Ochrona ziemniaka przed najważniejszymi chorobami występującymi na plantacjach

Do chorób grzybowych,występujących po¬wszechnie na plantacjach ziemniaków zalicza się: zarazę ziemniaka (Phytophthora infestans), al¬ternariozę (Alternaria spp.) i rizoktoniozę (Rhi¬zoctonia solam), do bakteryjnych natomiast czar¬ną nóżkę (Erwinia carotovora spp.).Zaraza ziemniaka jest najbardziej rozpowszech¬nioną i najważniejszą gospodarczo chorobą wystę¬pującą na plantacjach na całym świecie. W ostat¬nich latach obserwuje się szczególne zwiększenie potencjału infekcyjnego sprawcy zarazy, związane ze zmianą jego populacji oraz coraz większe za¬grożenie upraw. Wynikiem tych zmian są między innymi: wcześniejsze występowanie i gwałtowniejszy przebieg choroby, wzrost agre¬sywności sprawcy, zmiany w występowaniu i rozwoju pierwszych objawów. Pora¬żenia pierwotne zarazą występują nie tylko na liściach, ale i na łodygach roślin ziemniaka. Coraz większego znaczenia w uprawach ziemniaka w Europie nabiera także alternarioza. Różnorodne formy chorobowe i zmiany w populacjach patoge¬nów mają duży wpływ na stosowan~ do tej pory metody ochrony.Aby zminimalizować straty powodowane przez różne czynniki chorobotwór¬cze i uzyskać zdrowy, dobrze przechowujący się plon, rośliny ziemniaka należy chronić. Ochrona ziemniaka przed agrofagami jest szczególnie istotna na plan¬tacjach w sezonie wegetacyjnym i polega na uwzględnianiu wielu różnych jej elementów. Zdrowy sadzeniak - jest podstawowym elementem w produkcji i warunkiem koniecznym w prawidłowej ochronie. Chore bulwy to główne źródło infekcji więk¬szości chorób na plantacjach ziemniaka (rizoktonioza, czarna nóżka, zaraza). Dotyczy to zarówno sadzeniaków, jak i bulw pozostawionych na stertach odpa¬dowych. Bardzo ważnym zabiegiem jest więc używanie do sadzenia zdrowych bulw, ale także zabezpieczenie chorych bulw pozostałych po wiosennym sorto¬waniu, które uniemożliwią ich kiełkowanie i roznoszenie się różnych chorób. Eli¬minuje się w ten sposób bardzo ważne źródła chorób w okolicy.

Ochrona przed chorobami rozwijającymi się w okresie wschodów ziem¬niaka polega przede wszystkim na zaprawianiu materiału sadzeniakowego przed rizoktoniozą, powodującą gnicie kiełków. Jednym ze źródeł choroby jest bowiem ospowatość występująca na bulwach. W przypadku dużego nasilenia ospowato¬ści bulw (ponad 30% bulw porażonych) konieczne jest chemiczne zaprawianie sadzeniaków jednym z zarejestrowanych do tego celu preparatów.
Agrotechniczne zabiegi ograniczające występowanie chorób. Do tego typu ochronnych zabiegów agrotechnicznych zalicza się m.in. takie, które przy¬spieszają rozwój roślin na plantacji. By ograniczyć występowanie np. rizoktonio¬zy stosuje się sadzenie pobudzonych lub podkiełkowanych bulw w przewidzia¬nym dla danego rejonu terminie, niezbyt głęboko, by skrócić do minimum okres przebywania kiełków pod powierzchnią gleby. Sprawca choroby występujący saprofityczni e w glebie stanowi bowiem drugie źródło porażenia roślin ziemniaka rizoktoniozą. .W celu ochrony plantacji przed zarazą podkiełkowywanie lub pobudzanie sadze¬niaków i dolistne dokarmianie roślin powodują szybszy rozwój roślin, wcześniejsze wytworzenie większości plonu, zanim choroba pojawi się masowo na plantacji.Sprawca alternariozy jest patogenem atakującym osłabione, starsze rośliny. Każdy element ochrony wzmacniający roślinę (np. nawożenie dolistne) powodu¬je, że roślina sama reaguje obronnie na infekcję grzyba. Zabiegi agrotechniczne ograniczające występowanie czarnej nóżki polegają głównie na dokładnie i terminowo wykonanych selekcjach negatywnych w okresie wegetacji, sprowadzających się do usunięcia chorych roślin z pola wraz z bulwą mateczną, jako potencjalnego źródła dalszego zakażania plantacji bakteriami. Należy także zwrócić uwagę na dokładne przykrywanie bulw glebą. Warstwa gle¬by w pewnym stopniu ogranicza niebezpieczeństwo kontaktu patogenów z bulwami.
