Wiedza o teatrze - pytania do egzaminu

WIEDZA O TEATRZE - pytania do egzaminu

1. PODAJ ZNANE CI SŁOWA Z ZAKRESU SZTUKI TEATRU O RODOWODZIE GRECKIM
katharsis, prologos, mimezis, theatron, epilagos, hipokratos, didaskalos

2. PRZYWOŁAJ DEFINICJE TRAGIZMU ? ODWOŁAJ SIĘ DO KONCEPCJI M.SCHELlERA
Tragizm- [gr.], kategoria estet. oznaczająca nierozwiązywalny konflikt między dążeniami jednostki a siłami zewn. (fatum, wyroki boskie, prawa natury).
Wg Schellera ? tragiczność jest istotą bytu, nie byłoby tragiczności gdyby nie było wartości; istotą zjawiska tragiczności jest to, że jakaś wartość pozytywna musi ulec unicestwieniu; węzeł tragiczny- w jednej osobie ścierają się dwie przeciwstawne siły

3. OMÓW STRUKTURĘ KOMEDII STAROATTYCKIEJ, WYMIEŃ JEJ NAJWYBITNIEJSZEGO PRZEDSTAWICIELA
Komedia ? jeden z 2 głównych (obok tragedii) gatunków dramatu, obejmujący utwory, których podstawowa właściwością jest komizm.
Komedia staroattycka ? pojawiła się w V w.p.n.e., łącząca satyrę polityczną z elementami baśniowymi i groteskowymi, jej przedstawicielem był Arystofanes.

4. WYJAŚNIJ POJĘCIA: KATHARSIS, DEUS EX MACHINA, TRUBADUR, ORCHESTRA, FARSA ATELLAŃSKA, MANSJON, INTERMEDIUM, PERYPETIA, ?FARTUCH?, ONKOS, APOLLINIZM
Katharsis - oczyszczenie, odrodzenie, odnowienie; [gr.], lit. w estetyce antycznej kategoria opisująca celowe działanie sztuki na widzów lub słuchaczy.
Deus ex machina- nieoczekiwany wybawiciel; sztuczne rozwiązanie intrygi przez nagłe wprowadzenie nowej osoby lub okoliczności.
Trubadur - pieśniarz, balladzista, bard.
Orchestra - [gr.], w staroż. teatrze gr. i rzym. kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem; w klas. teatrze gr. przeznaczona na występy chóru.
Farsa atellańska - kabaret, komedia, wodewil
Mansjon - miejsce akcji epizodu dram. wyodrębnione w postaci całostki dekor. umieszczonej na podium.
Intermedium - przerwa, pauza, przerywnik, interludium, niewielki utwór sceniczny o charakterze komicznym, grany między kolejnymi scenami średniow. misteriów.
Perypetia - powikłanie, zmiana losu bohatera, nadająca nowy kierunek przebiegowi akcji w utworze dram. lub epickim.
Onkos - wysoka peruka używana przez aktorów staroż. teatru gr. w celu podwyższenia sylwetki, określenia wieku i charakteru postaci.

5. WYMIEŃ TRAGIKÓW GRECKICH, OMÓW TWÓRCZOŚĆ AJSCHYLOSA
Eurypides ? wielki nowator w dziedzinie dramatu, twórca najtragiczniejszy, zredukował chór
Sofokles ? dodał trzeciego aktora
Ajschylos - uważany za twórcę tragedii klasycznej, czerpał tematy głównie z eposów Homera i tzw. poetów cyklicznych; zajmował się problematyką moralną i religijną, tajemnicą losu i postępowania człowieka, walczącego z przeznaczeniem; wprowadził do dramatu innowacje: drugiego aktora, prolog, opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny, ograniczył rolę chóru na rzecz dialogu.

6. PODAJ PRZYNAJMNIEJ PIĘCIU TŁUMACZY ?HAMLETA?
Craig, Swinarski, Bogusławski

7.PRZYPORZĄDKUJ PODANE TYTUŁY DO OKREŚLONYCH EPOK, PODAJ NAZWISKO AUTORA: ?CARMINA BURANA?, ?ORESEJA?, ?NOC LISTOPADOWA?, ?SZKODA, ŻE JEST NIERZĄDNICA?, ?PTAKI?, ?DON JUAN?, TAMERLAN WIELKI?, ?MISTRZ PIOTR PATHELIN?, RYSZARD III?, ?PATER?, ?MAGISTER ET FILIUS?

