a zarazem trudna do odczytania, bo - jak zwykle u tego reżysera - nie wszystkie kostki domina pasują do siebie" - pisał Roman Pawłowski po pierwszej premierze w Teatrze Narodowym.
Wkrótce jednak okazało się, że Grzegorzewski zmienił nieco swe upodobania i miast wewnątrzteatralnych zabaw, postanowił mówić z narodowej sceny o Polsce współczesnej, o sytuacji artystów i widzów po przemianach roku 1989, o historii i teraźniejszości. Tym właśnie tematom poświęcone były NOC LISTOPADOWA Stanisława Wyspiańskiego, HALKA SPINOZA według Witkacego, ŚLUB Witolda Gombrowicza, zwłaszcza zaś trzecie już WESELE Wyspiańskiego i OPERETKA Gombrowicza.

Ważniejsze nagrody:
? 1976 - nagroda za reżyserię i inscenizację ŚLUBU w Teatrze Polskim we Wrocławiu na 17. FESTIWALU POLSKICH SZTUK WSPÓŁCZESNYCH
? 1981 - nagroda II stopnia za całokształt osiągnięć artystycznych w dziedzinie reżyserii przyznana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki
? 1984 - nagroda I stopnia za reżyserię PUŁAPKI w Teatrze Studio w Warszawie na 24. FESTIWALU POLSKICH SZTUK WSPÓŁCZESNYCH
? 1987 - nagroda I stopnia za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie reżyserii i scenografii sztuk teatralnych przyznana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki
? 1991 - nagroda im. Konrada Swinarskiego za inscenizację ŚMIERCI IWANA ILICZA wg Lwa Tołstoja w Teatrze Studio w Warszawie i Starym Teatrze w Krakowie