Odporność odmian. W rejonach o dużym zagrożeniu występowania poszcze¬gólnych chorób istotnym czynnikiem jest także dobór odmian o podwyższonej odporności na niektóre z nich. Jedną z podstawowych metod integrowanej ochrony jest chemiczna ochro¬na plantacji ziemniaka w okresie wegetacji. Ma ona na celu profilaktyczne, kilka¬krotne opryskiwanie plantacji jednym z zarejestrowanych fungicydów. W warun¬kach Polski chemiczne metody ochrony plantacji ziemniaka stosuje się w celu ochrony przede wszystkim przed zarazą ziemniaka oraz w bardzo niewielkim stopniu przeciwko alternariozie Podstawowymi elementami ochrony chemicznej jest wyznaczenie terminu jej rozpoczęcia, jak i odpowiedni dobór fungicydów. W ostatnich latach obserwuje się coraz częstsze przypadki wcześniejszego pojawu zarazy na polu i wystąpie¬nie nietypowych, pierwszych objawów chorobowych. Czynniki te powinny byćuwzględniane przy podejmowaniu decyzji o ochronie plantacji przed zarazą. Prognozowanie występowania patogenów i zastosowanie systemów wspo¬magających podejmowanie decyzji o ochronie mają na celu określenie rjzyka wystąpienia choroby, wyznaczenie daty pierwszego i kolejnych zabiegów ochron¬nych oraz koniecznej ich liczby. Dobór fungicydów powinien natomiast zapewnić dobrą skuteczność w zwalczaniu poszczególnych patogenów, uwzględniając fazy rozwojowe roślin ziemniaka. Skuteczne zabiegi ochrony mogą redukować chorobę na początku sezonu albo zmniejszać tempo jej rozwoju. Zabiegi chemiczne powodują także odsunię¬cie w czasie krytycznego momentu zniszczenia 50-70% naci (zahamowanie przy¬rostu bulw) oraz ochronę przed porażeniem bulw. W Polsce zarejestrowanych jest około 60 fungicydów do ochrony plantacji ziem¬niaka przed sprawcami chorób. Różnią się one sposobem przemieszczania w ro¬ślinie, tzw. mobilnością (powierzchniowe, wgłębne, układowe, quasi układowe) oraz mechanizmami działania na patogeny (profilaktyczne, lecznicze, niszczące). Badania polowe prowadzone w IHAR w Boninie wykazały różną przydatność środków ochrony w walce z infekcjami zarazy, występującymi na łodygach. Wy¬niki doświadczeń przeprowadzonych w szklarni i w warunkach polowych wyka¬zały, że w ochronie roślin ziemniaka przed zarazą występującą na łodygach naj¬bardziej skuteczne były fungicydy działające systemicznie (wnikające do łodyg ziemniaka) zastosowane profilaktycznie. Skuteczność środków układowych w ochronie przed zakażeniami łodyg zależy także od szybkości ich przenikania do innych organów. Wolniejsze przemieszczanie się produktu może być wyjaśnie¬niem lepszej skuteczności w zwalczaniu zarazy atakującej łodygi.Wykorzystując informacje z wieloletnich obserwacji terminu występowania najgroźniejszych patogenów grzybowych w uprawach ziemniaków oraz biorąc pod uwagę skuteczność różnych fungicydów w ich zwalczaniu, można ułożyć model najbardziej efektywnej ochrony. Plantacje ziemniaka można chronić Intensywnie. Taka ochrona oparta jest na stadiach