8. RZYMSKIE KOLOSEUM
Nazwa wywodzi się ze średniowiecza i pochodzi od kolosalnego (wysokość 36 m) posągu Nerona, który znajdował się niegdyś w pobliżu.
Budowa - w ścianach zewnętrznych znajdowało się 80 wejść zezwalających na szybkie, 6-minutowe opróżnienie widowni (ok. 50 tys. miejsc siedzących). Wnętrze ozdobiono stiukami i wyłożono marmurem. W arkadach trzeciego i czwartego piętra ustawiono posągi.
Pod areną wybudowano system podziemnych korytarzy, gdzie umieszczano zwierzęta, niewolników i garderoby.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa ginęli tu również chrześcijanie rzucani na pożarcie dzikim zwierzętom.

9.GDAŃSKI TEATR ELŻBIETAŃSKI

10. WYMIEŃ ZNANE CI GATUNKI DRAMATYCZNO- TEATRALNE OKRESU ŚREDNIOWIECZA (RELIGIJNE), OMÓW JEDEN Z NICH
Formy dramatyczno-teatralne:
1)dramat liturgiczny (religijny) gat.relig.
2)misterium (rodowód-tajemnica) gat.relig.
3)miracle
4)moraliet
5)komedia eligijna
6)farsa
7)intermedium (krótkie scenki)

Dramat liturgiczny ? jest wygłaszany w języku łacińskim, traktuje wszystkie środki artystyczne w sposób umowny, tylko w dramacie lit.pojawia się symbolika.
D.litur. to najstarsza konstrukcja artystyczno-obrzędowa sięgająca IX w., jest to bardzo zlożony przekaz literacko-teatralny pod względem rozmaitości użytych znaków.
Odmiany dramatu liturg. (wg Juliana Lewańskiego):
-dramatyzacje liturgiczne obrzędów ? dramatyczne inscenizacje obrzędów
-oficja dialogowane i dramatyczne
-dramaty liturgiczne właściwe

11.INSCENIZACJE STAROPOLSKIE KAZIMIERZA DEJMKA

12. ?DZIADY? W INSCENIZACJI KONRADA SWINARSKIEGO
"Dziady" w reżyserii Konrada Swinarskiego - Stary Teatr w Krakowie - 18 lutego 1973. W roli Konrada Jerzy Trela. Inscenizację zrealizowano w sposób ciekawy i nowatorski, łącząc scenę z widownią przez budowę specjalnego pomostu, tak aby publiczność stała się aktorem, który - tak jak pozostali - bierze udział w sztuce. Dziady Swinarskiego wystawiano 269 razy, do roku 1983.

13.?TEATR OGROMNY? S.WYSPIAŃSKIEGO

14.POLSKI TEATR NARODOWY XVIII WIEKU


15.WYMIEŃ WSPÓŁCZESNYCH POLSKICH REŻYSERÓW, JAKIM POKOLENIEM NAZYWAŁ ICH WŁODZIMIERZ SZTURC? CO, JEGO ZDANIEM DZIELI TO POKOLENIE?
Augustynowicz, Brzoza, Cieplak, Lupa, Grzegorzewski, Grabowski, Kowalski;
Byli nazywani pokoleniem etycznych reżyserów

16.WYMIEŃ ORGANIZATORÓW FESTIWALU TEATRALNEGO ?NA GRANICY?, JAKĄ NAZWE NOSI NAGRODA PRZYZNAWANA NAJLEPSZEMU ZESPOŁOWI? KTO OTRZYMAŁ JĄ W TYM ROKU?

17.KIM JEST KONRAD W INSCENIZACJI SWINARSKIEGO?

18. NA CZYM POLEGA SPECYFIKA FORMY EKSPRESJI TWÓRCZEJ JAKĄ JEST TEATR- PORÓWNANIE Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI
Teatr wywodzi się na gruncie trzech dyscyplin: śpiew, muzyka, taniec.
Teatr to sztuka komunikacji i ekspresji, zarówno muzyka jak i śpiew przynależały do sztuk ekspresyjnych.
Cechy wyróżniające teatr od innych dyscyplin artystycznych:
-jednorazowość spektaklów
-niepowtarzalność
-zmienna obsada
-czas kreacji równy czasowi recepcji
-akt twórczy nie pozostawia trwałego zapisu

19. TEATR A FILM?
Teatr rodzi się na przełomie V/VI w.p.n.e. w Grecji; rodzaj sztuki widowiskowej ? aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla zgromadzonej publiczności.
Rzeczywistość teatralna to rzeczywistość umowna. Sztuka ta ma swoje źródła w starożytnych formach kultu religijnego oraz według innych koncepcji ? w psychice ludzkiej ? od najmłodszych lat człowiek ma skłonności do naśladowania (teoria Arystotelesa).

Film - utwór audiowizualny, dowolnej długości złożony z serii następujących po sobie obrazów wywołujących wrażenie ruchu, wyrażający określone treści, utrwalony na jakimkolwiek nośniku umożliwiającym wielokrotne odtwarzanie.

20. INSCENIZATOR A REŻYSER ? OMÓW ZWIĄZKI ŁĄCZĄCE LUB DZIELĄCE TE DWIE FUNKCJE
Inscenizator - osoba ustalająca koncepcję wystawienia utworu literackiego, założenia treściowe, plastyczne i sytuacyjne przedstawienia teatralnego, programu telewizyjnego. Nadaje ostateczny kształt tekstowi literackiemu.
Zdarza się, że reżyser i inscenizator jest tą samą osobą odpowiadającą za całość przedstawienia.

Reżyser - osoba realizująca własną artystyczną koncepcję sztuki teatralnej, filmu, audycji radiowej, programu telewizyjnego itp. oraz inspirującą wykonawców. Koordynuje działania wszystkich członków ekipy i odpowiada za ostateczny kształt filmu. Reżyser musi dbać, aby myśl autora była podana jasno i logicznie.
Reżyser filmowy/teatralny , z jednej strony musi posiadać wrażliwość na świat, a z drugiej mnóstwo siły i zdecydowania, żeby wprowadzić swoje plany w życie. Ale przede wszystkim ważna jest wyobraźnia i wrażliwość artystyczna (szczególnie fotograficzna). Liczą się też zdolności organizacyjne i menedżerskie, oraz charyzma. Oprócz tego istotne są umiejętności do podejmowania szybkich decyzji, kierowania zespołem.


21. FAZY POWSTAWANIA SCENARIUSZA REALIZACYJNEGO
Scenariusz teatralny to materiał literacki będący podstawą realizacji przedstawienia teatralnego. Zawiera szkic fabuły, charakterystykę postaci, opis miejsc, dialogi oraz uwagi odautorskie i reżyserskie. Może być przeróbką istniejącego dzieła literackiego (scenariusz adaptowany) lub stanowić oryginalną twórczość autora (scenariusz oryginalny).
Na podstawie scenariusza opracowywany jest scenopis - techniczny plan realizacji filmu.

22. WARSTWA OBIEKTYWNA I SUBIEKTYWNA UTWORU DRAMATYCZNEGO
Obiektywna ? dla wszystkich jest taka sama.
Subiektywna ? wszyscy widza to samo, ale każdy interpretuje po swojemu, odbiór zależy od indywidualnych cech charakteru odbiorcy, czyli od jego doświadczenia (np.życiowego), wykształcenia, wrażliwości, od obycia ze sztuką, od pochodzenia i wieku a także samopoczucia.

23.SCHEMAT DRAMATURGICZNY

24.TEATR AKTORSKI A TEATR PLASTYCZNY
Teatr aktorski
-teatr nierealistyczny, który potrzebuje dobrego aktora, utalentowanego, naturalnego (sztuczność to klęska)
-aktor jest w centrum zainteresowania
-na scenę przenosimy ideę czegoś, co na tej scenie ma się znaleźć
-aktor jako maszyna do grania ->Grotowski wychodził z założenia że z teatru należy zedrzeć wszelkie ozdobniki, pozostawić na scenie nagiego aktora
o teatr Grotowskiego nazywany jest Teatrem Ubogim
o aktor tworzy wszystkie warstwy widowiska
o ma skupiać się na budowaniu własnej postaci, jego ciało ma być plastyczne
o teatr Grotowskiego był komuna teatralną ? grupa żyła teatrem odcinając się od świata zewn.

Teatr plastyczny
-teatr, w którym nośnikiem znaczeń i emocji jest obraz; (nazywany przez Z. Taranienkę teatrem narracji plastycznej)
-dominują znaki wizualne;
-charakteryzuje się akcją, działaniem, zmiennością;
-wykorzystuje media plastyczne, np. collage
-żywy człowiek w porównaniu z martwym przedmiotem jako atrakcyjna forma plastyczna
-aktor jest poruszaczem, on porusza i przenosi martwe przedmioty
-aktor traktowany jest instrumentalnie, przedmiotowo

25. KOMEDIA DELL?ARTE
Commedia dell?arte - włoska komedia ludowa, popularna w XVI-XVIII w., której szkicowy scenariusz dawał aktorom możliwość swobodnej improwizacji. Novum stanowiło dopuszczenie na scenę kobiet i zerwanie z literackim tekstem na rzecz ustalonych, schematycznych sytuacji scenicznych oraz stale powracających typowych postaci.
Bohaterowie występowali w maskach i ustalonych tradycyjnie kostiumach.