fenologicznych uprawy i prowadzona rutynowo (co 7-10 dni) od momentu potencjalnego zagrożenia wystąpienia chorób (np. od wschodów ziemniaka, od zwieranie się roślin w międzyrzędziach lub w rzędach). Intensywna ochrona zale¬cana jest w warunkach szczególnego zagrożenia plantacji, takich jak: wysokie ry¬zyko wystąpienia patogenów, szczególnie zarazy, uprawa odmian podatnych, występowanie dodatkowych źródeł inokulum (sąsiedztwo wczesnych odmian). Zabezpieczenie ziemniaków przed chorobami może być prowadzone także jako ochrona zrównoważona, oparta na prognozowaniu na podstawie warun¬ków pogodowych pojawu patogenów, monitorowaniu (śledzeniu) ich występo¬wania na plantacji i zastosowaniu systemów decyzyjnych. W programach ochro¬ny należy stosować fungicydy skuteczne w zwalczaniu różnych patogenów, wy¬stępujących w tym samym czasie.

Okres rozwoju ziemniaków w okresie wegetacji można podzielić na cztery etapy. Każdy z tych etapów wymaga innego podejścia do prowadzonej ochrony

1.Początek sezonu. Występuje prawdopodobny (zależny jednak od pogo¬dy) szybki wzrost uprawy, ale powierzchnia liści jest stosunkowo niewielka, szcze¬gólnie na początku sezonu. Źródło infekcji zarazy może pochodzić z chorych sadzeniaków, stert odpadowych, jak i samosiewów. Mogą występować wczesne infekcje zarazy na łodygach. W tym czasie należy stosować fungicydy wgłębne lub układowe, silnie zapobiegawcze, z możliwością aktywności interwencyjnej, skuteczne w ochronie przed infekcjami łodyg i chroniące nowe odrosty roślin.
2. Rozwój części nadziemnej. Gwałtowny wzrost masy i powierzchni liści. Początek tworzenia się zawiązków bulw. Źródło zarazy może pochodzić zarów¬no z samej uprawy jak i z zewnątrz. Możliwość występowania alternariozy. Nale¬ży stosować środki chemiczne charakteryzujące się właściwościami profilaktycz¬nymi ale także aktywnością leczniczą; najlepiej środki układowe (systemiczne). Należy chronić szczególnie liście i nowe odrosty, skuteczna ochrona przed alter¬nariozą.
3. Tuberyzacja. W uprawie obserwuje się stosunkowo wolny przyrost liści i gwałtowne nagromadzanie się masy bulw. Nasilenie presji infekcyjnej zarazy uzależnione jest od warunków klimatycznych. Fungicydy mają zapewnić ochro¬nę istniejących liści. Można stosować środki o działaniu powierzchniowym (kon¬taktowe).
4. Okres przed zbiorem. Obserwuje się fizjologiczne starzenie się uprawy. Duże prawdopodobieństwo zakażenia bulw zarazą. Wybór fungicydów powierzch¬niowych powinien zapewniać ochronę bulw.
Ochrona plantacji ziemniaka powinna być zakończona desykacją (zniszcze¬niem części nadziemnej) roślin ziemniaka. Niszcząc chemicznie nać, niszczymy także zarodniki grzyba, ograniczamy porażenie bulw, podnosząc tym samym ich trwałość przechowalniczą. Ważne jest, aby po wykonaniu desykacji, nie przetrzymywać ziemniaków w glebie dłużej niż 3 tygodnie, gdyż może to spowodować odrastanie naci oraz zwiększać ryzyko porażenia bulw przez zarazę i ryzoktoniozę.