Przedstawienia komedii dell'arte opierały się na komizmie sytuacyjnym, wymagających sprawności i sporych umiejętności akrobatycznych.
Tematy do sztuk czerpano z nowel, współczesnych komedii i antycznej komedii intrygi (Plaut, Terencjusz).
26. TEATR ABSURDU
Teatr absurdu, antyteatr, nowy teatr,
q awangardowy nurt w dramaturgii XX w..
q Do głównych przedstawicieli teatru absurdu należeli: A. Adamov, E. Albee, J. Genet, S. Mrożek, -> łączyły ich poglądy na los człowieka we współczesnym świecie, dzieliło ? zainteresowanie mechanizmami politycznymi, społecznymi itp.
q Działania ich bohaterów pozbawione były motywacji psychologicznej, chętnie odwoływali się do groteski i parodii.
q Rozkwit nurtu skończył się w latach 60., ale teatr absurdu miał dla dramatu duże znaczenie, gdyż zburzył wiele obowiązujących dotąd konwencji.

27.BAUHAUS I JEGO TEATR

28. TEATR LALEK ? CECHY CHARAKTERYSTYCZNE, SYMBOLIKA LALKI TEATRALNEJ
Teatr lalek
- wywodzi się z obrzędów kultowych, najwcześniejsze jego ślady znajdujemy w starożytnym Egipcie,
- jest to rodzaj teatru, w którym głównym środkiem wyrazu jest lalka teatralna animowana przez aktora-lalkarza, najczęściej ukrytego za parawanem, czasem występującego razem z lalką na scenie.
- lalki mogą też być poruszane przez mechanizm (mechaniczny teatr lalek); podstawowe typy lalek teatralnych: pacynka, kukiełka, marionetka, lalka cieniowa.
- teatr lalek rozwijał się równolegle z teatrem żywego aktora i przechodził te same fazy rozwoju.
- w połowie XIX w. dostrzeżono dydaktyczne i wychowawcze możliwości teatru lalek i zaczęto tworzyć repertuar adresowany do dzieci, później także dla dorosłych
- w XX w. coraz częściej w teatrze lalek spotyka się obok lalki ? aktora lub maskę.

29. TEATR NARODOWY I TEATR NARODÓW
Teatr Narodowy w Warszawie
->pierwszy stały polski teatr zawodowy, otwarty w 1765 z inicjatywy króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego w Operalni w Ogrodzie Saskim pod dyrekcją W.
Bogusławskiego
->ważnym etapem w życiu Teatru Narodowego był okres tzw. trzeciej dyrekcji W.
Bogusławskiego (1799?1814), który starał się utrzymać w repertuarze wielkie
dramaty i opery.
->po upadku powstania listopadowego nazwa Teatr Narodowy znika z afisza i pojawia
się nazwa Warszawskie Teatry Rządowe.
->autorem całościowej koncepcji Teatru Narodowego był K. Dejmek, który dążył do
stworzenia stałego repertuaru, obejmującego całą dramaturgię polską i do
podniesienia rangi zespołu aktorskiego.

Teatr Narodów
coroczny międzynarodowy festiwal teatralny.
1959-1972 odbywał się w Paryżu.
Swój nowy okres działalności zainaugurował 1975 w Warszawie i odtąd odbywa się co
roku w innym kraju.
Do zasług tej imprezy należy przełamywanie barier wobec teatrów obcojęzycznych
oraz szeroka prezentacja sztuki teatralnej, m.in. narodów Dalekiego Wschodu i krajów
afrykańskich.

30.DWIE TRADYCJE I DWA RODZAJE BOHATERA LUDOWEGO W TEATRZE EUROPEJSKIM

31.POLSKA SZOPKA KOLĘDNICZA ? TRADYCJA, FORMA, TREŚĆ, TLO HISTORYCZNE

32. SZOPKA SATYRYCZNA
Szopka
- lalkowe misterium związane tematycznie z Bożym Narodzeniem.
- Zalążkiem było kościelne widowisko rozpowszechnione od XIII w. w Europie przez franciszkanów, a jego pomysł przypisywany jest św. Franciszkowi z Asyżu,.
- Z czasem w misterium bożonarodzeniowym pojawiało się coraz więcej osób i tematów świeckich, co doprowadziło w XVIII w. w Polsce do zakazu wystawiania szopek w kościołach -> zrodziła się zatem szopka wędrowna, w której było coraz więcej tekstów obyczajowych, satyrycznych, a także politycznych. Przedstawienia wykonywane są przez aktorów-kolędników, którzy równocześnie animują lalki na szopkowej scenie.
- Konstrukcja szopki stała się wzorem późniejszych szopek satyrycznych (Szopka Zielonego Balonika, Cyrulik Warszawski), a także telewizyjnych szopek noworocznych.

33. BAŚŃ A MIT
Baśń
= jeden z podstawowych gatunków epickich, zazwyczaj niewielkich rozmiarów, odwołujący się zwykle do folkloru.
= dominują w niej elementy fantastyki;
= opowiada o siłach nadprzyrodzonych, cudownych zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach, zjawiskach
= jedną z ważniejszych cech baśni jest nieokreślony czas akcji.
= zawiera ludową mądrość, przedstawia wierzenia ludowe i magiczne;
= baśń może być osnuta na podaniach, legendach.

Mit
= symboliczna opowieść o powstaniu świata (kosmogonia), wizji jego końca (eschatologia), o otaczającym ludzkość świecie,
= opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia człowieka.
= próbowała ona dać wyjaśnienie odwiecznych zagadnień bytu ludzkiego, mistyki, fascynacji śmiercią, życia i śmierci, dobra i zła, sensu ludzkiego życia.
= opowieści mityczne są przejawem wczesnego stadium rozwoju doktryny religijnej, tzw. etapu mitycznego.
= początkowo była ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, jako wiedza pewna, rozwijana, ale niezmienna i chroniona.

34.OMÓW FORMĘ BAŚNI MAGICZNEJ I JEJ ZNACZENIE DLA WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

35.TEATR DZIĘCIĘCY A TEATR DLA DZIECI

36. JAN DORMAN I TEATR ZABAWY
Dorman Jan (1912?1986), aktor, reżyser, pedagog, dyrektor teatru. W latach 30. pracował jako nauczyciel na Polesiu. Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1945 założył Międzyszkolny Teatr Dzieci Zagłębia w Sosnowcu, w 1947 przekształcony w Eksperymentalny Teatr Dzieci, od 1950 Teatr Dzieci Zagłębia z siedzibą w Będzinie, którym do końca życia kierował.

Prowadził teatr inspirowany rytuałem dziecięcej zabawy, odwołujący się do gry skojarzeń i wyobraźni odbiorcy, posługujący się lalkami, maskami, znakiem plastycznym. Przełomem w jego twórczości był spektakl Krawca Niteczki według K. Makuszyńskiego (1958), którym zwrócił na siebie uwagę środowiska i krytyki.
Był twórcą wszechstronnym, do wielu spektakli sam projektował scenografie i tworzył opracowania muzyczne, pisał teksty dla potrzeb sceny, radia, artykuły do gazet, współpracował z teatralnym ruchem amatorskim.

37.POETYCKI TEATR KRYSTYNY MIŁOBĘDZKIEJ

38.ANALIZA UTWORU K.MIŁOBĘDZKIEJ ?OJCZYZNA?

39.WIELCY REFORMATORZY TEATRU: K.STANISŁAWSKI, W.MEYERHOLD, B.BRECHT, E.G.CRAIG, A.APPIA, A.ARTAUD, J.GROTOWSKI, T.KANTOR, J.SZAJNA, H.KAJZAR

40. TEATR TELEWIZJI
Teatr Telewizji
>> istnieje od 1953 i jest jedną z najważniejszych form programów artystycznych w Telewizji Polskiej.
>> do 1959 przedstawienia grano przed kamerą "na żywo", potem rejestrowano, a poczynając od lat 60. stosowano zapis elektroniczny.
>> z Teatrem Telewizji współpracowali i współpracują najwybitniejsi reżyserzy, zarówno teatralni, jak i filmowi, m.in.: A. Hanuszkiewicz (jeden z pierwszych dyrektorów), K. Swinarski, L. Adamik.
>> podstawą widowisk jest dramaturgia polska i obca, ale także adaptacje powieści, utworów poetyckich.